از ابر دزدی تا بی آبی!
روزنو :این روز‌ها بحران تامین آب در اوج گرمای طاقت فرسای تابستان، به یکی از دغدغه‌های بزرگ کشور مبدل شده و نگرانی‌ها هر روز افزایش پیدا می‌کند. این جمله مسعود پزشکیان که «بحران آب از آنچه امروز درباره آن صحبت می‌شود، جدی‌تر است» نشانگر این واقعیت است. رئیس‌جمهور با اشاره به گزارش وزارت نیرو درباره ناترازی آب به ویژه در تهران، اعلام کرد: «اگر از امروز فکری عاجل نکنیم، در آینده با شرایطی مواجه می‌شویم که نمی‌توان هیچ علاجی برای آن یافت.» این گفته‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که ابرها و باران طی سال‌های اخیر، از ایران «فرار» کرده‌اند یا طبق آنچه که در شبکه‌های اجتماعی رد و بدل می‌شود، «دزدی ابر» صورت گرفته است.
ابر دزدی- اما واقعا ابر‌هایی که به سمت ایران می‌آیند، در میان راه توسط کشور‌های دیگر دزدیده می‌شوند؟ آنها بارور و ابر‌های بی باران به ایران می‌رسند؟ چندسال از این فرضیه در کشور می‌گذرد و اسناد آن، تصاویر ماهواره‌ای اطراف ایران است که در کشور‌های همسایه، ابر وجود دارد، اما در ایران نیست.
به گزارش روز نو تیرماه سال ۱۳۹۷ بود که غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایران، اعلام کرد: «تیم‌های مشترکی از اسرائیل و یکی از کشور‌های همسایه، ابر‌های در حال ورود به ایران را غیربارور می‌کنند؛ علاوه بر این ما با بحث ابردزدی و برف دزدی نیز مواجه هستیم.» اسناد و مستندات این ادعا هیچ زمانی به طورجدی مورد بررسی قرار نگرفت.
نمی‌توان کتمان کرد
در این شرایط سال گذشته بود که محمدرضا کاویانپور، رئیس موسسه تحقیقات آب گفت: «اگر ما بخواهیم پدیده ابردزدی را کتمان کنیم، حرف درستی نیست؛ اینکه همه کشور‌ها با توجه به کمبود منابع آبی در این حوزه ورود کرده و تلاش می‌کنند از این ظرفیت برای حل مشکل آبی استفاده کنند نیز قابل کتمان نیست. همچنین اینکه این ماجرا می‌تواند تبدیل به جنگ شود را نیز کسی نمی‌تواند کتمان کند، زیرا ما تحت تحریم هستیم و دیگران هر آنچه از دستشان برآید، علیه کشور ما انجام می‌دهند، بنابراین ما باید آگاه و هوشمند باشیم و در این رابطه تامل کنیم.» او افزود: ممکن است این اقدام (پدیده ابردزدی) در مقیاس آزمایشگاهی جواب داده باشد، اما در مقیاس واقعی نیاز به تحقیق دارد. ولی نه کسی می‌تواند این موضوع را تکذیب و نه کسی می‌تواند تائید کند، این مسئله باید همواره در ذهنمان باشد. اما در عین حال حتما فعالیت‌های خودمان را بر اساس توسعه بارورسازی ابرها و استفاده از هر ظرفیتی برای تامین نیاز آبی کشور انجام خواهیم داد.
مستندات دارید، ارائه دهید
براساس بررسی‌های انجام‌شده در سازمان هواشناسی ایران، کشور ترکیه طی سال‌های ۱۹۹۱تا۱۹۹۵ با کمک سازمان جهانی هواشناسی، بارورسازی ابرها را با هدف افزایش بارش انجام داد. عملیات بارورسازی ابرها، اما حداکثر می‌تواند ۱۰ تا ۱۵درصد از آب قابل بارش موجود در جبهه هوایی را تبدیل به بارش کند. این امر بدان معناست که بارورسازی ابرها تنها یک تا ۱.۵درصد رطوبت قابل تبدیل به بارش ابر را فعال می‌کند که این مقدار افزایش بارش در بالادست، هیچ‌گاه نمی‌تواند در پایین‌دست اثر معنادار داشته باشد. اگرچه بارورسازی ابرها در ۲۰سال گذشته در کشور ترکیه و در محدوده حوضه آبریز دریاچه وان صورت گرفته است که به‌گفته برخی مجریان، این طرح تنها ۱۰درصد افزایش بارندگی ایجاد کرده است، اما با توجه به هزینه‌های طرح و عدم‌تحقق اهداف مورد نظر، ترکیه در سال‌های اخیر هیچ فعالیتی در زمینه بارورسازی ابرها انجام نداده است. از سوی دیگر، ناهنجاری هواشناسی بین مناطق غربی کشور با شرق ترکیه مشاهده نمی‌شود؛ بنابراین عملیات بارورسازی ابرها توسط کشور ترکیه تأثیر چشمگیری بر بارش‌های جوی و منابع آب ایران نداشته است. ضمن آنکه بارورسازی ابرها از سوی ترکیه در مواقعی بر ابر‌های عبوری از مسیر ایران تأثیر بارشی داشته است.
یکسال پس از این اظهارنظرها، صادق ضائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور در واکنش به ادعای اخیر رئیس موسسه تحقیقات آب مبنی بر اینکه نمی‌توان پدیده ابردزدی را کتمان کرد، گفت: «آنها شاید دلایلی دارند، اما برای ما این دلایل مسجل نشده است. شاید مستنداتی دارند که ما به آنها دسترسی نداریم. از نظر علمی اصطلاح ابردزدی نداریم، اصطلاح باروری ابرها را داریم که علمی است.» وی درباره شیوه‌ی تامین منابع آبی امارات اظهار کرد: ۹۹ درصد آب امارات از طریق آب‌شیرین‌کن تامین می‌شود. بارورسازی ابر اثری بر امارات نداشته است.
این کشور طی یک دهه‌ی گذشته سرمایه‌گذاری زیادی در باروری ابرها کرده است، اما نتایجش مبهم است. با وجود تبلیغاتی که می‌کنند ولی نتایج آن مبهم است. امسال به دلیل اینکه رییس هواشناسی امارات، رییس سازمان جهانی هواشناسی شده، در دو سال اخیر مشغول شوآف بوده است در صورتی که این بارورسازی‌ها نتایج عملی که مردم ببینند، نداشته و روند افزایشی در بارش‌های امارات دیده نشده است.
تاثیر علمی بارورسازی ابر
نیما فریدمجتهدی، دکتری آب و هواشناسی: بارورسازی ابرها در هر جای دنیا که انجام شود، به‌صورت مقطعی و در محدوده جغرافیایی بسیارکم بوده است. مطالعات نشان می‌دهد اگر بارورسازی ابر در یک محدوده موفقیت‌آمیز باشد که البته در بسیاری موارد موفقیت‌آمیز نیست تا ۱۰درصد می‌تواند بارش را افزایش دهد. به‌صورت نظری یک جبهه هوا با میزان مشخص رطوبت، با بارورسازی ابرها رطوبتش کاهش می‌یابد و ممکن است به منطقه دیگر نرسد، اما این موضوع به لحاظ عملی کاملا متفاوت است. جبهه هوا بدون ارتباط با هوای محیط اطراف خود نیست؛ بنابراین به لحاظ نظری اگرچه بارورسازی ابر در یک منطقه می‌تواند باعث کاهش رطوبت جبهه هوا در منطقه دیگر باشد، اما یک بسته هوا در عبور از منطقه‌ای به منطقه دیگر، می‌تواند با عبور از یک دریاچه، رطوبت بیشتری جذب کند و در ادامه راه در یک منطقه خشک، رطوبت خود را از دست بدهد.
برای مثال جبهه هوایی که از منطقه اسکاندیناوی به سمت ایران حرکت می‌کند، می‌تواند روی دریای سیاه رطوبت جذب کند و در قفقاز ببارد و در ادامه خشک‌تر شود؛ اما در ادامه راه با عبور از روی دریاچه‌خزر رطوبت جذب می‌کند و بار دیگر در منطقه‌ای مثل شمال ایران، بارش دارد. در نتیجه، چون به لحاظ نظری امکان ندارد که شرایط رطوبتی و آب و هوایی همه محیط‌ها الزاما یکسان باشد، بارورسازی ابرها بیشتر در فضای آزمایشگاهی و در منطقه‌ای بسیار محدود و با ۱۰درصد تأثیر بر افزایش بارش همان محدوده امکان‌پذیر است.
