در روزنو بخوانید
زندگی نباتی چیست و راه‌های درمان آن کدام است؟
روزنو :روزنو – هدی کاشانیان: زندگی نباتی حالتی است که فرد در اثر آسیب مغزی، هوشیاری خود را از دست می‌دهد و به حالت بیهوشی بیدار می‌رود. در این وضعیت، بیمار قادر به تکلم و انجام حرکات ارادی نیست، اما چشم‌هایش باز هستند.
زندگی نباتی چیست؟
اصطلاح وضعیت نباتی (VS) از سال ۱۹۷۲ شناخته شده است. زندگی گیاهی (نباتی) به معنای زندگی کردن و انجام تمام عملکردهای یک ارگانیسم بیولوژیکی، به جز عملکردهای اجتماعی و فکری است. در واقع زندگی نباتی یا VS نقض آگاهی از محیط و شخصیت فرد است که نتیجه از هم گسیختگی عملکردهای قشر مغز و ساختارهای زیر قشری است. درجه این اختلال توسط متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و مراقبتهای ویژه با علائم بالینی و با استفاده از مقیاس‌‌های استاندارد ویژه ارزیابی می‌شود. متأسفانه امروزه علم پزشکی با وجود پیشرفت‌های بسیار بزرگ و بنیادی، روش‌های ابزاری دقیقی برای ارزیابی هوشیاری ندارد؛ اما چیزی که مشخص و اثبات شده، این است که ناتوانی در پاسخ به محرک‌‌های بیرونی قطعاً امکان ادراک آگاهانه این افراد را رد نمی‌کند.
انواع زندگی نباتی
1. زندگی نباتی پیوسته
وضعیتی است که در آن بیمار پس از آسیب مغزی به‌طور مداوم در حالت بیداری بدون هوشیاری باقی می‌ماند، اما هنوز احتمال بهبود وجود دارد. این وضعیت معمولاً در ماه‌های اولیه پس از آسیب رخ می‌دهد و پزشکان ممکن است هنوز امید به بازگشت هوشیاری بیمار داشته باشند.
2. زندگی نباتی دائمی
حالتی است که بیمار به مدت طولانی (معمولاً بیش از یک سال) در حالت نباتی باقی می‌ماند و احتمال بازگشت به هوشیاری بسیار پایین است. این حالت اغلب به‌عنوان وضعیتی غیرقابل بازگشت در نظر گرفته می‌شود و معمولاً پس از ارزیابی‌های دقیق پزشکی، زندگی نباتی دائمی تشخیص داده می‌شود.
تفاوت کما و زندگی نباتی چیست؟
کما نوعی بیهوشی کامل است که در آن چشمان افراد بسته بوده و فرد توانایی واکنش به محیط پیرامون خود را ندارد. اما در زندگی نباتی چشمان بیمار باز است و فرد همانند یک فرد سالم خواب و بیداری دارد. کما آسیب مغزی شدیدی است که به علت سکته مغزی و یا خونریزی مغزی رخ می‌دهد که بافت و ساختار اطراف مغز طی آن از بین می‌رود. از طرفی غرق شدن، مصرف بیش از حد دارو، هیپوترمی شدید و ایست قلبی نیز می‌تواند باعث کما شود. بازگشت و بهبودی بیمار در کما به دلیل عارضه، شدت آن و مدت زمان کما بستگی دارد. در هر دو حالت بیمار گزینه مناسبی برای اهدای عضو و پیوند اعضا است. مهم‌ترین تفاوت این دو حالت پیامدهای آن و موقتی بودن شرایط می‌باشد. بیمار بعد از کما احتمال دارد بهوش نیاید و به سمت زندگی نباتی یا مرگ مغزی رود.
کسانی که از زندگی نباتی برگشتند
تعداد کسانی که از زندگی نباتی برگشتند و بعد از چندین سال مجدداً هوشیاری خود را بدست آوردند شاید به اندازه انگشتان دست باشد. همین محدود کسانی که از زندگی نباتی برگشتند نیز بخاطر آسیب دیدگی مغزی در زمان بیهوشی معلولیت‌های شدیدی را تجربه می‌کنند. بعضی از بیمارانی که بعد از چهار ماه به زندگی برگشتند، توانایی و استقلال کاملی برای انجام امور شخصی خود ندارند.
کیفیت زندگی کسانی که از زندگی نباتی برگشتند، به دلیل ناتوانی‌های ثانویه و محدودیت‌ها بسیار افت می‌کند. از همین‌رو دوره بهبود ممکن است سالیان سال طول بکشد. در حالت کلی احتمال بازگشت و معجزه در زندگی نباتی براثر آسیب مغزی ترومایی در طی شش ماه اول، در بزرگسالان برابر با 50 درصد و در کودکان برابر با 60 درصد است. افرادی که به علت سکته مغزی در این حالت هستند، احتمال بازگشت طی یکسال وجود دارد.
عوارض زندگی نباتی چیست؟
بیماران در حالت زندگی نباتی به دلیل بی‌حرکتی و عدم تعامل با محیط اطراف، با عوارض متعددی مواجه هستند. یکی از اصلی‌ترین عوارض، ایجاد زخم‌های فشاری یا زخم بستر است که در نتیجه بی‌حرکتی طولانی‌مدت و فشار مداوم بر پوست و بافت‌های زیرین ایجاد می‌شود. این زخم‌ها خطر بروز عفونت‌های جدی را تقویت می‌کنند و نیاز به مراقبتهای دقیق پرستاری دارند.
از دیگر عوارض می‌توان به عفونت‌های ریوی، مانند پنومونی اشاره کرد که به دلیل عدم تحرک و استفاده از دستگاه‌های تنفسی به‌وجود می‌آید. همچنین اغلب به دلیل تغذیه از طریق لوله معده، با مشکلات گوارشی و عفونت‌های دستگاه گوارش روبرو می‌شوند. علاوه بر این بیماران ممکن است دچار انقباضات عضلانی و سفتی مفاصل شوند که نیاز به فیزیوتراپی منظم دارند تا از محدودیت حرکت و درد جلوگیری شود.
درمان زندگی نباتی
فردی که دچار سندرم آپالیک شده هیچ درمانی ندارد. در این حالت کمیته اخلاق بیمارستان، مددکار و خدمات اجتماعی و همچنین اعضای خانواده فرد باید در مورد زنده نگه داشتن و مراقبت از این بیماران تصمیم‌گیری کنند. امکان بازگشت و معجزه در زندگی نباتی برای بیمارانی که بیش از یک ماه به هر علتی به جز آسیب سر در این شرایط هستند، بسیار دور از انتظار و بعید است.
درصورتی نیز که فرد به علت آسیب سر بیشتر از 12 ماه در این حالت بسر ببرد، امکان بهبودی ندارد. البته در مواردی فرد پس از یک دوره چند ماهه یا چند ساله مجدداً به زندگی خود بازمی‌گردد. اما این بیمار به سبب آسیب مغزی وارده، احتمال تجربه اختلالات فراوانی را دارد. در حالت کلی نمی‌توان هیچ درمانی را برای بیماران سندرم آپالیک در نظر گرفت.
طول عمر بیماران زندگی نباتی
براساس نتایج مطالعات 10 ساله روی این بیماران، میانگین طول عمر بیماران زندگی نباتی و مدت زنده ماندن این بیماران حدود شش ماه است. در واقع حداقل زمان بقا بعد از این حالت دو ماه و حداکثر 16 سال است.
