در مناطق شمال شهر صرفه جویی آب معنایی ندارد!

در حالی که سد‌های تأمین‌کننده آب پایتخت به پایین‌ترین سطح پرآبی در شش دهه اخیر رسیده‌اند، بحث بر سر الگوی مصرف آب در مناطق شمالی تهران بار دیگر شعله‌ور شده است.

به گزارش روز نو، محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران (آبفا)، اخیراً اخبار مبنی بر مصرف ۵۰ درصدی آب شهر توسط مناطق ۱ تا ۳ را تکذیب کرد و سهم این مناطق را حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد اعلام نمود.

خبرگزاری‌ها عمدتا این آمار را درست نمی‌دانند و در واقع به گفته کارشناسان، آبفا به عنوان وکیل مدافع استخر‌های شمال شهر، آمار درستی نداده است. تهران با جمعیتی بیش از ۹ میلیون و ۱۴۰ هزار نفر (برآورد مرکز آمار ایران برای سال ۱۴۰۴)، روزانه حدود ۳ میلیارد لیتر (۳ میلیون مترمکعب) آب شرب مصرف می‌کند.

عددا واقعی‌تر کدام است؟

گزارش‌های تابستان نشان می‌دهد که سرانه متوسط مصرف در پایتخت، ۲۴۰ تا ۲۵۰ لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز است – دو برابر میانگین جهانی (۱۳۰ لیتر) و بیش از سه برابر استاندارد سازمان بهداشت جهانی. این رقم، در حالی که جنوب شهر با سرانه ۱۸۰-۲۰۰ لیتری دست‌وپنجه نرم می‌کند، در مناطق شمالی به ۷۰۰-۸۶۰ لیتر می‌رسد؛ الگویی که کارشناسان فدراسیون صنعت آب در گزارش‌های خود آن را "غصب منابع" نامیده‌اند. ریشه این نابرابری به آمار‌های قدیمی بازمی‌گردد. در سال ۱۳۹۹، محمدرضا بختیاری، مدیرعامل پیشین آبفا، فاش کرد که ۴۷ درصد آب شرب تهران – معادل سهم ۱۹ منطقه دیگر – تنها در مناطق ۱ تا ۳ مصرف می‌شود.

خبرگزاری ایسنا در آن سال گزارش داده بود که با جمعیت ۱.۶۳۸ میلیون نفری این مناطق (۱۸.۸ درصد کل تهران)، سرانه مصرف‌شان ۸۶۰ لیتر محاسبه شده – ۳.۸ برابر استاندارد. اردکانی مدیرعامل آبفا این آمار را "شایعه" خوانده و بر اساس داده‌های ۱۴۰۳-۱۴۰۴، سهم را ۱۸-۲۰ درصد اعلام کرده، که با نسبت جمعیتی همخوانی دارد. اما منتقدان، می‌گویند این تکذیب فاقد مستندات تفکیکی است و سرانه شمالی همچنان ۳-۴ برابر جنوب است.

گزارش‌های رسانه‌ها از نظرات کارشناسان، بر اساس محاسبات جدید، سهم واقعی را ۳۵-۴۵ درصد تخمین می‌زنند، با تمرکز بر مصارف لوکس مانند استخر‌ها و باغ‌های ویلایی.

نسبت جمعیت و مصرف آب مناطق

برای درک عمق مسئله، نگاهی به سهم عادلانه بر اساس جمعیت بیندازیم. برآورد ۱۴۰۴ مرکز آمار، جمعیت را به تفکیک مناطق نشان می‌دهد: منطقه ۱ (۲۷۰ هزار نفر، ۲.۹۵ درصد)، منطقه ۲ (۴۵۰ هزار، ۴.۹۲ درصد)، منطقه ۳ (۹۲۰ هزار، ۱۰.۰۶ درصد) – جمعاً ۱۷.۹۳ درصد از جمعیت تهران. سهم عادلانه مصرف، با سرانه ۱۳۰ لیتری، همین نسبت است. اما فعلی: منطقه ۱ حدود ۷-۸ درصد (سرانه ۴۶۰ لیتر)، منطقه ۲، ۱۰-۱۲ درصد (۴۰۰ لیتر)، منطقه ۳، ۱۵-۱۸ درصد (۳۵۰ لیتر). این در شرایطی است که ذخایر سد‌های تهران (لاتیان، ماملو، امیرکبیر، لار، طالقان) تنها برای ۱۰۰ روز کافی است، با کاهش ۲۵ درصدی نسبت به پارسال مواجه است.

به گفته کارشناسان، همچنین هدررفت ۲۵-۳۰ درصدی در شبکه، کشاورزی پرمصرف (۱.۸ میلیارد مترمکعب سالانه در استان) و برداشت از منابع "غصبی" (مانند طالقان) وضعیت را وخیم‌تر کرده. سرانه دسترسی تهران، ۳۳۵ مترمکعب سالانه، زیر خط تنش جهانی (۱۷۰۰) است، همان‌طور که گزارش‌های سازمان ملل در سال ۱۴۰۲ اشاره کرده‌اند. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند: انتشار آمار تفکیکی ۱۴۰۴ توسط آبفا، تشدید تعرفه‌های پلکانی برای پرمصرف‌ها (بالای ۲۶۰ لیتر)، و صرفه‌جویی ۲۰ درصدی در شمال – معادل ۱.۲ میلیارد لیتر روزانه، که همین عدد شرایط تهران را تا رسیدن به بحران، ۶۷ روز عقب می‌اندازد.

در نهایت، تکذیب اردکانی، اگرچه آرامش‌بخش است، اما بدون شفافیت، اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند. آب از سر سه منطقه تهران گذشته است. عدالت آبی، نه تنها مسئله فنی، بلکه اجتماعی است: چرا ۱۸ درصد جمعیت، دو برابر سهم‌شان مصرف می‌کنند؟ صرفه‌جویی جمعی، تدبیر عالمانه و دیدن واقعیت‌ها تنها راه نجات تهران از لبه پرتگاه تشنگی است.