در روزنو بخوانید
تفاوت بانک‌های دولتی با خصوصی چیست و به کدام دسته بیشتر می‌توان اعتماد کرد؟
روزنو :هدی کاشانیان: بانک‌ها در بسیاری از کشورهای جهان دارای ساختارها و گونه‌های مختلفی هستند. هرچند در عملکردهای اصلی مانند سپرده‌گیری، اعطای تسهیلات و مدیریت مالی میان آن‌ها شباهت‌هایی وجود دارد، اما از نظر لایه‌های سازمانی، نوع مالکیت و نحوه اداره، تفاوت‌های معناداری مشاهده می‌شود. در ایران، بانک‌ها به‌طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: بانک‌های دولتی، خصوصی و خصولتی (ترکیبی از دولتی و خصوصی). هر یک از این گروه‌ها نیز خود شامل زیرمجموعه‌هایی با ساختار و مأموریت‌های متفاوت هستند. این تنوع ساختاری، ناشی از تغییرات قانونی، سیاست‌های اقتصادی و الزامات حاکمیتی در طول زمان است که بر نوع خدمات، سطح رقابت و نقش هر بانک در نظام مالی کشور تأثیرگذار است.
بانک دولتی چیست؟
بانک دولتی نهادی مالی است که مالکیت کامل یا غالب آن در اختیار دولت قرار دارد و اداره آن نیز معمولاً توسط نهادها یا مدیران منصوب دولتی انجام می‌شود. این بانک‌ها با هدف پشتیبانی از سیاست‌های کلان اقتصادی کشور، تأمین مالی پروژه‌های ملی و ارائه خدمات بانکی به طیف گسترده‌ای از مردم، به‌ویژه اقشار کم‌برخوردار، تأسیس می‌شوند. برخلاف بانک‌های خصوصی که سودآوری و بازده اقتصادی برای سهام‌داران در اولویت است، بانک‌های دولتی بیشتر به دنبال تحقق اهدافی مانند کنترل تورم، رشد تولید داخلی، حمایت از اشتغال و توسعه زیرساخت‌ها هستند. در ایران، بانک‌هایی نظیر بانک ملی، بانک سپه، بانک کشاورزی و بانک مسکن از جمله نمونه‌های شاخص بانک‌های دولتی محسوب می‌شوند که هریک نقشی راهبردی در حوزه‌های خاصی از اقتصاد کشور بر عهده دارند.
بانک خصوصی چیست؟
بانک خصوصی، بانکی است که مالکیت آن به‌طور کامل در اختیار اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی قرار دارد و هدف اصلی آن کسب سود و بازدهی اقتصادی از طریق ارائه خدمات مالی متنوع است. این بانک‌ها با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تأسیس می‌شوند و در فضای رقابتی‌تری نسبت به بانک‌های دولتی فعالیت می‌کنند. انعطاف‌پذیری مدیریتی، نوآوری در خدمات، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تمرکز بر رضایت مشتری از ویژگی‌های برجسته بانک‌های خصوصی به‌شمار می‌رود. اگرچه این بانک‌ها تحت نظارت بانک مرکزی هستند، اما در تصمیم‌گیری‌های داخلی و استراتژیک، استقلال بیشتری دارند. در ایران، بانک‌هایی مانند پاسارگاد، اقتصاد نوین، کارآفرین و آینده از جمله نمونه‌های شناخته‌شده بانک‌های خصوصی محسوب می‌شوند که نقش فعالی در توسعه بازار مالی کشور ایفا می‌کنند.
بانک خصولتی چیست؟
بانک خصولتی به بانکی اطلاق می‌شود که هرچند ظاهراً خصوصی‌سازی شده است، اما بخش عمده‌ای از سهام آن در اختیار نهادهای عمومی غیردولتی مانند سازمان تأمین اجتماعی، ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد مستضعفان یا دیگر مجموعه‌های شبه‌دولتی قرار دارد. این نوع بانک‌ها در مرز میان بخش دولتی و خصوصی قرار دارند، نه کاملاً دولتی و نه به‌طور کامل خصوصی. در چنین ساختاری، مدیریت و سیاست‌گذاری بانک خصولتی معمولاً تلفیقی از منافع و اهداف دولتی با رویکردهای اقتصادی شبه‌خصوصی است که این موضوع گاهی باعث ایجاد پیچیدگی‌ها و چالش‌هایی در کارآمدی و شفافیت عملکرد آن‌ها می‌شود. در ایران، بانک‌هایی مانند بانک ملت، بانک صادرات و بانک تجارت نمونه‌هایی از بانک‌های خصولتی هستند که پس از اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی، مالکیت مستقیم دولت را ترک کرده‌اند اما همچنان تحت کنترل و نفوذ نهادهای وابسته به دولت فعالیت می‌کنند.
تفاوت عملکرد بانک‌های دولتی، خصوصی و خصولتی چیست؟
بانک‌های دولتی و خصوصی در ساختار، هدف‌ها و نحوه عملکرد تفاوت‌هایی دارند. بانک‌های دولتی معمولاً زیر نظر و حمایت دولت فعالیت می‌کنند و هدف اصلی آن‌ها علاوه بر کسب سود، حمایت از سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی کشور است، مانند اعطای تسهیلات به بخش‌های خاص، حمایت از پروژه‌های توسعه‌ای و حفظ ثبات مالی. این بانک‌ها اغلب مسئولیت‌های اجتماعی بیشتری بر عهده دارند و ممکن است خدمات بانکی را با شرایط تسهیل‌شده‌تر ارائه دهند.
در مقابل، بانک‌های خصوصی با هدف کسب سود بیشتر و رقابت در بازار فعالیت می‌کنند و معمولاً در انتخاب مشتریان و نوع خدمات محدودیت‌های کمتری دارند. این بانک‌ها بیشتر به دنبال بهره‌وری، نوآوری و جذب مشتریان با ارائه خدمات متنوع و تخصصی هستند. به طور کلی، بانک‌های دولتی نقش مهمی در تحقق اهداف کلان اقتصادی و حمایت از اقشار کم‌درآمد دارند، در حالی که بانک‌های خصوصی با تمرکز بر کارایی و سودآوری به بهبود کیفیت خدمات بانکی کمک می‌کنند.
بانک‌های خصولتی که به‌عنوان نهادهایی با مالکیت ترکیبی از بخش دولتی و خصوصی شناخته می‌شوند، عملکردی نیمه‌دولتی دارند و در تلاش‌اند تا همزمان اهداف اقتصادی و اجتماعی را محقق کنند. این بانک‌ها با سرمایه‌گذاری مشترک دولت و بخش خصوصی فعالیت می‌کنند و سعی دارند خدمات بانکی مشابه بانک‌های خصوصی ارائه دهند، در حالی که نقش حمایتی و توسعه‌ای خود را در اقتصاد حفظ می‌کنند. عملکرد آن‌ها تحت تأثیر سیاست‌ها و مقررات دولتی قرار دارد اما در عین حال به دنبال افزایش بهره‌وری و سودآوری نیز هستند. به دلیل پشتیبانی دولتی، بانک‌های خصولتی معمولاً در ارائه تسهیلات به بخش‌های خاصی مانند صنایع کلیدی یا پروژه‌های عمرانی فعال‌تر بوده و به‌عنوان واسطه اجرای سیاست‌های کلان اقتصادی دولت عمل می‌کنند. به‌طور کلی، عملکرد این بانک‌ها تلفیقی از انعطاف‌پذیری بخش خصوصی و تعهدات اجتماعی-اقتصادی بخش دولتی است که هم فرصت‌ها و هم چالش‌های خاص خود را ایجاد می‌کند.
کدام دسته از بانک‌ها بیشتر می‌توان اعتماد کرد؟
اعتماد به بانک‌ها بستگی به عوامل متعددی دارد و نمی‌توان به طور مطلق گفت کدام دسته همیشه قابل‌اعتمادتر است، اما معمولاً بانک‌های دولتی به دلیل پشتوانه قوی دولت و نظارت مستقیم نهادهای حکومتی، امنیت بیشتری در حفظ سپرده‌ها و ثبات مالی دارند.
از سوی دیگر، بانک‌های خصوصی به خاطر رقابت شدید در بازار و تمرکز بر جذب مشتری، اغلب خدمات نوآورانه‌تر و پاسخگویی بهتری ارائه می‌دهند، اما ممکن است ریسک‌های تجاری بیشتری داشته باشند. بانک‌های خصولتی به دلیل ترکیب منافع دولتی و خصوصی، گاهی با چالش‌های مدیریتی و شفافیت روبرو می‌شوند که می‌تواند بر سطح اعتماد تأثیر بگذارد. در نهایت، میزان اعتماد به هر بانک به شفافیت عملکرد، کیفیت مدیریت، میزان ریسک‌پذیری و سیاست‌های نظارتی مرتبط است و بهتر است مشتریان با بررسی دقیق و مشورت‌های تخصصی، انتخاب خود را انجام دهند.
