نقش پنهانی روسیه در روابط هسته‌ای ایران و آمریکا!
روزنو :سفر ناگهانی علی لاریجانی به مسکو و دیدار او با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تنها یک ملاقات دیپلماتیک معمولی نبود. همزمانی این سفر با تماس طولانی پوتین و ترامپ، گمانه‌هایی را درباره نقش میانجی‌گرانه کرملین در گفت‌و‌گو‌های احتمالی ایران و آمریکا زنده کرده است.
عصر روز ۲۴ مهرماه ۱۴۰۴، علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، در سفری اعلام‌نشده قبلی به مسکو رفت و با ولادیمیر پوتین دیدار کرد. منابع رسمی در تهران تأیید کردند که او حامل «پیام ویژه رهبر انقلاب اسلامی برای رئیس‌جمهور روسیه» بوده است.
به گزارش روز نو جزئیات محتوای این پیام اعلام نشد، اما لحن رسمی بیانیه‌ها و نحوه اطلاع‌رسانی نشان می‌داد که موضوع، فراتر از روابط دوجانبه تهران و مسکو است. رسانه‌های روسی هم این سفر را «مهم و راهبردی» توصیف کردند و آن را در چارچوب تحولات امنیتی خاورمیانه و بازآرایی نظم جهانی ارزیابی کردند.
نکته‌ای که به این سفر بُعدی فراتر از یک دیدار رسمی می‌دهد، همزمانی آن با تماس تلفنی مفصل میان ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، است.
طبق گزارش منابع غربی، این تماس حدود یک ساعت طول کشیده و محور آن، مسائل خاورمیانه، جنگ غزه، و تحولات انرژی بوده است. اگرچه هیچ اشاره‌ای به ایران در بیانیه‌های رسمی نشده، اما همزمانی دو رویداد مهم (انتقال پیام تهران به پوتین و گفت‌وگوی پوتین با ترامپ) برای بسیاری از ناظران نشانه‌ای از احتمال ورود مسکو به نقش میانجی میان تهران و واشنگتن است.
مسیر ویرانگر از ۱۴۰۰؟
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس، در واکنش به این سفر نوشت: «ماموریت لاریجانی هر هدفی غیر از جدا کردن سرنوشت ایران از بازی هژمونی روسیه داشته باشد، ادامه مسیر ویرانگری است که از ۱۴۰۰ شروع شد. پوتین در جهان بی-۲ها زندگی می‌کند نه اس-۳۰۰ها.»
اشاره فلاحت‌پیشه به «بی-۲» (B ۲) یعنی بمب‌افکن پنهانکار آمریکایی، در واقع نقدی تلویحی به این برداشت است که روسیه دیگر در معادلات نظامی و سیاسی جهانی شریک قابل اتکایی برای ایران نیست. از نگاه او، هرگونه وابستگی بیش از حد به کرملین، ایران را در مسیر اشتباهی قرار می‌دهد که آغاز آن، همزمان با تعمیق روابط نظامی تهران و مسکو در سال‌های اخیر بوده است.
روسیه در نقش میانجی؟
از نگاه تحلیلگران بین‌المللی، پوتین در سال‌های اخیر کوشیده است جایگاه خود را به‌عنوان «میانجی قدرت‌ها» تثبیت کند؛ از صلح سوریه گرفته تا جنگ اوکراین و اکنون بحران خاورمیانه.
برخی رسانه‌های عربی نیز مدعی شده‌اند که روسیه پس از انتخابات آمریکا، در تلاش است کانال‌های ارتباطی غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن را فعال کند. در این سناریو، لاریجانی که سابقه طولانی در مذاکرات هسته‌ای دارد و روابط شخصی خوبی با مقامات روس دارد، می‌تواند حامل پیام‌هایی باشد که فراتر از سطح رسمی وزارت خارجه تنظیم شده‌اند.
همزمانی این سفر مهم لاریجانی با دوچرخه‌سورای پزشکیان در اصفهان را نیز نباید نادیده گرفت. به نظر می‌رسد که انتخاب لاریجانی به‌عنوان فرستاده رهبری معنای خاصی دارد. او نه از حلقه دولت بلکه از چهره‌های «غیردولتی، اما مورد اعتماد حاکمیت» است.
از سوی دیگر، تأکید منابع رسمی بر اینکه لاریجانی «پیام رهبر انقلاب» را منتقل کرده، نشان می‌دهد سطح گفت‌و‌گو‌ها کاملاً فراتر از مسائل جاری اقتصادی یا همکاری‌های نظامی بوده است. به‌نظر می‌رسد تهران در پی انتقال مستقیم مواضع خود به مسکو و شاید از مسیر مسکو به واشنگتن است؛ اقدامی که یادآور نقش عمان در سال‌های آغازین مذاکرات هسته‌ای است.
واکنش رسانه‌ها؛ از تحلیل محتاط تا گمانه جسورانه
رسانه‌های داخلی بیشتر رویکردی محتاطانه داشتند و به ذکر خبر دیدار بسنده کردند، اما رسانه‌های خارجی از جمله رویترز و المانیتور با تیترهایی، چون «پیام ایران در کرملین» و «لاریجانی، حامل پیام تازه تهران به غرب» از آن یاد کردند.
برخی شبکه‌های روسی نیز سفر لاریجانی را نشانه‌ای از «بازگشت اعتماد تهران به مسکو» دانستند، در حالی که رسانه‌های غربی تأکید کردند ایران در حال جست‌وجوی مسیر‌های تازه‌ای برای کاستن از فشار‌های اقتصادی و تحریمی است.
مسکو، حلقه میانی یا تله جدید؟
اگر فرض میانجیگری پوتین میان ایران و آمریکا درست باشد، این نخستین‌بار در دو دهه اخیر است که روسیه نقش میانجی فعال میان تهران و واشنگتن را بر عهده می‌گیرد.
با این حال، تجربه گذشته نشان می‌دهد که مسکو همواره از «فاصله میان تهران و غرب» به‌عنوان اهرم فشار و امتیازگیری استفاده کرده است.
از این رو، مأموریت لاریجانی می‌تواند هم فرصتی برای باز شدن مسیر دیپلماسی باشد و هم خطری برای گرفتار شدن دوباره در بازی چندوجهی روس‌ها.
پرسش کلیدی اکنون این است: آیا تهران این بار از کرملین به‌عنوان مسیر عبور به گفت‌و‌گو‌های بزرگ‌تر استفاده می‌کند، یا بار دیگر خود را در مدار مسکو تعریف خواهد کرد؟
راه جدیدی برای هسته‌ای باز می‌شود؟
رضا غبیشاوی در عصر ایران می‌نویسد: سفر لاریجانی به مسکو و دیدار با پوتین و بعد از آن مکالمه پوتین با ترامپ می‌تواند نشانه‌ای از میانجیگیری پوتین میان تهران - ترامپ باشد. پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت بازگشته، اما مذاکرات ایران با غرب بن بست روبه رو شده است. در نتیجه زمینه برای میانجیگری پوتین میان ترامپ و تهران برای ایجاد پنجره جدیدی برای توافق و حل مسئله، فراهم است.
علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و مشاور آیت الله خامنه‌ای، رهبری در سفر یک روزه (پنجشنبه) به مسکو با پوتین دیدار کرد.
متن منتشر شده در کانال تلگرامی لاریجانی اینگونه است: "علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در ملاقات با آقای پوتین، رئیس جمهور روسیه پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی را به وی تقدیم، و درباره موضوعات دوجانبه و همکاری‌های اقتصادی، منطقه‌ای و بین‌المللی رایزنی کرد".
اندکی بعد و همان روز خبر رسید به درخواست پوتین، وی تماس تلفنی طولانی مدتی با همتای امریکایی دونالد ترامپ داشته است. موضوع مکالمه تلفنی فاش نشده، اما کاخ سفید گفته آنها از جمله درباره اوکراین و اعطای موشک‌های تام هوک امریکا به اوکراین گفت‌و‌گو کرده‌اند. همچنین درباره دیدار جدید دو رئیس در مجارستان (اروپای شرقی) هم توافق کرده‌اند.
می‌توان حدس زد در این مکالمه سران روسیه و آمریکا قطعا درباره ایران هم گفت‌و‌گو کرده‌اند چرا که اولا پرونده هسته‌ای ایران همچنان به عنوان به یک پرونده جهانی و مورد توجه و بازیگری دو قدرت، باز است. آخرین اختلاف مسکو و واشنگتن هم درباره قانونی بودن یا نبودن اجرای اسنپ بک در شورای امنیت است. امریکا و اروپا آن را قانونی و روسیه و چین غیرقانونی می‌دانند. اسنپ بک به معنی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران و فعال سازی دوباره قطعنامه‌های تعلیق شده و پرونده اتمی ایران در این نهاد است.
علاوه بر این روسیه و آمریکا به عنوان ۲ عضو دائم و دارای حق وتو در شورای امنیت به زودی با بررسی دوباره پرونده هسته‌ای ایران روبه رو خواهند شد. در نتیجه طبیعی است که درباره یک موضوع جهانی به رایزنی بپردازند.
همزمان به گفته مقامات ارشد ایرانی مذاکرات با امریکا و اروپا به بن بست خورده است و فعلا برای مذاکرات آینده نه برنامه ریزی شده و نه چشم اندازی در این زمینه وجود دارد.
از سوی دیگر، چه موافق باشیم و چه نباشیم پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل بازگشته، دوباره فعال شده و پیگیری می‌شود.
این یعنی مذاکره و رایزنی ایران با اعضای شورای امنیت به ویژه دائم‌ها و خاصه امریکا یک الزام منطقی و عقلانی است.
پیش از این هم پوتین برای میانجیگری میان ایران و ترامپ اعلام آمادگی کرده بود. با اینکه روسیه تحت تحریم امریکاست، اما کانال مستقیم ارتباطی سران دو کشور باز است. همچنین ترامپ رئیس ایالات متحده امریکا علاقمند است مسائل را از طریق کانال‌های ارتباطی مستقیم خود حل و فصل کند.
در فروردین گذشته نیز کاخ سفید از گفت‌و‌گو درباره ایران در مکالمه تلفنی سران امریکا و روسیه خبر داده بود. کاخ سفید درباره جزئیات تماس گفته بود سران دو کشور درباره ایران هم گفت‌و‌گو داشته‌اند و "بر این نظر اشتراک دارند که ایران هرگز نباید در موقعیتی قرار گیرد که بتواند اسرائیل را نابود کند. ”
در نتیجه می‌تواند حدس زد سفر لاریجانی به مسکو و انتقال پیام ایران به پوتین و بلافاصله بعد از آن مکالمه طولانی پوتین - ترامپ در چارچوب میانجیگری مسکو میان تهران و ترامپ باشد. البته اگر این میانجیگری موفقیت آمیز باشد و بتواند زمینه توافق میان دو طرف را ایجاد کند اتفاق خوبی است که باید از آن استقبال کرد.
می‌توان امید داشت پوتین و ترامپ در تماس‌های مستقیم تلفنی و دیدارها، بتوانند بر سر راه حلی برای خروج مسئله هسته‌ای ایران از بن بست فعلی و جلوگیری از افزایش تنش بر سر آن به توافق برسند. چرا که در صورت طرح پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت، دست بالاتر با امریکای ترامپ خواهد بود و کسب توافق با ترامپ در شرایط جدید نیز سخت‌تر از اکنون خواهد بود.
البته روسیه همزمان یکی از کانال‌های میانجیگری میان ایران و اسرائیل است. ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه به تازگی خبر داد که از سوی بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل پیامی را برای ایرانی ارسال کرده است. مبنی بر اینکه اسرائیلی‌ها خواهان درگیری جدیدی با ایران نیستند. اتفاقی که از سوی عباس عراقچی وزیر خارجه ایران تایید شد و گفت: «خبر روس‌ها در مورد اینکه نتانیاهو به پوتین گفته علاقه به درگیری با ایران نداریم را تایید می‌کنم.» و اینکه نتانیاهو گفته است «قصد درگیری دوباره با ایران را نداریم.»
به نوشته بی بی سی، پوتین در ۱۷ مهر گذشته از تماس‌های مسکو با ایران و اسرائیل خبر داده و گفته بود تهران و تل آویو خواهان رسیدن به راه حلی درباره برنامه هسته‌ای ایران هستند که برای دو طرف قابل قبول باشد.
به نظر می‌رسد روسیه همزمان یکی از کانال‌های میانجیگری و انتقال پیام میان ایران - اسرائیل و ایران - امریکاست.
البته به جز روسیه، می‌توان برآورد کرد کشور‌های امریکا، مصر، قطر، ترکیه و امارات نیز در رد و بدل کردن پیام‌ها میان ایران و اسرائیل نقش بازی می‌کنند.
