صلحی که پایانش نامعلوم است!

به باور گروهی توافق حاصل شده و در آینده اجرا می‌شود، اما گروهی دیگر از آتش‌بس موقت به عنوان مقدمه‌ای برای رایزنی‌ها در آینده می‌گویند

به گزارش روزنو، در حالی که تهاجمات هماهنگ اسراییل و ایالات متحده به تاسیسات هسته‌ای ایران، منطقه را در آستانه یک درگیری فراگیر قرار داده بود، دونالد ترامپ به‌یک‌باره از صلح تضمین‌شده و آتش‌بس پایدار سخن گفت؛ تغییری ناگهانی در مواضع کاخ سفید که با جدال‌های فزاینده در داخل امریکا بر سر کارایی حملات و آینده سیاست فشار حداکثری همزمان شد. در همین راستا و به‌رغم ادعا‌های اولیه درباره موفقیت نظامی عملیات واشنگتن در حمله به تاسیسات هسته‌ای کشورمان، همزمان رسانه‌های امریکایی با انتشار جزییاتی از بمباران اخیر واشنگتن به تاسیسات نطنز، فردو و اصفهان، تلاش کردند کارایی حملات را زیر سوال ببرند.

 در ایران، نیز و در واکنش به بی‌عملی نهاد پادمانی در قبال این تهاجمات، تعلیق همکاری با این نهاد به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید. اقدامی که به باور ناظران می‌تواند مسیر همکاری‌های فنی با نهاد‌های بین‌المللی را محدود کرده و ساختار مذاکرات احتمالی آینده را تحت‌تاثیر قرار دهد. در همین راستا استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در خاورمیانه و رییس هیات مذاکره‌کننده ایرانی در مصاحبه‌ای مدعی شد که احیای برنامه هسته‌ای ایران تقریبا غیرممکن است و مذاکرات با ایران به شکلی امیدبخش دنبال می‌شود، اما تاکید کرد که هیچ مجوزی برای غنی‌سازی اورانیوم صادر نخواهد شد.

 از سوی دیگر، اما عباس عراقچی، رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان گفت که ایران پیام‌های امریکا را از طریق واسطه‌ها دریافت کرده و تا زمانی که تجاوز متوقف نشود، به میز مذاکره باز نخواهد گشت. حال نیز به ادعای برخی تحلیلگران ناکامی اسراییل در مسیر توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران و همزمان توقف موقت درگیری‌ها، چشم‌انداز وضعیت موجود بیش از پیش در ابهام فرو رفته و هرگونه گشایش دیپلماتیک در گرو اراده‌های سیاسی فراتر از آتش‌بس خواهد بود.

بر این اساس روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی فضای پیش روی بعد از آتش‌بس میان ایران و اسراییل و گمانه‌زنی‌های ادعایی درباره مذاکرات احتمالی میان تهران و واشنگتن با رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت‌و‌گو کرده است. به گفته قهرمانپور در فضای مبهم کنونی دو دیدگاه درباره آینده روابط میان ایران و امریکا وجود دارد. برخی معتقدند توافق کلی حاصل شده و بعد از این باید وارد فاز اجرایی شویم و برخی دیگر معتقدند آتش‌بس موقتی است و مذاکرات ادامه دارد. قهرمانپور همچنین تاکید کرد چنانچه دیدگاه دوم مفروض باشد، ایران اهرم‌های محدودتری نسبت به پیش از تهاجمات اسراییل در اختیار دارد. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید.

رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب رویکرد و سیاست‌های متناقض دونالد ترامپ و بازی دوگانه‌اش در ارتباط با ایران گفت: نظام سیاسی ایالات متحده یک نظام ریاستی است. در چنین ساختاری، نهایتا رییس‌جمهور حرف اول و آخر را می‌زند. درست است که سنا و مجلس نمایندگان به عنوان نهاد‌های تقنینی تعریف شده‌اند و براساس اصل «Checks and balances» یا موازنه و نظارت عمل می‌کنند، اما در عرف این اصل پذیرفته شده که رییس‌جمهور مرجع نهایی تصمیم‌گیری است.

 در واقع، رییس‌جمهور در چنین نظامی نماد مصلحت و خیر جمعی تلقی می‌شود. بنابراین اگرچه کنگره می‌تواند نقش نظارتی و محدودکننده‌ای ایفا کند، اما در عمل و به‌ویژه در سه دهه گذشته، شاهد بوده‌ایم که هرگاه رییس‌جمهور اراده کرده، توانسته کنگره را دور بزند. نمونه بارز آن، حمله جورج بوش پسر به عراق در سال ۲۰۰۳ است؛ حمله‌ای که به رغم مخالفت بخشی از کنگره انجام شد. این کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه به «اعتماد» گفت: بر همین اساس، از نظر من، اختلافات داخلی میان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان اگرچه وجود دارد، اما به‌گونه‌ای نیست که بتواند مانعی جدی برای اجرایی شدن سیاست‌های مورد نظر دونالد ترامپ ایجاد کند.

 قهرمانپور در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» خاطرنشان کرد: از منظری دیگر باید گفت، از منظر من رویکرد آقای ترامپ چندان متناقض نیست. ترامپ از ابتدا و در راستای شعار و اصول حاکم بر «جنبش ماگا» (Make America Great Again) بر مفهومی تاکید داشت که می‌توان آن را در قاب «صلح از طریق قدرت» تبیین کرد. یعنی رییس‌جمهوری امریکا و این جنبش باور دارد که باید از ابزار قدرت برای رسیدن به صلح استفاده کرد و هر کس در برابر این اراده بایستد، باید کنار گذاشته شود؛ چه این فرد نتانیاهو باشد، چه ایران و حتی عربستان. به گفته قهرمانپور، ترامپ به‌صراحت اعلام کرده که رهبران و کشور‌های منطقه باید بپذیرند تصمیم‌گیر نهایی او است.

 بنابراین گزارش‌هایی که در روز‌های اخیر منتشر شد از جمله اینکه ترامپ، نتانیاهو را بر سر جنگ با ایران به چالش کشیده کاملا با این سیاست همخوانی دارد و سازگار است. ترامپ با سایر بازیگران منطقه‌ای نیز از چنین الگویی پیروی می‌کند و هدفش این است که در قامت قهرمان داستان ظاهر شود: اسراییل را سر جای خود بنشاند، ایران را مهار کند و از دل این دوگانه، صلحی پایدار و تضمین‌شده بیرون بکشد؛ صلحی که موجب نشود امریکا بار دیگر در خاورمیانه گرفتار و نتواند بر مهار چین متمرکز شود. این کارشناس مسائل بین‌الملل همچنین تاکید کرد: از این منظر، ادعا‌های اخیر ترامپ مبنی بر پیگیری روند صلح در خاورمیانه را باید در چارچوب همین نگاه تحلیل کرد.

 او تلاش دارد منطقه به‌سمت بی‌ثباتی نرود و سیاست خارجی امریکا از مسیر تعیین‌شده خارج نشود. در نهایت باید تاکید کنم که چارچوب فکری ترامپ حول محور دیپلماسی اجبار تعریف شده؛ یعنی دیپلماسی‌ای که پشتوانه‌اش قدرت نظامی است، قدرت نظامی‌ای که در خدمت دیپلماسی قرار می‌گیرد. این دو ابزار، از نگاه او، مکمل یکدیگرند. بنابراین برخلاف برخی تصورها، توسل احتمالی ترامپ به قدرت نظامی ناشی از استیصال یا به بن بست رسیدن اهدافش نیست، بلکه جزیی از طرح راهبردی‌اش برای پیشبرد سیاست‌های امریکاست.

قهرمانپور در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در باب گمانه‌زنی‌های رسانه‌های غربی درباره شکست و بی‌نتیجه بودن حملات نظامی امریکا به سایت‌های هسته‌ای کشورمان خاطرنشان کرد: خبر عدم موفقیت حمله امریکا، ابتدا توسط شبکه سی‌ان‌ان مطرح شد. این رسانه به‌طور سنتی به دموکرات‌ها نزدیک است و آنچه در این گزارش و گزارش‌های مشابه بازتاب یافت، بیش از آنکه تحلیلی فنی از وضعیت باشد، بخشی از رقابت‌های داخلی میان احزاب امریکاست و از همین رو طبیعتا تنها نهاد صلاحیت‌دار برای ارایه ارزیابی دقیق در این زمینه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. این ارزیابی نیازمند دسترسی مستقیم نهاد پادمانی به سایت‌ها و تاسیسات هدف قرار گرفته است.

 البته تصاویر ماهواره‌ای می‌توانند تا حدودی وضعیت را نشان دهند، اما با توجه به اینکه بخشی از تاسیسات فردو و نطنز در زیر زمین قرار دارند، دسترسی فیزیکی آژانس اهمیت بیشتری دارد. قهرمانپور همچنین تصریح کرد: در صورتی که ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دسترسی بدهد، طبیعتا نتایج رسمی زودتر منتشر می‌شود و ایران هم می‌تواند در ارایه اجرای آن نقش داشته باشد. اما اگر ایران دامنه این دسترسی‌ها را محدود کند، احتمالا روند اعلام گزارش نهایی به تاخیر خواهد افتاد یا با ابهام مواجه می‌شود.

بنابراین آنچه اکنون درباره ناکامی امریکا در حمله به سایت‌های هسته‌ای کشورمان می‌شنویم بیشتر بازتاب همان فضای رقابت‌های سیاسی در داخل این بازیگر است. قهرمانپور در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در باب انتشار برخی گمانه‌زنی‌ها درباره بازگشت یا عدم بازگشت ایران به میز مذاکره با واشنگتن آن هم بعد از ۱۲ روز جنگ تاکید کرد: در این زمینه دو نگاه وجود دارد؛ برخی تحلیلگر‌ها معتقدند توقف جنگ و آتش‌بس حاصل یک توافق بوده، نه مقدمه‌ای برای توافق. یعنی به‌زعم این گروه، توافق کلی حاصل شده و حالا بستر برای ورود به فاز اجرایی هموار می‌شود. اما دیدگاه مقابل تاکید دارد که توافقی انجام نشده و صرفا یک آتش‌بس موقت برقرار شده که ممکن است زمینه‌ساز گفت‌و‌گو‌های بعدی در آینده شود. به باور قهرمانپور واقعیت این است که هنوز اطلاعات قطعی در اختیار نداریم تا بتوانیم در این باره قضاوت کنیم کدام یک از این دو روایت دقیق‌تر است.

اگر توافقی صورت گرفته باشد، طبیعتا قرار نیست مجددا سر میز مذاکره بازگردیم تا درباره جزییات گفت‌و‌گو کنیم؛ بلکه مستقیما بستر برای اجرای آن فراهم می‌شود. اما اگر توافقی حاصل نشده باشد، آنگاه احتمال بازگشت به مذاکرات همچنان باقی است. این کارشناس روابط بین‌الملل در ادامه به «اعتماد» گفت: در حال حاضر، هیچ نشانه و شواهدی قطعی برای اثبات یا رد وقوع توافق در دست نیست. باید منتظر ماند و دید که آیا ترامپ به آنچه گفته عمل خواهد کرد یا نه. به عنوان مثال، اگر خرید نفت ایران توسط چین آزاد یا بخشی از تحریم‌ها لغو شود، می‌توان نتیجه گرفت که فرضیه نخست، یعنی شکل‌گیری توافق کلی، محتمل‌تر است.

در آن صورت، آتش‌بس نتیجه توافق خواهد بود و ما باید گام‌به‌گام شاهد اجرای آن باشیم. اما اگر محدودیت‌ها تداوم داشته باشد به این معناست که اختلافات همچنان پابرجاست. قهرمانپور درباره اهرم‌های تهران در صورت عدم توافق و در برابر امریکا خاطرنشان کرد: طبیعتا ایران همچنان اهرم‌هایی در اختیار دارد تا در شرایط جدید برای بازگشت به میز مذاکره استفاده کند. اما اهرم‌هایش محدودتر از گذشته خواهند بود و مذاکرات نیز اگر آغاز شود، به شکل سابق انجام نخواهد شد، بلکه در چارچوبی محدودتر و زمانبندی‌شده‌تر پیش خواهد رفت. از همین رو باید دید ایران از چه رویکردی پیروی می‌کند. من تصور می‌کنم احتمالا ایران بدین نتیجه رسیده که چیزی برای از دست دادن باقی نمانده و بنابراین با انعطاف بیشتری وارد گفت‌و‌گو شود. از سوی دیگر، ترامپ نیز ممکن است برای دستیابی به صلحی پایدار و تضمین‌شده، امتیازاتی بدهد.

 قهرمانپور در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» مبنی بر تاثیر تصویب تعلیق همکاری ایران با نهاد پادمانی بر مذاکرات احتمالی ایران و امریکا خاطرنشان کرد: من تصور نمی‌کنم تعلیق همکاری با نهاد پادمانی به‌صورت کامل باشد و احتمالا دسترسی به مراکز غنی‌سازی و دوربین‌ها محدود می‌شودکه این به معنای نقض کامل ان‌پی‌تی نیست. البته این موضوع مشابه قانون اقدام راهبردی است که پس از خروج ترامپ از برجام تصویب شد و قید مطلق ندارد و مشروط است؛ بدان معنا که شورای عالی امنیت ملی می‌تواند تشخیص دهد همکاری را ادامه دهد و سازمان انرژی اتمی نیز ممکن است اعلام کند همکاری‌های انجام شده با آژانس شامل مواد این مصوبه نمی‌شود. بنابراین این قانون کلی است و می‌توان تفاسیر مختلفی از آن داشت. به نظر من نهایتا شورای عالی امنیت ملی تشخیص خواهد داد که همکاری انجام شود یا خیر.