دیپلماسی که منجر به ادامه مذاکره خواهد شد یا آغازگر جنگ؟
روزنو :شاید تا همین چند ماه پیش کمتر کسی تصور می‌کرد که مذاکرات غیرمستقیم ایران با آمریکا و مذاکرات با ۳ کشور اروپایی همینطور سرگردان و بی‌نتیجه باقی بماند و در پس آن حتی شاهد حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به کشورمان باشیم. حمله‌ای که به اذعان بسیاری منفجرکردن میز مذاکره بود و از همین جهت است که پس از آن نیز اعتمادی به طرف مقابل در جهت از سرگیری مذاکرات و رسیدن به توافق احتمالی وجود ندارد.
چه اینکه این گزاره مطرح است که اگر مجددا مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا و ایران و تروئیکای اروپایی از سر گرفته چه تضمینی وجود خواهد داشت که آمریکایی‌ها یا اروپایی‌ها دوباره وسط مذاکرات حمله نکنند یا اینکه زیر توافق احتمالی ایجاد شده نزنند.
به گزارش روز نو چرا که حداقل ایران از هر دو این طرف‌های مذاکراتی تجربه چنین اتفاقاتی را دارد. چه آمریکا که اتفاقا در زمان همین ترامپ در دوره قبلی ریاست جمهوری‌اش به طور غیرقانونی از برجام خارج شد و دوباره تحریم‌های یکجانه را علیه ایران فعال کرد و چندی پیش نیز پس از ۵ دور مذاکرات غیرمستقیم با ایران در آستانه دور ششم و ارائه بسته پیشنهادی ایران به کشورمان حمله کرد و از طرفی چه اروپایی‌ها که پس از خروج آمریکا از برجام تا کنون حتی نتوانسته‌اند تعهدات خود را در قبال این توافق و ایران انجام دهند و از آن گذشته به جای پذیرش قصور خود و جبران کردن امروز ایران را به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تهدید می‌کنند.
در حالی‌که آنها اصلا نه حق چنین کاری دارند و نه اساسا طبق برجام شرایط فعال‌سازی اسنپ بک یا مکانیسم ماشه را دارند. در همین خصوص نیز اخیرا سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود گفت: «اساسا اقدام اروپا در استفاده از این ابزار به‌عنوان ابزاری برای فشار یک اقدام غیرقانونی و غیرمنطقی است. سه کشور اروپایی از ایفای نقش خود به‌عنوان اعضای برجام قصور ورزیده‌اند. سه کشور‌های اروپایی تجاوز نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی را محکوم نکردند و مواضع خود را هم به‌صورت منطقی توضیح ندادند.
معتقدیم سه کشور اروپایی چنین حقی برای فعال‌سازی این سازوکار ندارند». این در حالی است که مردان سیاست خارجی کشورمان بار‌ها بر این نکته تاکید داشته‌اند که ایران همواره آماده مذاکره در راستای منافع ملی با طرف‌های اروپایی و حتی آمریکا، اما در شرایط برابر و مساوی. است. اگر این رویه انجام گیرد ایران نیز مذاکرات را آغاز خواهد کرد. قدر مسلم دستگاه سیاست خارجی ایران به اندازه‌ای با هوش هست که بخواهد در این خصوص به‌خوبی بازی کند و با تصمیمات عقلایی و منطقی به طرف بهبود شرایط حرکت کند نه اینکه شرایط سخت‌تری را پدید آورد.
* واکنش احتمالی ایران
غربی‌ها طی چند ماه گذشته بار‌ها بر احتمال فعال‌سازی «اسنپ بک» تاکید کرده‌اند و عدم فعال‌سازی آن را منوط به پیشرفت مذاکرات با ایران کرده‌اند. حال بهتر است بپردازیم که اسنپ بک چیست و چگونه فعال می‌شود؟ آنچه مسلم است مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک سازوکاری است که به کشور‌های عضو برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات برجامی از سوی ایران، روند بازگرداندن تحریم‌های پیشین شورای امنیت را آغاز کنند. اما اکنون این پرسش پیش می‌آید که خود اعضای برجام در چه صورتی می‌توانند از این سازوکار استفاده کنند.
واقعیت این است که اروپایی‌ها با عدم انجام تعهدات و وظایف خود در قبال توافق برجام امروز حقی در فعال نمودن اسنپ‌بک ندارند و اگر بخواهند بدین سمت و سو حرکت کنند اقدامی خلاف قانون و خلاف برجام مرتکب شده‌اند. هر چند که پرواضح است روسه و چین به‌عنوان دیگر اعضای برجام اجازه فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی ایران را نمی‌دهند. هر چند که پرواضح است اگر اروپایی‌ها اقدامی غیرعقلانی مرتکب شده و در مسیر خوشامد آمریکا بخواهند اسنپ‌بک را فعال کنند ایران نیز بیکار نخواهد نشست و پلن‌های مشخص و خاص خود را دارد. یکی از این اقدامات می‌تواند افزایش سطح غنی‌سازی کشورمان باشد.
مخصوصا اینکه پس از حمله اخیر آمریکا به فردو و نطنز فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان دیگر به‌صورت آشکار و مورد نظر بازرسان آژانس نیست. هر چند که اخیرا گفته شده مذاکرات ایران و آژانس از سر گرفته خواهد شد. مساله دیگر خروج از N.P.T است که بار‌ها در مورد آن صحبت شده و یکی از اقداماتی که شاید بخواهد در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه در دستور کار قرار گیرد خروج از N.P.T باشد. دیگر اقدامی که شاید در دستور کار قرار گیرد بحث تغییر دکترین هسته‌ای است.
نکته‌ای که چندی پیش کمال خرازی، رئیس مرکز راهبردی روابط خارحی به آن اشاره کرده بود. با این حال کارشناسان و صاحبنظران در این حوزه معتقدند که در شرایط حساس کنونی ایران باید از طریق دیپلماسی فعال و هوشمندانه، ضمن جلوگیری از تشدید بحران، از منافع ملی و حقوق هسته‌ای خود محافظت کند. حال باید دید که اروپایی‌ها در قبال ایران چه در سر دارند و مذاکرات آتی با اروپایی‌ها که هنوز زمانش مشخص نشده چگونه پیش خواهد رفت و در نهایت طرفین چه تدابیری اتخاذ خواهند کرد.
* سناریو‌های احتمالی
اخیرا دکتر محمود سریع‌القلم، استاد روابط بین‌الملل، در رویداد جامع معدن و صنایع معدنی در تحلیلی سه سناریوی احتمالی برای آینده روابط ایران و آمریکا را ترسیم کرده که بر اساس آنها، چشم‌انداز اقتصادی و سیاسی کشور به‌شدت تحت‌تأثیر نوع تعامل با غرب قرار خواهد گرفت. به روایت سریع‌القلم، سناریوی اول از این قرار است که یک توافق هسته‌ای صورت می‌گیرد. معنای توافق هسته‌ای این است که ایران باید غنی‌سازی صفر درصد را بپذیرد و قبول کند که برد موشک‌هایش زیر ۵۰۰ کیلومتر باشد.
مشخص نیست ایران در چنین شرایطی این توافق را فعال کند. در صورت توافق، جنگ به شدت کاهش می‌یابد و پول‌های مسدود شده ایران در اروپا، آسیا و خاورمیانه به‌صورت قطره‌ای آزاد می‌شود. با برنامه‌ریزی‌های گوناگون، قیمت دلار بین ۶۵ تا ۷۰ دلار در نوسان خواهد ماند. کسری بودجه تا حدی کاهش می‌یابد و شرکت‌های انرژی به‌ویژه آمریکایی‌ها در ایران فرصت فعالیت پیدا می‌کنند. از دوستان مطلع شنیدم حتی اگر ایران بپذیرد، عملیاتی شدن این توافق چندین سال طول خواهد کشید تا ایران رسما به FATF بپیوندد.
در این شرایط، سوئیفت باز می‌شود و گشایش‌های قطره‌ای رخ می‌دهد. نرخ رشد اقتصادی بین ۲ تا ۲.۵ درصد در یکسال آینده خواهد بود. این یک سناریو است که البته احتمال تحقق آن را بسیار کم می‌دانم، اما نمی‌دانیم چه خواهد شد. این استاد دانشگاه در تحلیل سناریوی دوم می‌گوید: توافقی صورت نمی‌گیرد. ایران همچنان مخالفت می‌کند و می‌گوید این موضوع در چارچوب امنیت ملی قرار دارد و نمی‌تواند آن را بپذیرد. آمریکایی‌ها هم سراغ مذاکره نمی‌آیند. این وضعیت باعث فعال شدن مکانیزم ماشه و اسنپ‌بک، ادامه حملات هوایی و نظامی، و جدی‌ترشدن حملات سایبری می‌شود. فشار‌های مالی آمریکا دوباره فعال می‌شود و فعالیت‌های مالی ایران در ترکیه و امارات به شدت محدود خواهد شد.
اگر چین با آمریکا توافق تجاری داشته باشد، فروش نفت ایران دوباره محدود می‌شود. در این وضعیت، قیمت دلار روند صعودی پیدا می‌کند، نرخ تورم خزنده افزایش می‌یابد، اقتصاد شکننده‌تر می‌شود و اعتراضات در کشور بیشتر خواهد شد. این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل درباره سناریوی سوم بیان می‌کند: سناریوی سوم این است که توافق صورت نمی‌گیرد، اما ایران اگر افراد توانمند و اندیشه‌های جهانی را به‌کار بگیرد و به فکر ۴۰ سال آینده کشور باشد، می‌تواند با دیپلماسی زمان بخرد. در این حالت، ایران می‌گوید فرصت بیشتری نیاز دارد و ممکن است شورای امنیت سازمان ملل با یک قطعنامه، اسنپ‌بک را به آینده موکول کند و فرصتی به ایران بدهد. اگر ایران بتواند دیپلماسی را به‌کار گیرد، توافقی انجام نمی‌شود، اما مذاکرات ادامه پیدا می‌کند. ایران به‌دنبال زمان خواهد بود تا در داخل به اجماع برسد. ایران در وضعیت بین سناریوی دوم و سوم قرار دارد، مگر اینکه تحولی داخلی صورت گیرد و سناریوی اول تحقق پیدا کند.
