دیدار ایران و شورای حکام در وین!

نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امروز (دوشنبه) در وین برگزار می‌شود؛ نشستی که به گفته دیپلمات‌ها، برنامه هسته‌ای ایران بار دیگر در مرکز توجه آن قرار دارد. این جلسه در شرایطی برگزار می‌شود که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش اخیر خود مدعی شده میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تا سطح ۶۰درصد به بیش از ۴۴۰ کیلوگرم رسیده است. ادعایی که به باور گروهی از ناظران می‌تواند زمینه‌ساز فشار‌های تازه‌ای بر تهران در برهه حساس کنونی باشد.

به گزارش روز نو این ادعا‌ها در شرایطی مطرح شده که در مقابل، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرده ایران در حال گفت‌و‌گو با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای رسیدن به چارچوبی جدید برای همکاری‌های پادمانی است؛ چارچوبی که به گفته او باید با واقعیات پس از حملات نظامی اخیر و مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی در زمینه نوع همکاری با نهاد پادمانی انطباق داشته باشد. گفتنی است پیش از برگزاری این نشست، نمایندگان ایران با هیاتی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین رایزنی‌های فشرده‌ای برگزار کردند.

در همین راستا گروهی از تحلیلگران معتقدند اگر گزارش اخیر مدیرکل نهاد پادمانی مبنای تصمیم‌گیری در شورای حکام قرار گیرد، اگرچه شاید منجر به تصویب قطعنامه جدیدی علیه ایران نگردد، اما بن‌بست ایجاد شده در نوع همکاری تهران و نهاد پادمانی می‌تواند منجر به تشدید فشار‌ها از‌سوی غرب در بلندمدت شود؛ فشار‌هایی که در کنار فعال‌سازی مکانیسم ماشه بعد از پایان ضرب‌الاجل سی روزه تروییکای اروپایی، روزنه‌های باقی‌مانده دیپلماسی میان تهران و غرب را مسدود خواهد کرد. در عین حال هستند گروهی که یادآور می‌شوند باتوجه به فعال شدن روند اسنپ‌بک ازسوی سه کشور اروپایی به واسطه نامه اخیرشان به شورای امنیت سازمان ملل، صدور قطعنامه تازه بعید به نظر می‌رسد. در این میان، اما به نظر می‌رسد غالب تحلیلگران در این زمینه متفق‌القول هستند که سرنوشت مسیر دیپلماسی و امکان توافق میان ایران و غرب تاحدودی با نتایج نشست شورای حکام گره خورده و می‌تواند بر آینده مذاکرات تهران با اروپا و حتی ایالات‌متحده اثرگذار باشد.

به این بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی فعل و انفعالات ایران و طرف‌های غربی در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام با دو نفر از کارشناسان گفت‌و‌گو کرده است.

کوروش احمدی، دیپلمات پیشین کشورمان در نیویورک در گفت‌وگوی اختصاصی با «اعتماد» بر این باور است که تداوم بن‌بست در همکاری ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند به تشدید تنش با غرب و افزایش خطر تحریم یا حتی برخورد نظامی منجر شود.

عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک، اما در گفت‌وگویش با «اعتماد» تاکید کرد به نظر می‌رسد ایران تمدید موقت اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ را کافی نمی‌داند و خواهان صرف‌نظر کامل اروپا از فعال‌سازی مکانیسم ماشه است و در این شرایط است که در مقابل شروط سه‌گانه تروییکای اروپایی انعطاف نشان خواهد داد.

مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید:

کوروش احمدی: احیای دیپلماسی با غرب به ازسرگیری همکاری‌ها میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گره خورده است

کوروش احمدی، دیپلمات پیشین درباره نتایج احتمالی نشست روز دوشنبه شورای حکام توضیح داد که نشست فصلی عادی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طبق روال معمول و از پیش برنامه‌ریزی شده و طبیعتا موضوع ایران در کنار سایر مسائل در دستور کار است. تاکنون صحبتی از طرح قطعنامه‌ای در مورد ایران و ارجاع پرونده کشورمان به شورای امنیت در این نشست مطرح نشده و بعید است طی این نشست اقدامی غیرمنتظره صورت گیرد.

به گفته احمدی، در ارتباط با ایران تمرکز این نشست باید قاعدتا بر گزارش اخیر مدیرکل آژانس بیم المللی انرژی اتمی در مورد اجرای پادمان و مذاکرات انجام‌شده با ایران باشد. مذاکرات درباره شیوه همکاری بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز جمعه گذشته میان ایران و نهاد پادمانی در وین انجام شده و قاعدتا باید همچنان ادامه یابد. به نظر می‌رسد موضوع اصلی میان تهران و نهاد پادمانی دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سایت‌های هسته‌ای ایران و نحوه اجرای موافقت‌نامه پادمان است. غیر از این موارد، طی روز‌های اخیر تحول مهم دیگری رخ نداده است.

این دیپلمات پیشین کشورمان در ادامه به «اعتماد» گفت: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دنبال آن است تا بازرسی‌ها و اجرای پادمان از سر گرفته شود و در صورت بی‌نتیجه ماندن مذاکرات طی چند هفته پیش رو، این احتمال وجود دارد کشور‌های غربی با هدف اعمال فشار‌هایی بر ایران، درباره برنامه هسته‌ای کشورمان نشستی فوق‌العاده برگزار کنند. هر چند فعلا همچنان در بلاتکلیفی قرار داریم و دلیل آن مشخص نبودن تکلیف بازرسی‌هاست.

احمدی در پاسخ به پرسش دیگر «اعتماد» در مورد سناریو‌های مرتبط با روابط ایران با غرب باتوجه به شروطی که تروییکای اروپایی با چراغ سبز امریکا برای ازسرگیری گفت‌و‌گو‌ها مطرح کردند، گفت: این روز‌ها کمتر نشانه‌ای حاکی از امکان شکل‌گیری مذاکراتی جدی بین ایران و اروپا و امریکا یا امکان توافقی شکلی یا محتوایی بین دو طرف دیده می‌شود. دلیل آن شاید این است که اکنون تمرکز بیشتر بر ازسرگیری همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پیشبرد این موضوع است و وضعیت روابط ایران با اروپا و امریکا تا حدود زیادی به همکاری ایران با نهاد پادمانی منوط شده است.

به گفته احمدی در همین راستا اروپا از ایران خواسته همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ازسر بگیرد و امریکا نیز نفع خود را در از سرگیری همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌بیند تا امکان برای بازگشت به میز گفت‌و‌گو‌ها فراهم شود، به همین دلیل، مسائل فنی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با مسائل سیاسی ایران و غرب گره خورده و اینکه ایران به بازرسان برای نظارت و بازدید از سایت‌ها، بالاخص سایت‌هایی که هدف قرار گرفتند، اجازه دسترسی خواهد داد یا نه، پس از حملات اسراییل و امریکا به تاسیسات هسته‌ای کشورمان و تیرگی روابط ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روند مذاکرات دشوارتر شده است.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه خاطرنشان کرد که ایران فکر می‌کند همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدون دریافت امتیازی در ازای آن در حکم دادن امتیازی یک‌جانبه به غرب خواهد بود و حاضر نیست آن را بپذیرد، اما اگر ایران بتواند با امریکا و اروپا درباره مسائل کلیدی به توافق برسد، گره در روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تا حدی باز خواهد شد.

این دیپلمات پیشین کشورمان در پاسخ به دیگر پرسش «اعتماد» درباره سناریو‌های احتمالی در صورت به نتیجه نرسیدن رایزنی‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: واقعیت این است که در شرایط کنونی نوعی بن‌بست به وجود آمده است. بدین معنی که مشخص نیست آیا ابتدا امریکا و اروپا باید امتیازاتی به ایران بدهند و سپس تهران همکاری خود با نهاد پادمانی را آغاز کرده و آن را به عنوان امتیاز متقابل لحاظ کند یا ابتدا ایران همکاری‌های خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ازسر گرفته و سپس امتیازاتی از طرف مقابل دریافت خواهد کرد. این مساله باعث ایجاد یک دور تسلسل شده است.

به گفته احمدی با این حال اگر درنهایت توافقی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حاصل نشود و بازرسی‌ها صورت نگیرد، تنش میان ایران و کشور‌های غربی تشدید خواهد شد. در همین رابطه ممکن است امریکا در شرایط جدید دنبال تغییر روش ایران در مذاکره باشد و به این دلیل علاقه‌ای به مذاکره نشان ندهد. همه این متغیر‌ها ممکن است موجب تشدید تنش‌ها شود و تنش‌های بیشتر باعث خواهد شد که امریکا و اسراییل طی ماه‌های آینده گزینه تجاوزات بیشتر و اقدامات بیشتر برای افزایش فشار بر ایران را برگزینند. با افزایش تنش‌ها احتمال تشدید تحریم‌ها و خطر برخورد نظامی نیز محتمل‌تر است.

عبدالرضا فرجی‌راد: بدون بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توافق هسته‌ای با اروپا و امریکا غیرممکن است

عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک در تحلیل چرایی افزایش تحرکات دیپلماتیک ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرد که با وجود سه دور مذاکره در وین، محتوای دقیق پیشنهادات هیات ایرانی مشخص نیست، اما محتوای این رایزنی‌ها اهمیت بالایی دارد. فارغ از آن رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، طی چند هفته اخیر مواضع سیاسی‌تر و تندتری علیه کشورمان اتخاذ کرده که به نظر می‌رسد پس از دیدار با مارکو روبیو، وزیر خارجه امریکا صورت گرفته و بخشی از تلاش او برای جلب حمایت امریکا در نامزدی دبیرکلی سازمان ملل است. این استاد ژئوپلیتیک در ادامه با اشاره به تاثیر منفی مواضع گروسی بعد از حملات امریکا به تاسیسات هسته‌ای کشورمان گفت اکنون نمی‌توان انتظار داشت نشست شورای حکام به نفع ایران رای دهد و از همین رو احتمالا انتقادات گذشته از برنامه هسته‌ای کشورمان که در نشست‌های قبلی با حمایت اروپایی‌ها مطرح بود، تکرار خواهد شد. با نزدیک شدن به زمان فعال‌سازی مکانیسم ماشه نیز، احتمالا اخطار‌های جدی‌تری به ایران داده می‌شود. اما واقعیت این است که بدون بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران، نمی‌توان انتظار گفت‌وگوی سازنده‌ای میان ایران و تروییکای اروپایی را داشت و تنها پس از این بازگشت بازرسان، امکان توافق با امریکا و اروپا فراهم خواهد شد.

فرجی‌راد درباره احتمال تصویب قطعنامه جدیدی در نشست اخیر شورای حکام گفت: با توجه به اینکه مبنای ارسال نامه اخیر شورای امنیت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه همان قطعنامه صادر شده در نشست پیشین شورای حکام بوده است، احتمال تصویب قطعنامه جدید بسیار کم است، اما توصیه‌های موکدی مبنی بر بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران ارایه خواهد شد.

این موضوع همواره بهانه‌ای برای فشار امریکا و اروپا علیه ایران بوده و تهران نیز به این فشار‌ها پاسخ خواهد داد.

فرجی‌راد همچنین با اشاره به دیدار‌های اخیر در دوحه میان آقای عراقچی و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: به نظر می‌رسد ایران تلاش دارد با مذاکرات فشرده گشایشی در مسیر بازدید بازرسان ایجاد کند، البته مشروط به انجام اقدام متقابلی از سوی اروپایی‌ها، از همین رو تهران حاضر نیست امتیازی یک‌طرفه به طرف مقابل بدهد.

با این همه به گفته این استاد ژئوپلیتیک حتی اگر ایران در واکنش به تشدید فشار‌ها از‌سوی اروپا از پیمان عدم اشاعه هسته‌ای (ان‌پی‌تی) هم خارج نشود، واکنش‌های مشخصی نسبت به فعال‌سازی مکانیسم ماشه خواهد داشت که احتمالا شامل کنترل و توقف بازرسی‌ها است، هر چند مدت زمان آن نامعلوم است.

این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» تاکید کرد: اروپا تمایل چندانی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارد و در تلاش است با ایران به توافق برسد. به همین دلیل، ممکن است نشانه‌هایی از گشایش در روابط نشان دهد، اما باید دید ایران تا چه اندازه مایل به پذیرش شروط اروپایی‌ها خواهد بود، چراکه تهران نیز علاقه‌ای به تمدید موقت اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ برای دوره‌ای مثلا شش ماهه ندارد و ترجیح می‌دهد سه کشور اروپایی به طور کامل از مکانیسم ماشه صرف‌نظر کنند. در حال حاضر سه شرط اصلی ازسوی اروپا مطرح شده که ممکن است ایران با آنها موافقت کند، اما به شرط توقف دایمی تهدید به فعال‌سازی ماشه. به گفته فرجی‌راد با این همه اروپا همچنان تحت فشار امریکا قرار دارد که خواهان عدم تمدید شش ماهه قطعنامه ۲۲۳۱ نیز هست، چرا‌که تروییکای اروپایی نگران بحران‌زایی در خاورمیانه و حذف نقش‌شان در پرونده هسته‌ای ایران بعد از اسنپ‌بک هستند، از این رو احتمال تمدید تعلیق تحریم‌ها بیشتر از اجرای مکانیسم ماشه است.

این استاد ژئوپلیتیک در پایان به «اعتماد» گفت: با این حال، در سه هفته پیش‌رو، نتیجه مذاکرات فشرده میان ایران و اروپا تعیین‌کننده خواهد بود. ناگفته نماند که اروپا علاوه بر موضوعات هسته‌ای، از ایران بابت همکاری‌های ادعایی با روسیه در جنگ اوکراین نیز گلایه‌مند است. اگر این مسائل نیز مدیریت شود، احتمال تعلیق ماشه بیشتر خواهد شد هر چند همچنان نمی‌توان با قطعیت درباره آن نظر داد.