پزشکیان تا چه اندازه می‌تواند تغییرات ایجاد کند؟

مطبوعات و اندیشکده‌های غربی در گزارش‌های تحلیلی خود به این موضوع پرداخته اند که "پزشکیان" رئیس جمهور منتخب ایران در حوزه‌های داخلی و خارجی تا چه اندازه می‌تواند تغییراتی را ایجاد کند.

نشریه امریکایی "وُکس" در گزارشی با اشاره به اینکه پزشکیان صرفا می‌تواند تغییرات محدودی در حوزه‌های خاصی ایجاد کند می‌نویسد: "هر اصلاحاتی که او با موفقیت انجام دهد تضمینی برای ادامه دوره تصدی‌اش نیست. با این وجود، تایید صلاحیت او نشان می‌دهد حتی شورای نگهبان و نهاد‌های انتصابی نیز تشخیص داده و درک کرده‌اند که اکثریت ایرانیان از وضعیت موجود ناراضی هستند. این نارضایتی به ویژه پس از نوع برخورد صورت گرفته با اعتراضات سال ۲۰۲۲ میلادی به دنبال مرگ مهسا امینی تشدید شده است. واقعیت آن است که بخش‌های غیرانتصابی نظام سیاسی ایران دوست داشتند جلیلی پیروز شود و منابع خود را پشت سر حمایت از او قرار دادند. این واقعیت که نزدیک به نیمی از رای دهندگان به جلیلی رای دادند نشان دهنده سطح بالایی از قطبی شدن جامعه بوده است. از حدود ۵۰ درصد از واجدین شرایط رای دادن که در انتخابات شرکت کردند اکثریت به کسی رای دادند که حداقل وعده تغییر محدود، افزایش شفافیت و تمایل به مقاومت در برابر جناح بندی و تلاش برای بهبود زندگی مردم را داده بود".

این نشریه در ادامه می‌نویسد: " اصلاحات در دوران پزشکیان امکان‌پذیر است، اما به صورت محدود. پزشکیان می‌تواند تغییرات محدودی در حوزه داخلی ایجاد کند، اما کماکان باید در چارچوب نظام سیاسی ایران کار کند. کاری که رئیس جمهور برای موفقیت باید انجام دهد ایجاد اجماع در میان طیف‌های سیاسی مختلف ایران و کار از طریق و همراه با نهاد‌هایی در ایران است که تحت سلطه محافظه کارانه هستند؛ بنابراین در حال حاضر بدون آن اجماع و بدون جلب حمایت از درون او فضای زیادی برای مانور نخواهد داشت. مشخص نیست پزشکیان بتواند این اجماع را ایجاد کند. کارزار انتخاباتی او از حمایت چندانی در میان نهاد‌های حکومتی برخوردار نبود و علیرغم آنکه شخص پزشکیان گفته که می‌خواهد با جناح‌های مختلف کار کند هنوز سیگنال واقعی مبنی بر خرید این وعده او از سوی اصولگرایان دیده نشده است. پزشکیان ممکن است از جناح اصلاح طلب مجلس باشد، اما به جمهوری اسلامی و کار با نظام و فعالیت درون نظام متعهد است.

"علی واعظ" مدیر برنامه ایران در گروه بین المللی بحران می‌گوید: "پزشکیان واقعاً یک اصلاح طلب مرزی است نه یک اصلاح طلب مبارز یا ایدئولوژیک. به همین دلیل است که او تاکنون توانسته درون چارچوب نظام سیاسی ایران دوام آورد".

"وُکس" می‌افزاید: " با این اوصاف برخی فضا‌ها وجود دارد که پزشکیان می‌تواند تغییراتی ایجاد کند. در وهله نخست در حوزه احتماعی او می‌تواند از سختگیری‌ها بکاهد. خشم ناشی از نابرابری قومیتی، محدودیت‌ها علیه زنان و در نهایت شرایط بد اقتصادی ناشی از ترکیبی از تحریم‌های سخت، سوء مدیریت اداری و فساد دولتی پس از مرگ مهسا امینی فوران کرد. نرمش بیش‌تر در مورد موضوع پوشش زنان می‌تواند باعث ایجاد تغییر وعده داده شده از سوی پزشکیان شود. پزشکیان همچنین می‌تواند برای خدمت به اقلیت‌های قومی مانند جمعیت کرد، عرب‌ها، بلوچ‌ها و آذری‌ها کار‌های بیشتری انجام دهد. پزشکیان خود کرد و آذری و اهل استان آذربایجان است که جمعیت اقلیت زیادی دارد و یکی از استان‌هایی است که مدت‌ها از کمبود سرمایه گذاری رنج برده است.

مقوله بعدی اقتصاد است. اقتصاد یک مشکل جدی برای رای دهندگان با هر پیشینه و گرایش سیاسی ممکن است فضایی باشد که پزشکیان بتواند تغییراتی ایجاد کرده و به بهبود زندگی مردم کمک کند. با این وجود، ظرفیت او محدود خواهد بود، زیرا معضلات اقتصادی ایران ناشی از سه عامل در هم تنیده هستند: تحریم‌های شدید آمریکا، فساد و سودجویی از آن تحریم‌ها. پزشکیان می‌تواند مانند روحانی تلاش کند توافق‌های کوچک بیشتری با واشنگتن برای کاهش بیش‌تر تحریم‌ها یا امکان افزایش فروش نفت به دست آورد. پزشکیان می‌تواند تلاش کند تورم را که در حال حاضر حدود ۵۰ درصد است کاهش دهد و همچنین سیاست‌هایی را برای حذف ایران از فهرست سیاه گروه بین‌المللی مبارزه با پولشویی یعنی گروه ویژه اقدام مالی ارائه کند که به گشایش تجارت به ویژه با چین کمک می‌کند.

واعظ می‌گوید:"این تفاوت‌های حداقلی برای مردم اهمیت دارند، زیرا به آنان توانایی برخورداری از یک زندگی نسبتا عادی را می‌بخشد. پزشکیان در حین کارزار انتخاباتی درباره کار‌هایی که می‌تواند و نمی‌تواند انجام دهد کاملا شفاف بود. برای مثال، او نفوذ بسیار کمی بر قوه قضائیه دارد بنابراین احتمالا نمی‌تواند برای بهبود شرایط زندانیان سیاسی کاری انجام دهد. همچنین، علیرغم آنکه پزشکیان ابراز تمایل کرده که نسبت به غرب رویکرد بازتری داشته باشد، پیشنهاد معامله بزرگ با امریکا یا غرب را مطرح نکرده است چرا که می‌داند موانعی برای چنین تعاملی وجود دارد. در وهله نخست عدم تمایل ایالات متحده به انجام آن تعامل عامل مهم است.

پزشکیان که سابقه پاکدستی‌اش احتمالا بخشی از جذابیت او برای رای دهندگانی بوده که از فساد خسته شده‌اند به ایده کاهش فساد نیز نزدیک شده، اما دستیابی به این هدف نیز با محدودیت‌ها و موانعی همراه خواهد بود چرا که بخش‌های زیادی از نهاد‌های ایران غیرشفاف هستند.

از نظر پویایی منطقه‌ای احتمال تغییر بسیار کمی وجود دارد. پزشکیان کنترل اندکی بر نهاد‌های نظامی خواهد داشت؛ بنابراین امکان تغییر سیاست‌های منطقه‌ای ایران برای او ناممکن است. در نهایت آن که پزشکیان به این زودی‌ها قادر به ایجاد تغییرات اساسی در ایران نخواهد بود. پزشکیان اساسا در بلند مدت قادر به اعمال تغیرات زیادی نخواهد بود اگرچه ریاست جمهوری اش در کوتاه مدت ممکن است زندگی شهروندان عادی ایران را بهبود بخشد".