پدیده نجومی ماه خونین چیست؟

شامگاه یکشنبه، ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ (مصادف با ۷ سپتامبر ۲۰۲۵)، آسمان ایران میزبان یک پدیده‌ی کیهانی نادر خواهد بود: خسوف کامل ماه یا همان شناخته‌شده به عنوان ماه خونین. این رویداد جذاب، از ساعت ۱۹:۵۷ تا حدود ۲۳:۲۶ به وقت تهران رخ می‌دهد و هنگام اوج خود، یعنی از ۲۱:۰۰ تا ۲۲:۲۲ دقیقه، ماه کاملاً در سایه زمین فرو رفته و رنگی سرخ و مسی به خود می‌گیرد. پدیده کیهانی ماه خونین چیست؟

ماه خونین، یکی از جذاب‌ترین و دیدنی‌ترین پدیده‌های نجومی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان برای مشاهده آن لحظه‌شماری می‌کنند. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که ماه کامل در سایه زمین قرار می‌گیرد و رنگ قرمز یا مسی به خود می‌گیرد.

در اصطلاح علمی، این پدیده خسوف کامل ماه یا Total Lunar Eclipse نامیده می‌شود. علت نام‌گذاری «ماه خونین» به رنگ سرخ درخشان آن برمی‌گردد که هنگام عبور نور خورشید از جو زمین ایجاد می‌شود. در سال ۱۴۰۴، ایران در تاریخ ۱۶ شهریور شاهد این پدیده خواهد بود. بر اساس محاسبات نجومی، آغاز خسوف جزئی از ساعت ۱۹:۵۷ خواهد بود و اوج آن بین ۲۱:۰۰ تا ۲۲:۲۲ رخ می‌دهد. پایان خسوف جزئی حدود ۲۳:۲۶ خواهد بود. این رویداد، فرصتی نادر برای علاقه‌مندان به نجوم است تا پدیده‌ای کیهانی و بسیار دیدنی را از نزدیک مشاهده کنند. علت علمی رنگ قرمز ماه وقتی ماه در سایه زمین قرار می‌گیرد، نور مستقیم خورشید به آن نمی‌رسد.

با این حال، نور خورشید که از جو زمین عبور می‌کند، تحت تاثیر پراکندگی ریلی (Rayleigh scattering) قرار می‌گیرد. این پدیده باعث می‌شود که طول موج‌های کوتاه‌تر نور، مانند آبی و سبز، پراکنده شوند و طول موج‌های بلندتر، مانند قرمز و نارنجی، به ماه برسند. به همین دلیل، ماه در طول خسوف کامل، رنگی سرخ و درخشان پیدا می‌کند و منظره‌ای شگفت‌انگیز در آسمان ایجاد می‌شود.

این فرآیند مشابه همان چیزی است که باعث طلوع و غروب قرمز خورشید می‌شود؛ نور خورشید هنگام عبور از جو زمین فیلتر شده و تنها رنگ‌های گرم باقی می‌مانند؛ بنابراین ماه خونین یک پدیده کاملاً طبیعی و قابل پیش‌بینی است که هیچ اثر ماورایی ندارد. طولانی‌ترین خسوف‌ها ماه خونین‌ها معمولاً طولانی هستند، اما طولانی‌ترین آنها می‌تواند بیش از سه ساعت ادامه یابد. در طول این مدت، ماه به آرامی وارد سایه جزئی زمین می‌شود و سپس مرحله خسوف کامل آغاز می‌شود، جایی که ماه کاملاً در سایه زمین قرار می‌گیرد. بخش خسوف کامل معمولاً بیش از یک ساعت طول می‌کشد و ماه در این مدت به رنگ قرمز تیره دیده می‌شود. این طولانی بودن پدیده، فرصت خوبی برای علاقه‌مندان به نجوم و عکاسان فراهم می‌کند تا عکس‌ها و مشاهدات خود را ثبت کنند. همچنین این امکان وجود دارد که تغییرات رنگ ماه در طول زمان رصد شود و اطلاعات علمی درباره جو زمین و پراکندگی نور جمع‌آوری شود.

 زمان مشاهده ماه خونین در ایران، رصد این پدیده بسیار آسان است و نیاز به تجهیزات خاص ندارد. چشم غیرمسلح می‌تواند آن را مشاهده کند، اما استفاده از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ کوچک تجربه‌ی بهتری ارائه می‌دهد. مراحل مهم پدیده به شرح زیر است: شروع مرحله نیم‌سایه: ۱۸:۵۸ شروع خسوف جزئی: ۱۹:۵۷ آغاز خسوف کامل: ۲۱:۰۰ اوج خسوف: ۲۱:۴۱ پایان خسوف کامل: ۲۲:۲۲ پایان خسوف جزئی: ۲۳:۲۶ این زمان‌ها به علاقه‌مندان امکان می‌دهد تا برنامه‌ریزی دقیقی برای رصد این پدیده داشته باشند و بیشترین بهره را از دیدن آن ببرند. ماه خونین در فرهنگ و تاریخ در طول تاریخ، ماه خونین با باور‌های مختلف فرهنگی و اسطوره‌ای گره خورده است.

در برخی فرهنگ‌ها، ماه خونین نشانه تغییرات بزرگ، بلا یا حتی پایان جهان تلقی می‌شده است. اما امروز دانشمندان تأکید می‌کنند که این باور‌ها تنها جنبه فرهنگی دارند و ماه خونین صرفاً یک پدیده طبیعی است. این پدیده فرصتی برای آموزش و علاقه‌مند کردن عموم مردم به نجوم است و به دانشمندان کمک می‌کند تا اطلاعات دقیق‌تری درباره جو زمین و رفتار نور خورشید جمع‌آوری کنند.

اهمیت علمی رصد ماه خونین خسوف کامل ماه، علاوه بر زیبایی بصری، ارزش علمی نیز دارد. پژوهشگران می‌توانند تغییرات رنگ ماه، شدت نور و زمان دقیق مراحل خسوف را ثبت کنند و اطلاعاتی درباره پراکندگی نور و جو زمین به دست آورند. همچنین این پدیده، فرصتی برای ترویج علم نجوم در میان مردم و افزایش آگاهی عمومی درباره پدیده‌های کیهانی فراهم می‌کند. ماه خونین، به‌خصوص آنهایی که طولانی و کامل هستند، همواره مورد توجه علاقه‌مندان به آسمان و رسانه‌ها قرار می‌گیرند. شامگاه ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ فرصتی است برای مشاهده یکی از شگفت‌انگیزترین جلوه‌های طبیعی آسمان، تجربه‌ای که هم علمی است و هم بصری، و بدون شک یادآور عظمت و زیبایی جهان هستی خواهد بود.