چشم‌های نگران ۵.۸ میلیارد انسان زمینی به بزم ماه خونین
روزنو :پوشش ماه‌گرفتگی (۱۶ شهریور) به قدری وسیع است که ۵.۸ میلیارد نفر از ساکنان زمین در قاره‌های آسیا، آفریقا، اروپا و غرب استرالیا و نیوزیلند، می‌توانند تمامی مراحل این گرفتِ ماه؛ موسوم به ماه خونین را مشاهده کنند.
هفت سال از وقوع آخرین ماه‌گرفتگی قابل مشاهده در آسمان ایران می‌گذرد و کمتر از یک روز دیگر، این بار ایرانیان می‌توانند ماه‌گرفتگی کامل را با چشمان غیر مسلح و در هر نقطه کشور به راحتی مشاهده کنند.
ایرنا برای دریافت جزئیات و اطلاعات تخصصی از این رویداد نجومی، پای سخنان رئیس انجمن نجوم آماتوری ایران نشست.
مسعود عتیقی به تشریح سابقه ماه گرفتگی در آسمان ایران پرداخت و گفت: آخرین بار در بامداد چهارشنبه ۲۸ شهریور ۱۴۰۳، ماه‌گرفتگی جزئی در ایران قابل مشاهده بود که تنها بخش کوچکی از ماه در سایه زمین قرار گرفت و این واقعه با روشنی آسمان و غروب ماه همراه بود و بیشتر در مناطق غربی کشورمان شرایط مناسب رصدی داشت، اما اکنون بعد از ۷ سال، ماه‌گرفتگی کامل تکرار می‌شود.
۱۶ شهریور، آسمان میزبان یک رویداد خاص نجومی
وی افزود: ساعتی پس از غروب مهر تابان در شامگاه فردا؛ یکشنبه ۱۶ شهریورماه امسال، آسمان میزبان یک رویداد خاص نجومی است که تمام مراحل آن در کشور با چشم غیر مسلح، قابل مشاهده خواهد بود، در حقیقت زمانی که سه جرم زمین، ماه و خورشید دقیقا در یک راستا باشند با عبور ماه از درون مخروط سایه زمین، این جرم، تیره به نظر می‌رسد.
عتیقی خاطرنشان کرد: بر این اساس در هر سال، احتمال وقوع صفر تا سه ماه‌گرفتگی وجود دارد که در انواع مه‌گرفت کلی، ماه‌گرفتگی جزئی و ماه‌گرفتگی نیم‌سایه که در نجوم قدیم به آن خسوف غیر مرئی می‌گفتند رخ می‌دهد.
وی ادامه داد: هر چند آخرین بار در بامداد چهارشنبه ۲۸ شهریور ۱۴۰۳، ماه‌گرفتگی جزئی در ایران قابل مشاهده بود که تنها بخش کوچکی از ماه در سایه زمین قرار گرفت و این واقعه با روشنی آسمان و غروب ماه همراه بود و بیشتر در مناطق غربی کشورمان شرایط مناسب رصدی داشت، اما اکنون بعد از ۷ سال، ماه‌گرفتگی کامل تکرار می‌شود که اتفاقا در کشورمان نیز قابل مشاهده است.
وی افزود: ساعتی پس از غروب مهر تابان در شامگاه فردا؛ یکشنبه ۱۶ شهریورماه امسال، آسمان میزبان یک رویداد خاص نجومی است که تمام مراحل آن در کشور با چشم غیر مسلح، قابل مشاهده خواهد بود.به گفته عتیقی، مه‌گرفت ۷ سال پیش، طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن ۲۱ بود که شبانگاه جمعه، ۵ امرداد ۱۳۹۷ آغاز شد و تا بامداد شنبه ۶ امرداد ادامه داشت و بار دیگر، یکشنبه ۱۶ شهریورماه امسال، ماه‌گرفتگی را هموطنان‌مان تجربه خواهند کرد که به ماه خونین در دنیا مشهور شده است.
وی درباره چرایی نامگذاری این ماه‌گرفتگی به ماه خونین توضیح داد: علت اینکه از این ماه‌گرفتگی با صفت ماه خونین یاد می‌شود این است که نور خورشید با عبور از فضا و ورود به جو زمین، شکسته می‌شود و با عبور طول موج سرخ نور، رنگ قرمز در مخروط سایه پشت زمین حضور خواهد داشت و هر جرمی از جمله ماه که درون سایه زمین فرو می‌رود، سرخ‌رنگ دیده می‌شود.
عتیقی بیان داشت: در همین راستا فردی فرانسوی به نام آندره دان ژان، رنگ ماه را در هنگام گرفت کلی به ۵ گروه L0 تا L4 تقسیم‌بندی کرد که L0 (ال صفر) به عبور ماه از قطر مخروط سایه زمین مرتبط بوده و رنگ ماه، سرخ جگری تند و بسیار تیره دیده می‌شود. اما در وضعیت L4، ماه به رنگ سرخ روشن (مسی) است. لازم به توضیح آن‌که ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور از نوع L2 و رنگ ماه، نارنجی مایل به سرخ خواهد بود، از این رو از این ماه‌گرفتگی با نام ماه خونین یاد می‌شود.
رئیس انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به گستردگی پوشش این رخداد نجومی گفت: پوشش ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور، وسیع بوده و در قاره‌های آسیا، آفریقا، اروپا و غرب استرالیا و نیوزیلند، قابل مشاهده است به نحوی که ۵.۸ میلیارد نفر از ساکنان زمین می‌توانند تمامی مراحل این گرفتِ ماه را مشاهده کنند و از این حیث، ماه‌گرفتگی به مراتب بیش از خورشیدگرفتگی، رصدگر دارد.
وی توضیح داد: ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور امسال، به ساروس ۱۲۸ تعلق دارد و در این ساروس، ۷۱ بار، ماه‌گرفتگی رخ می‌دهد، اولین گرفت این ساروس، شبانگاه چهارشنبه ۲۸ خرداد سال ۶۸۳ هجری خورشیدی به وقوع پیوسته که از نوع ماه‌گرفتگی نیم‌سایه، (غیر قابل تشخیص با چشم) بوده است، آخرین گرفت این ساروس نیز، ۵۴۱ سال دیگر در شبانگاه شنبه، ۱۱ امرداد سال ۱۹۴۵ خورشیدی رخ خواهد داد که آن هم از نوع نیم‌سایه خواهد بود. طولانی‌ترین گرفتِ ماه در ساروس ۱۲۸ ، یکشنبه ۴ مرداد ۱۳۳۲ با مدت زمان ۱۰۰ دقیقه بوده و ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریورماه، چهل و یکمین گرفت از ۷۱ گرفت در این ساروس است.
عتیقی یادآور شد که ساروس، واژه‌ای بابلی و به معنای دوره، بوده و تکرار هر خسوف و یا کسوف، با مشخصات همسان در آن، ۱۸ سال و ۱۱ روز و ۸ ساعت است.
رئیس انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به گستردگی پوشش این رخداد نجومی گفت: پوشش ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور، وسیع بوده و در قاره‌های آسیا، آفریقا، اروپا و غرب استرالیا و نیوزیلند، قابل مشاهده است.
وی در ادامه گفت: ماه در شبانگاه ۱۶ شهریور، در صورت فلکی سطل آب (دلو) بوده و به دنبال ماه، سیاره کیوان به صورت جرم ستاره‌مانند زرد رنگ و در پایین ماه نیز، ستاره مشهور دهان ماهی (فُم الحوت) که از ستارگان سلطنتی ایران باستان بوده، قرار دارد.
عتیقی خاطرنشان کرد: در فرهنگ ایران باستان، هر بخش از آسمان، به یک نگهبان سپرده شده بودند، ستاره فُم‌الحوت که درخشان‌ترین ستاره در منطقه تاریک جنوب آسمان به شمار می‌رود و به همین دلیل، به ستاره تنها نیز شهرت دارد و حتی به نام ستاره پاییز هم شناخته می‌شود، یکی از این چهار ستاره و به عنوان نگهبان شمال بوده است. این ستاره همراه با ستارگانی همچون دل شیر (قلب‌الاسد) که مهم‌ترین ستاره بین نگهبانان آسمان بوده، دل کژدم (قلب‌العقرب) و دبران (چشم گاو) در زمره سپهبدان نگهبان آسمان قرار داشته است.
وی افزود: از آنجا که در زمان ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور، با تیرگی آسمان، شرایطی مهیا می‌شود تا دوستداران آسمان بتوانند با چشم و یا تجهیزات نجومی، جزییات بیشتری از سیاره کیوان و حتی سیاره نپتون در نزدیکی آن را از درون تلسکوپ دیده و همچنین ستاره فُم‌الحوت را در پایین ماه بیابند، بدیهی است ماه کامل شهریور، طبق نامگذاری بومیان آمریکا، به ماه ذرت و با توجه به نزدیک به فصل پاییز از آن به عنوان ماه درو یاد می‌شود.
رئیس انجمن نجوم آماتوری ایران گفت که ماه در ساعت ۱۸:۱۶ روز یکشنبه ۱۶ شهریور، از افق جنوب شرق طلوع خواهد کرد و در ساعت ۶:۰۸ دقیقه بامداد ۱۷ شهریور در غرب آسمان، غروب می‌کند. ورود ماه به نیم‌سایه زمین، در ساعت ۱۸:۵۸ خواهد بود که برای چشم انسان، تغییر نورانیت آن چندان محسوس نیست.
وی ادامه داد: گرفتِ جزئی مرحله اول، که از دید ما انسان‌ها پدیده قابل مشاهده‌ای به عنوان آغازگر ماه‌گرفتگی است، ساعت ۱۹:۵۶ بوده و این گرفت در ساعت ۲۱ این تاریخ، کامل خواهد شد. اوج گرفتِ کامل در این شب، در ساعت ۲۱:۴۱ بوده و پایان گرفتِ کامل، ساعت ۲۲:۲۳ شبانگاه ۱۶ شهریور است که ماه وارد گرفتِ جزئی مرحله دوم می‌شود. این مرحله از گرفت نیز در ساعت ۲۳:۲۶ پایان می‌یابد و در ۲۵ دقیقه بامداد دوشنبه ۱۷ شهریور، ماه از نیم‌سایه زمین خارج می‌شود.
رئیس انجمن نجوم آماتوری ایران گفت که ماه در ساعت ۱۸:۱۶ روز یکشنبه ۱۶ شهریور، از افق جنوب شرق طلوع خواهد کرد و در ساعت ۶:۰۸ دقیقه بامداد ۱۷ شهریور در غرب آسمان، غروب می‌کند.عتیقی تاکید کرد: مخاطبان خوب دقت داشته باشند کهدر بیان زمان‌های آغاز و پایان گرفت‌های ماه، تاکید من بر لحظه آغاز گرفتِ جزئی (ساعت ۱۹:۵۶) و پایان گرفتِ جزئی مرحله دوم در ساعت ۲۳:۲۶ است چرا که برای چشم انسان محسوس بوده در حالی که گرفتِ نیم‌سایه، چندان قابل حس با چشم انسان نیست. از سوی دیگر با توجه به شرایط هر مرحله از ماه‌گرفتگی از بیان دقت ثانیه، در زمان‌های مذکور پرهیز شده است.
وی در توضیح تخصصی گفت: طول گرفتِ کامل ماه در شبانگاه ۱۶ شهریور، ۸۳ دقیقه است و گرفتِ کامل بعدی ماه، که آن نیز خوشبختانه در آسمان کشورمان قابل مشاهده خواهد بود، شبانگاه یکشنبه ۱۱ دی سال ۱۴۰۷ خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه تهیه تایم‌لپس و عکاسی از مراحل مختلف گرفتِ ماه با تلفیق مناظر طبیعی یا بناهای شاخص، از جمله فعالیت‌های آماتورهای ستاره‌شناسی در ایران خواهد بود، یادآور شد که رصد ماه‌گرفتگی به ابزار نجومی خاص نیاز نداشته و در پشت‌بام منزل یا حیاط در صورت وجود دید کافی، با چشم غیر مسلح می‌توان این پدیده زیبا را مشاهده کرد و از آن لذت برد.
