معرفی ۱۰ فیلم برتر بهرام بیضایی

 بدون شک بهرام بیضایی یکی از اسطوره‌های فرهنگ و هنر ایران زمین است که با ساخت تئاتر‌ها و فیلم‌هایی که روایت گر تاریخ ایران زمین بودند جایگاه ویژه‌ای در ذهن و ضمیر ایرانیان پیدا کند. در ادامه به معرفی ده فیلم از بهرام بیضایی خواهیم پرداخت:

رگبار | سال ساخت: ۱۳۵۰| بازیگران: پرویز فنی زاده، پروانه معصومی، محمدعلی کشاورز

بهرام بیضایی اولین فیلمش رگبار را در یک شرایط بسیار سخت به لحاظ مالی ساخت. این فیلم که در تضاد با جریان رسمی تولید در سینمای ایران بود به سختی سرمایه گذار پیدا کرد و اعتیاد فنی زاده هم مشکلات زیادی برای بیضایی به وجود آورد. اما علی رغم این مشکلات نتیجه کار درخشان از کار درآمد. بیضایی با استفاده از مضمون مورد علاقه‌اش (درک نشدن یک روشنفکر از سوی جامعه و حکومت) فیلم درخشانی ساخت که جایزه اصلی جشنواره تهران را به دست آورد و باعث شهرت بهرام بیضایی در میان تماشاگران جدی سینمای ایران شد. رگبار را می‌توان یکی از اولین کوشش‌های جدی سینمای ایران برای ساخت فیلمی روشنفکرانه دانست که در آن از نماد و اسطوره‌های ایرانی برای روایت قصه استفاده می‌شود.

کلاغ| سال ساخت: ۱۳۵۶| بازیگران: پروانه معصومی، حسین پرورش، آنیک شفرازیان

کلاغ مهجورترین فیلم بیضایی است. بیضایی در کلاغ از تم جست‌و‌جو برای نقب زدن به درون شخصیت‌های فیلمش استفاده می‌کند و سعی می‌کند مسئله هویت و تاریخ یک دوران سپری شده را از طریق درونیات یک پیرزن تنها مورد نقد و بررسی قرار دهد. کلاغ دو ماه پیش از انقلاب اسلامی اکران شد و همین موضوع باعث شد تا به درستی دیده نشود.

غریبه و مه | سال ساخت: ۱۳۵۱| بازیگران: خسرو شجاع زاده، منوچهر فرید، پروانه معصومی

غریبه و مه یکی از بکرترین تجربه‌های فیلمسازی بهرام بیضایی است. فیلمی رویاگون و پیچیده که انگار بیضایی آن را از یکی از خواب‌هایش الهام گرفته است. علاقه بیضایی به هیچکاک و سینمای این کارگردان بزرگ انگلیسی را می‌توان در تک تک پلان‌های غریبه و مه مشاهده کرد. حضور غریبه‌ای که باعث می‌شود نظم موجود یک جامعه به ظاهر آرام بریزد بار‌ها و بار‌ها در فیلم‌های هیچکاک مورد استفاده قرار گرفته بود و بیضایی در غریبه و مه از این مضمون به نفع جهان اساطیری خودش استفاده کرد. بیضایی توانست با ساخت این فیلم جایزه جشنواره بین المللی فیلم قاهره را کسب کند.

چریکه تارا| سال ساخت: ۱۳۵۷| بازیگران: سوسن تسلیمی، منوچهر فرید، سیامک اطلسی

چریکه تارا بیانگر علاقه عمیق بیضایی به اسطوره‌ها و تاریخ ایران است. بزرگ‌ترین بدشانسی فیلم این بود که در دوران بسیار پرآشوبی تهیه و تولید شد. فیلمبرداری فیلم مرداد ۱۳۵۷ آغاز شد، اما اکران آن به دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی کشیده شد و همین موضوع باعث شد تا چریکه تارا هیچ گاه رنگ پرده را به خود نبیند و تبدیل شود به اولین فیلم توقیفی پس از پیروزی انقلاب اسلامی. بیضایی در این فیلم داستان یک زن را روایت می‌کند که میان انتخاب گذشته و حال سرگردان مانده است. او گذشته را انتخاب می‌کند، اما در نهایت طبیعت او را مقدر می‌کند در زمان حال به حیات خود ادامه دهد و تقدیرگرایی خود را بپذیرد.

مرگ یزدگرد| سال ساخت: ۱۳۶۰| بازیگران: سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی و امین تارخ

مرگ یزدگرد یکی از بهترین و در عین حال جنجالی‌ترین فیلم‌های بهرام بیضایی تا به امروز است. فیلمی درباره یکی از دوران بسیار پرمناقشه تاریخ ایران (ورود اسلام به ایران) ساخته شد. بیضایی مرگ یزدگرد را از روی یکی از نمایش‌های بسیار پرفروش خود به همین نام اقتباس کرد و سبک روایی متفاوتی را برای تعریف داستان خود برگزید که پیش از آن کوروساوا آن را در راشومون امتحان کرده بود. نتیجه فیلم خوبی است که قرائت متفاوتی از تاریخ ارائه می‌دهد. قرائت متفاوتی که در کنار مسئله حجاب باعث توقیف فیلم شد. جواد طوسی منتقد مشهور سینما دلیل توقیف این فیلم را چنین تحلیل کرد: «آقایان بهشتی و انوار، درِ باغ سبز به بعضی فیلم‌سازان نشان دادند و فیلم‌هایی در این دوره ساخته شد؛ اما بعد نمی‌توانند به عنوان رایزن فرهنگی و یک سیاست‌گذار، شرایط متقاعدکننده‌ای برای نمایش عمومی این فیلم‌ها ایجاد کنند.»

باشو غریبه کوچک| سال ساخت: ۱۳۶۴| بازیگران: سوسن تسلیمی، عدنان عفراویان و پرویز پورحسینی

باشو غریبه کوچک را می‌توان بهترین فیلم سینمای جنگ دانست. فیلمی درباره یک سفر ناخواسته کودک جنگ زده جنوبی به شمال کشور که توسط بهترین مادر تاریخ سینمای ایران (نایی جان) به سرپرستی پذیرفته می‌شود و خانواده‌ای که شایسته‌اش است را پیدا می‌کند. باشو غریبه کوچک هم البته از تیغ سانسور در امان نماند و به دلیل تفسیر‌های عجیب مدیران وقت (که عزیمت باشو را فرار از دست دشمن تعبیر کرده بودند) چهار سال توقیف بود. اما وقتی که اکران شد همه یا اکثر قریب به اتفاق منتقدان را به تحسین وا داشت. سکانس درخشان خواندن شعر توسط باشو از روی کتاب درسی بعد از آزار و اذیت کودکان روستا یا سکانس تلاش نایی برای یاد دادن اصطلاحات شمالی به باشو تکان دهنده هستند و به وطن و ایران معنای متفاوتی می‌بخشند که شباهتی به روایت مدیران فرهنگی از ایران ندارد و همین باشو را تبدیل به فیلم متفاوتی می‌کند.

شاید وقتی دیگر| سال ساخت: ۱۳۶۶| بازیگران: داریوش فرهنگ، سوسن تسلیمی و علیرضا مجلل

شاید وقتی دیگر را می‌توان هیچکاکی‌ترین فیلم بهرام بیضایی دانست. فیلمی که پس از دردسر‌های فراوانی که برای فیلم‌های قبلی بیضایی به وجود آمد ساخته شد تا با اکران شدن بیضایی را به متن سینمای ایران باگرداند. بیضایی در شاید وقتی دیگر مسئله هویت را در دل یک تریلر نفس گیر قرار می‌دهد که شباهت‌های زیادی به مارنی هیچکاک دارد، اما از بعضی جهات از فیلم هیچکاک هم پیچیده‌تر است. تسلط بیضایی بر دوربین باعث شده تا شاید وقتی دیگر تبدیل به یکی از فنی‌ترین و خوش ساخت‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران شود. فیلمی که بعد از چند دست انداز بیضایی را به متن سینمای ایران برگرداند و باعث شد تا او فیلم بعدی‌اش را با خیال آسوده تری بسازد.

مسافران| سال ساخت: ۱۳۷۰| بازیگران: جمیله شیخی، مژده شمسایی، مجید مظفری و فاطمه معتمد آریا

بیضایی که عاشق آئین‌ها و آداب و رسوم ایرانی است در مسافران یکی از مضامین فیلمنامه‌های قدیمش (تبدیل مراسمی به مراسم دیگر) را گرفت و آن را تبدیل کرد به فیلمی متفاوت که هنوز هم طراوت و تازگی زیادی دارد. فیلم در همان سکانس اولیه و با آن فاصله گذاری برشتی تکلیفش را با تماشاگر مشخص می‌کند و به او می‌گوید این فیلمی متفاوت است که قرار است عروسی را به عزا تبدیل کند. باقی فیلم نمایش جزئیات این دو آئین است. آئین‌هایی که ریشه در تاریخ کهن ایران زمین دارند. سکانس حضور راننده کامیون با بازی درخشان عنایت بخشی تکان دهنده است و کاراکتر مادربزرگ نمادی است از ستون خانواده که در دل حادثه‌ای تلخ اُمید‌های نو را جست‌و‌جو می‌کنند.

سگ کشی| سال ساخت: ۱۳۷۹| بازیگران: مژده شمسایی، مجید مظفری، رضا کیانیان، داریوش ارجمند

سگ کشی را می‌توان بهترین فیلم بهرام بیضایی تا به امروز دانست. تریلری قرص و محکم درخشان که در آن زن نمونه‌ای و قدرتمند بیضایی در میانه مشتی زالوی اقتصادی می‌کوشد به هدف خود برسد. نقد بیضایی به ساختار اُلیگارشیک اقتصاد ایران گزنده است و همین موضوع باعث شد تا محافظه کاران فرهنگی ایران به فیلم حمله کنند. از طرف دیگر قدرت بیضایی در شخصیت پردازی باعث شد تا سگ کشی تعدادی از بهترین شخصیت‌های سینمای ایران را درون خود داشته باشد. پیوند بیضایی با گیشه و فروش بالای سگ کشی شرایط را برای فیلم سازی آسان‌تر بیضایی مهیا نکرد، اما نشان داد اگر فیلم متفاوتی ساخته شود که ارزش تماشا داشته باشد مردم از آن فیلم استقبال خواهند کرد.

وقتی همه خوابیم| سال ساخت: ۱۳۸۷| بازیگران: مژده شمسایی، علیرضا جلالی تبار، مجید مظفری

وقتی همه خوابیم محصول خشم بهرام بیضایی است. خشم از مناسبات تولید آلوده سینمای ایران. فیلمی پر از طعنه و کنایه و شعار و فریاد که در هیاهوی شعار‌هایی که می‌دهد گم می‌شود. وقتی همه خوابیم ضعیف‌ترین فیلم بیضایی است، چون نتوانسته میان شعار‌ها و یک داستان دراماتیک منسجم ارتباط منطقی برقرار کند. روزنامه کیهان مدعی شده بود هزینه فیلم وقتی همه خوابیم توسط یک نهاد امنیتی تامین شده است. ادعایی که بعد‌ها توسط علیرضا داوود نژاد مجری طرح فیلم تکذیب شد. وقتی همه خوابیم اکران موفقی در عید نوروز داشت و جنجال‌های مطبوعاتی فراوانی به راه انداخت و از این جهت می‌توان آن را پر حاشیه‌ترین فیلم بیضایی دانست.