کلید طلایی «مذاکره» در دستان پزشکیان

نهال فرخی 

 ایران حالا از همیشه بیشتر آماده مذاکره و گفتگو است. مسعود پزشکیان، نهمین رئیس‌جمهور ایران نیز اکنون در اولین سفر خود به غرب راهی نیویورک و سازمان ملل شده و شاید بیش از همیشه چشم‌ها به سفر او دوخته شده است. 

وعده‌های مسعود پزشکیان در زمان انتخابات در برابر رقیبش سعید جلیلی برای بسیاری امیدبخش بود. او از حل انسداد در سیاست خارجی سخن گفت در حالی که رقیبش مدام بر طبل سخنانی تکراری چون تهدیدها و فرصت‌ها می‌کوبید و هیچگاه نیز به صراحت از مذاکره سخن نگفت.

با این روند دیگر عجیب نیست اگر حالا بسیاری امیدوار باشند که روندهای سه سال گذشته اصلاح شود و ایران این بار دیگر رو در رو، و نه با روش‌هایی عجیب چون اتاق به اتاق و پیغام، پسغام (در مذاکرات دوره‌های گذشته، مذاکره‌کنندگان ایرانی حتی با طرف‌های آمریکایی در یک اتاق حاضر نمی‌شدند) با آمریکا وارد مذاکره شود.

همچنین نباید از یاد برد که سازمان ملل به عنوان یک نهاد بین‌المللی، محل تجمع تمامی کشورهای فعال در حوزه سیاست بین‌الملل است و به لحاظ انتشار دیدگاه مسئولان کشورهای مختلف، جایگاه ممتازی در صحنه روابط  بین‌الملل دارد. 

حضور در سازمان ملل همواره به عنوان یک بستر برای دیپلماسی چندجانبه و دوجانبه عمل کرده و آینه‌ای است که دیدگاه‌های نزدیک به ۲۰۰ کشور را منعکس کند. به همین دلیل نیز موقعیت مهم و ممتازش در سیاست بین‌الملل، همواره مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفته و این توجه به‌ویژه در زمان برگزاری مجامع عمومی مهم مانند اجلاس سالانه مجمع عمومی چند برابر می‌شود.

البته درباره سفر مسعود پزشکیان دو نظر وجود دارد، برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که رئیس‌جمهوری ایران در این سفر می‌تواند مذاکرات برای رفع تحریم‌ها را کلید بزند و برخی دیگر نیز معتقدند با توجه به درگیر بودند آمریکا با انتخابات ریاست‌جمهوری، بعید است فضا برای مذاکره بین دو کشور فراهم باشد.

نظر عباس عراقچی درباره مذاکره رو در رو   با آمریکا 

بسیاری نظریه دوم را با توجه به روند انتخابات در آمریکا جدی‌تر می‌دانند. کما این که وزیر خارجه ایران نیز هر چند تاکنون وزرای خارجه لبنان، عربستان و بلغارستان را در نیویورک ملاقات کرده اما به صراحت گفته که امکان دیدار با بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در این سفر وجود ندارد. سید عباس عراقچی، در این باره گفته است که «من در حال حاضر امکانی نمی‌بینم و به اعتقاد من الان مصلحتی هم اقتضا نمی‌کند که چنین گفتگویی صورت بگیرد. بار قبل در برجام چنین دیدارها و گفتگوهایی بود ولی الان زمینه مناسبی وجود ندارد؛ این نظر کارشناسی من است.»

    درباره سفر مسعود پزشکیان دو نظر وجود دارد، برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که رئیس‌جمهوری ایران در این سفر می‌تواند مذاکرات برای رفع تحریم‌ها را کلید بزند و برخی دیگر نیز معتقدند با توجه به درگیر بودند آمریکا با انتخابات ریاست‌جمهوری، بعید است فضا برای مذاکره بین دو کشور فراهم باشد

عراقچی البته در ادامه اضافه کرده که: «ما (ایران و آمریکا) یک‌بار گفت‌وگو کردیم، گفت‌وگوی مفصلی بین دیپلمات‌ها و وزرای خارجه دو طرف صورت گرفت که منجر به یک توافق (برجام) شد. توافقی که ایران به آن پایبند بود، ولی آمریکایی‌ها از آن خارج شدند و نمی‌شود این تجربه را نادیده گرفت. نمی‌شود توقع داشت که دوباره مانند همان تجربه تکرار شود و دوباره همان مسیر طی شود. آمریکایی‌ها باید نشان دهند که رویکردها عوض شده است. اگر آمریکایی‌ها آمادگی تغییر مسیری که بعد از خروج از برجام در پیش گرفتند را داشته باشند و بخواهند به میز مذاکره ۱+۵ بازگردند، ممکن است دوباره امکان صحبت مستقیم فراهم شود، آن هم پشت میز مذاکره ۱+۵.امیدوارم شروع مجددی از مذاکره در این سفر آغاز شود، اما ابعاد و چگونگی آن بستگی به این دارد که چه پیش خواهد آمد.»

البته عراقچی همه امیدها را ناامید نکرده و به مساله امکان مذاکره نیز اشاره کرده: «تلاش ما این است که دور جدیدی از مذاکرات در حوزه هسته‌ای شروع شود. آمادگی آن را داریم و اگر طرف‌های مقابل آمادگی داشته باشد می‌توانیم در سفر نیویورک شروع مجددی از مذاکرات را داشته باشیم.»

در واقع عراقچی قصد ندارد گویا هیچ گروهی را توامان امیدوار یا ناامید کند. او در حالی مطمئن از عدم دیدار با وزیر خارجه آمریکا سخن می‌گوید که در عین حال معتقد است آمادگی برای دور جدید مذاکرات در حوزه هسته‌ای وجود دارد اما آن چه وزیر خارجه ایران به آن اشاره نمی‌کند این است که ایران به نظر اکنون نیاز دارد که دستکم در موضوع ارسال موشک‌ها به روسیه و تحریم‌های حقوق بشری و مهم‌تر از آن تحریم‌های بانکی مربوط به fatf نیز در کنار مساله تحریم‌های هسته‌ای پرداخته شود و حتما باید روندی برای مذاکرات در این باره سازماندهی شود.

در واقع اکنون بخشی از اهمیت سفر مسعود پزشکیان برای ایرانیان همین است.

پزشکیان در ماموریت سخت 

پس از خاتمی در سازمان ملل 

کما این که اکنون نیز درخواست مذاکره با آمریکا برای رفع تحریم‌ها از اصلی ترین درخواست‌های حامیان و افکار عمومی از مسعود پزشکیان بوده و از این جهت شاید حتی سفر پزشکیان به آمریکا را تا حدودی هر چند اندک بتوان به سفر مهم و حساس سید محمد خاتمی در سال 1376 شبیه دانست. هر چند سید محمد خاتمی با طرح گفتگوی تمدن‌ها شاید یکی از بی‌سابقه‌ترین سخنرانی‌ها در سازمان ملل را رقم زد اما جهان در آن زمان خسته از تنش‌های متوالی در منطقه، بسیار تشنه شنیدن پیام تازه بود و شاید این پیام تازه این بار با سفر مسعود پزشکیان همراه باشد. 

اما این همراهی زمانی دارای اهمیت است که دستکم بخشی از منافع ایران که در بن‌بست سیاست خارجی در سه سال گذشته باقی مانده، تامین شود.

در واقع نقشی که سید محمد خاتمی در سفر سال 1376 به نیویورک برای ایران بازی کرد، اهمیت خاصی در سیاست کشور و به خصوص سال‌های پس از به قدرت رسیدن بوش در آمریکا داشت.

سید محمد خاتمی در همان سفر و البته روندی که سعی کرد دولتش در سیاست خارجی در سال‌های بعد طی کند، نه تنها دولت بوش را در برابر ایران برای فشار بیشتر در موضع دست پایین قرار داد بلکه 4 سال بعد زمانی که ارتش آمریکا با همراهی متحدینش از جمله بریتانیا به دو همسایه غربی و شرقی ایران حمله کرده بود، کشور را از افتادن به ورطه خطرناک جنگ حفظ کرد و این همان نقشی است که ضروری است این بار مسعود پزشکیان برای ایران بازی کند.

    سید محمد خاتمی با طرح گفتگوی تمدن‌ها شاید یکی از بی سابقه ترین سخنرانی‌ها در سازمان ملل را رقم زد اما جهان در آن زمان خسته از تنش‌های متوالی در منطقه، بسیار تشنه شنیدن پیام تازه بود و شاید این پیام تازه این بار با سفر مسعود پزشکیان همراه باشد

روابط پیچیده بین انتخابات آمریکا و مذاکرات ایران 

هر چند که در روزهای اخیر و در کمتر از 50 روز باقی مانده تا انتخابات آمریکا، این کامالا هریس است که در نظرسنجی‌های تازه پیشتاز است اما ترامپ همچنان شانس خوبی برای رسیدن به ریاست جمهوری دارد و با این شرایط، رئیس‌جمهور ایران بدون تردید ماموریت سخت‌تری برای حفظ منافع کشور بر عهده خواهد داشت.از سوی دیگر نامزد دیگر این انتخابات از حزب دموکرات‌هاست که آنان نیز همواره نشان داده‌اند برخلاف ظاهر مداراگر خود می توانند در تصویب قطعنامه‌ها و تحریم‌ها علیه ایران حتی از رقبای جمهوری‌خواه خود نیز پیش بیافتند.

در این میان غلامرضا تاجگردون از چهره‌های نزدیک به مسعود پزشکیان و عضو فراکسیون مستقلین مجلس اما درباره سفر پزشکیان گفت:« قطعا گفتمان پزشکیان در نتیجه تعامل با دنیا در این سفر خودش را نشان می‌دهد. البته اتفاق خاصی نمی‌افتد، برای مثال نباید تصور کنیم که اتفاق خاصی می‌افتد و توافقی انجام می‌شود چراکه در این نوع مجامع توافقی حاصل نمی‌شود و اصلا در مورد آن بحث نمی‌شود، بیشتر تعاملات و مذاکرات و صحبت‌های کلان مطرح است.»

    اندازه سختی ماموریت حلقه دستگاه دیپلماسی کشور در این سفر، عمقی به اندازه همه فرصت‌سوزی سه سال گذشته دارد. سه سالی که شاید اولین مرحله از ترمیم آثار آن، قرار است با سفر نیویورک پزشکیان، آغاز شود

این سخنان تاجگردون نیز رگه‌هایی از واقعیت را در خود نهفته دارد. با توجه به برگزاری انتخابات آمریکا و همچنین وضعیت جنگ روسیه و اوکراین و از سوی دیگر تنش‌های جدی در منطقه و حملات پیاپی اسرائیل و حزب‌الله با هم شاید اکنون تنها مسیر موجود برای مسعود پزشکیان همین تعامل و مذاکره باشد.

تیم مذاکره کننده سال 2015 ایران در نیویورک

البته نباید از کنار حضور چهره‌هایی چون محمدجواد ظریف، وزیر خارجه اسبق ایران و عباس عراقچی که سابقه مذاکرات برجام را در کارنامه دارند، در کنار مسعود پزشکیان، به راحتی عبور کرد. همین حضور نیز اساسا گمانه زنی‌ درباره فراهم شدن بستر لازم برای بازگشت به مذاکرات با غرب را قوت بخشیده و برخی تحلیلگران این سفر را روزنه‌ای تازه برای مذاکرات مستقیم تهران و واشنگتن دانسته‌اند. 

کما این که اکنون یکی از مهم‌ترین مذاکره‌کنندگان ایرانی یعنی عباس عراقچی، وزیر جدید امور خارجه ایران است و حضور خود او به اندازه کافی تامل‌برانگیز دانسته می‌شود.

حالا تیم ایران در چند جبهه باید در نیویورک برای کشور مبارزه کند و وارد میدان شود؛ اول مساله تنش‌های منطقه ای است که باید دامن ایران از آتش آن دور باقی بماند، دوم عادی‌سازی رابطه با جهان و مذاکرات برای رفع انسدادهای اقتصادی و بانکی کشور، سوم مذاکره مستقیم با آمریکا برای کاهش یا لغو بخشی از تحریم‌های مضاعف که کشور را درگیر کرده است. حقیقت این است که اندازه سختی ماموریت حلقه دستگاه دیپلماسی کشور در این سفر، عمقی به اندازه همه فرصت‌سوزی سه سال گذشته دارد. سه سالی که شاید اولین مرحله از ترمیم آثار آن، قرار است با سفر نیویورک پزشکیان، آغاز شود.