میدل ایست آی:واکنش قطر و کشورهای خلیج فارس به حمله اسرائیل به دوحه چگونه خواهد بود؟

ریحان ادین در میدل ایست آی نوشت: قطر در حال بررسی پاسخ‌های حقوقی و دیپلماتیک است؛ کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به هم نزدیک‌تر می‌شوند و اتحاد با آمریکا زیر ذره‌بین قرار گرفته است.

 در ادامه این مطلب آمده است: قطر همواره به‌عنوان میانجی و واسطه‌ای بی‌طرف در بسیاری از درگیری‌های جهانی شناخته می‌شد.

اما اکنون، برای نخستین بار، خود به‌طور مستقیم وارد جنگ منطقه‌ای فزاینده اسرائیل شده است.

در حمله غافلگیرکننده اسرائیل که یک نشست مقامات حماس را در دوحه هدف گرفت، شش نفر از جمله یک افسر امنیتی قطری کشته شدند. هیچ‌یک از رهبران ارشد حماس در این حمله کشته نشدند.

این حمله یک «خط قرمز جدید» از سوی اسرائیل بود: نخستین بار که آشکارا به خاک یک عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) حمله کرد.

و مهم‌تر از آن، این حمله علیه کشوری بود که مقر فرماندهی مرکزی ایالات متحده (CENTCOM) در منطقه را در خود جای داده و بیش از ۸ هزار نیروی آمریکایی در آن حضور دارند.

تمرکز قطر بر ابزار دیپلماتیک و حقوقی

تمام نگاه‌ها به واکنش دوحه دوخته شده است.

آندریاس کریگ، استاد امنیت خلیج در کالج کینگز لندن، به Middle East Eye گفت: «در کوتاه‌مدت، قطر به ابزارهایی که بهتر از همه می‌شناسد متوسل می‌شود؛ دیپلماسی و حقوق. دوحه در حال آماده‌سازی برای فشار جهت محکومیت بین‌المللی اسرائیل است، چه در شورای امنیت سازمان ملل و چه در مجمع عمومی.»

کریستین دیوان، پژوهشگر ارشد در مؤسسه کشورهای عرب خلیج، افزود که دوحه همچنین به دنبال محکومیت اسرائیل در نهادهای جمعی دیگر مانند اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) خواهد بود.

او گفت: «هدف این خواهد بود که هرگونه شکاف بین آمریکا و شریک اسرائیلی‌اش برجسته شود و فشار برای آتش‌بس افزایش یابد.»

وزارت خارجه قطر روز سه‌شنبه اعلام کرد یک تیم حقوقی برای آماده‌سازی پاسخ تشکیل شده است.

کریگ خاطرنشان کرد که واکنش سریع نظامی بسیار بعید است: «قطر نه تمایلی برای تشدید نظامی دارد و نه توان آن را. در میان‌مدت، تمرکز بر بازاندیشی در بازدارندگی خواهد بود.»

مقایسه با حمله ایران به پایگاه آمریکا در قطر

در ژوئن گذشته، ایران در واکنش به حملات آمریکا به سه سایت هسته‌ای‌اش، پایگاه العدید در قطر را هدف قرار داد.

آن حمله بسیار حساب‌شده بود: ایران به‌طور غیرمستقیم قطر را مطلع کرده بود و به آمریکا فرصت آماده‌سازی داد. سامانه‌های پاتریوت توانستند موشک‌های بالستیک را سرنگون کنند.

اما روز سه‌شنبه، چنین آماده‌سازی‌ای ممکن نبود.

محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر، به رسانه‌ها گفت که حمله ایران نشان داد دوحه می‌تواند با بارانی از موشک‌ها مقابله کند، اما اسرائیل از سلاح‌هایی استفاده کرده بود که «این رادار قادر به شناسایی آنها نبود.»

او همچنین ادعای آمریکا مبنی بر اطلاع‌رسانی قبلی را رد کرد و گفت اطلاعات واشنگتن «۱۰ دقیقه پس از حمله» رسید.

کریگ گفت: «این حمله حس امنیت قطر را درهم شکست. احتمالاً شاهد سرمایه‌گذاری بیشتر در دفاع هوایی، فشار برای چتر امنیتی شورای همکاری و تنوع‌بخشی در شراکت‌های راهبردی فراتر از آمریکا خواهیم بود.»

«خشم مشترک» در خلیج فارس

یکی از پیامدهای ناخواسته حمله اسرائیل این بود که کشورهای خلیج، با وجود اختلافات، به هم نزدیک‌تر شدند.

محمد بن زاید، رئیس‌امارات، قرار بود روز چهارشنبه وارد دوحه شود و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، فردای آن به قطر سفر کند.

دیوان گفت: «خشم مشترکی از حمله اسرائیل به قطر وجود دارد. حس هدف قرار گرفتن یک پادشاهی خلیج فارس [در برابر بمباران]، از اختلافات سیاسی فراتر است. این شکاف در پوشش امنیتی همه آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»

کارشناسان معتقدند شورای همکاری ممکن است این حمله را تهدیدی وجودی ببیند؛ چیزی که اختلافات گذشته – مثل بحران ۲۰۱۷ و محاصره سه‌ونیم‌ساله قطر توسط عربستان، امارات، بحرین و مصر – را در سایه قرار می‌دهد.

حتی امارات و بحرین که روابط پرتنشی با دوحه داشته‌اند، حمله اسرائیل را «خیانت‌کارانه» توصیف کردند.

آزمونی برای روابط اسرائیل و خلیج [فارس]

امارات نیز پیش‌تر با چنین چالشی مواجه شده بود: در سال ۲۰۱۰، محمود المبحوح، از فرماندهان حماس، در دبی ترور شد. اگرچه اسرائیل هرگز مسئولیت را نپذیرفت، اما این عملیات به موساد نسبت داده شد.

این نقض حاکمیت امارات باعث تنش کوتاه‌مدت شد اما مانع همکاری پنهانی ابوظبی و تل‌آویو نشد؛ نهایتاً هم دو کشور در چارچوب «توافق‌های ابراهیم» روابط را عادی‌سازی کردند.

اما حمله آشکار به قطر می‌تواند «خط قرمزی اساسی» باشد، زیرا خاک یک عضو شورای همکاری هدف قرار گرفته است؛ چیزی که ممکن است فشار برای بازنگری در روند عادی‌سازی را افزایش دهد.

دیوان افزود: «دولت‌های خلیج [فارس] اکنون اسرائیل را به‌عنوان تهدیدی معادل ایران برای نظم منطقه‌ای می‌بینند. مشکل اینجاست که آمریکا برای مقابله با این تهدید، دیگر راه‌حل به‌حساب نمی‌آید.»

تنوع‌بخشی فراتر از آمریکا

کشورهای خلیج مدت‌هاست به آمریکا به‌عنوان شریک اصلی امنیتی و دیپلماتیک تکیه کرده‌اند.

اما ناتوانی واشنگتن در جلوگیری از حمله اسرائیل در کشوری که هزاران نیروی آمریکایی را در خود جای داده، پرسش‌برانگیز شده است.

کریستین اولریخسن، کارشناس خلیج در مؤسسه بیکر، گفت: «اعتبار چتر امنیتی آمریکا از قبل هم زیر سؤال بود، از زمان حملات حوثی به تأسیسات نفتی عربستان در ۲۰۱۹ و حملات بعدی به ابوظبی در ۲۰۲۲. مدت‌هاست روند تنوع‌بخشی امنیتی در جریان است.»

این تنوع‌بخشی شامل تقویت روابط اقتصادی با چین، همکاری با روسیه در چارچوب اوپک‌پلاس و نرم‌تر شدن مواضع نسبت به رقبای منطقه‌ای بوده است.

عربستان در ۲۰۲۳ روابط دیپلماتیک با ایران را از سر گرفت و مذاکرات با حوثی‌ها را آغاز کرد. امارات نیز کانال‌هایی با تهران گشود و روابطش با ترکیه را بهبود بخشید.

قطر اما بیشتر از همه روی رابطه با واشنگتن سرمایه‌گذاری کرده است. در ۲۰۲۲، دولت بایدن به قطر جایگاه «متحد اصلی غیرناتویی» داد؛ جایگاهی که حتی عربستان و امارات ندارند.

این شراکت قرار بود دسترسی ویژه به تسلیحات و خدمات آمریکا را تضمین کند.

اما رویداد روز سه‌شنبه نشان داد چنین پیمانی تا چه اندازه شکننده است.

اولریخسن گفت: «این حمله می‌تواند محاسبات دوحه را تغییر دهد.»

دیوان نیز تأکید کرد: «هرچند تنوع‌بخشی در دستور کار است، اما هنوز هیچ جایگزینی برای سنتکام در قطر یا تضمین‌های امنیتی آمریکا برای عربستان وجود ندارد. این معضل بزرگی است.»