اصطلاح خالص‌سازی چیست و در زمان ریاست جمهوری چه کسی شدت گرفت؟
روزنو :با گمانه‌زنی‌ها درباره بازگشت علی لاریجانی به ساختار قدرت و تغییرات احتمالی در ترکیب شورای‌عالی امنیت ملی، نشانه‌هایی از پایان یک دوره در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران قابل مشاهده است؛ دوره‌ای که طی آن، رویکرد «خالص‌سازی» به یکی از سیاست‌های نانوشته، اما موثر در چینش مدیران بدل شد.
در سال‌های اخیر، اصطلاح «خالص‌سازی» به عنوان سیاستی برای حذف تدریجی چهره‌هایی با دیدگاه‌های متنوع و جایگزینی آنها با نیرو‌های همسو با هسته سخت قدرت، بار‌ها مورد انتقاد قرار گرفت. سیاستی که در دوران ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی شدت گرفت و با حذف چهره‌های میانه‌رو و متخصص و تقویت جریان‌های رادیکال، چرخش آشکاری در مدیریت کشور ایجاد کرد.
اکنون، با زمزمه‌های بازگشت لاریجانی و برخی چهره‌های دیگر به صحنه و خروج تدریجی برخی نیرو‌های نزدیک به جریان‌های تندرو، نشانه‌هایی از تغییر رویکرد دیده می‌شود؛ تغییری که می‌تواند آغاز پایان سیاست خالص‌سازی باشد. منابع مطلع از احتمال صدور حکمی جدید برای علی لاریجانی خبر داده‌اند؛ حکمی که نه‌تنها می‌تواند جایگاه او را در ساختار تصمیم‌سازی کشور تثبیت کند، بلکه نشانگر تجدیدنظر نظام در شیوه مواجهه با نخبگان و مدیران کشور نیز تلقی می‌شود.
بر این اساس، به نظر می‌رسد پروژه خالص‌سازی ـ یا به تعبیر منتقدان، «پرونده‌سازی برای حذف چهره‌ها» ـ به پایان راه نزدیک شده و نظام در تلاش است با بازتعریف ساختار‌ها و استفاده مجدد از نیرو‌های باتجربه، به سمت نوعی پوست‌اندازی در سطوح عالی قدرت حرکت کند.
با این حال، تحلیلگران هشدار می‌دهند که صرف جابه‌جایی افراد نمی‌تواند به‌تنهایی به پایان یک تفکر منجر شود؛ بلکه تغییر رویکرد‌ها و بازبینی سیاست‌های گذشته نیز ضروری است. چنان‌که محمدرضا تاجیک و عزت‌الله سحابی در سال‌های گذشته بار‌ها تأکید کردند، بازگشت به عقلانیت و تنوع در مدیریت، لازمه پویایی یک نظام سیاسی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل میبدی، فعال سیاسی، در گفت‌و‌گو با آرمان‌امروز با انتقاد از روند حذف و غربال نیرو‌های متخصص در سال‌های گذشته، تأکید کرد که دولت جدید برای موفقیت باید دست به جذب نخبگان و نیرو‌های کارآمد بزند؛ چه در داخل کشور و چه از میان ایرانیان خارج‌نشین.
فاضل میبدی با اشاره به آنچه «پروژه خانه‌سازی» در بدنه حاکمیت نامید، گفت: «از زمان روی کار آمدن آقای رئیسی، گزینش‌های سختگیرانه‌ای در برخی نهاد‌ها و دستگاه‌ها اعمال شد که باعث حذف بسیاری از نیرو‌های متخصص و دلسوز شد؛ افرادی که تنها به دلایل سیاسی یا ایدئولوژیک کنار گذاشته شدند. این روند نوعی خالص‌سازی است که ما پیش‌تر در دوران آقای احمدی‌نژاد نیز شاهد اوج آن بودیم.»
وی با تأکید بر پیامد‌های این سیاست‌ها افزود: «در نتیجه این روند، نیرو‌های ضعیف وارد دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی شدند و بسیاری از نخبگان و انقلابیون باسابقه کنار گذاشته شدند. متأسفانه امروز هم آثار این سیاست‌ها در سطوح مختلف مدیریتی کشور، از وزرا گرفته تا استانداران، قابل مشاهده است.»
عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم با ابراز امیدواری نسبت به رویکرد رئیس‌جمهور جدید گفت: «اگر آقای دکتر پزشکیان بخواهد مسیر درستی را طی کند، باید این روند را متوقف کند و با نگاهی ملی، به سمت جذب نیرو‌های متخصص و مخلص برود؛ چه آنهایی که در داخل کشور به حاشیه رانده شده‌اند و چه آنهایی که به‌دلیل محدودیت‌ها و فضای نامطلوب، ناگزیر به مهاجرت شده‌اند.»
فاضل میبدی مهم‌ترین سرمایه کشور را «نیروی انسانی» دانست و افزود: «دانشجویان، پزشکان، پرستاران و متخصصانی که در سال‌های اخیر کشور را ترک کرده‌اند، سرمایه‌های ملی ما هستند. اگر آقای پزشکیان بتواند مقدمات بازگشت این افراد را فراهم کند، واقعاً یک کار بزرگ ملی انجام داده است.»
او در پایان خاطرنشان کرد: «البته این تصمیم صرفاً به دولت محدود نمی‌شود و نیاز به هماهنگی کل حاکمیت دارد. اما رئیس‌جمهور باید در این مسیر بایستد، پافشاری کند و با سماجت خواستار این تغییر بنیادین شود.»
