بوی مرگ در سوریه رخنه کرده است

با این حال، خبرگزاری رویترز گزارش داد یک مقام اسرائیلی گفته است: «در پی ادامه بی‌ثباتی در جنوب غربی سوریه، اسرائیل با استقرار محدود نیرو‌های امنیت داخلی سوریه در استان سویدا به مدت ۴۸ساعت موافقت کرده است.»

به گزارش روز نو همزمان با این تحول، گزارش دیروز جمعه الجزیره حاکی از این بود که درگیری بین دروز‌ها و قبایل بادیه‌نشین از سر گرفته شد. این در حالی است که جنگجویان بادیه‌نشین اواخر روز پنج‌شنبه حمله دیگری را علیه جنگجویان دروزی آغاز کرده بودند. الجزیره، در همین راستا نوشت «آنچه روشن است این است که تلاش‌های میانجی‌گرانه‌ای در حال انجام است.»

به گزارش الجزیره، اسرائیل پیش از این به دولت سوریه هشدار داده بود که از جنوب عقب‌نشینی کند و به گزارش خبرگزاری کان‌نیوز اسرائیل، نیرو‌های اسرائیلی دیروز جمعه حمله‌ای را در بزرگراه پالمیرا-حمص سوریه انجام دادند و کاروانی از جنگجویان بادیه‌نشین را که بنا به گزارش‌ها در حال حرکت به سمت سویدا بودند، هدف قرار دادند. این مساله تنها ۲روز پس از حملات سنگین اسرائیل به پایتخت، دمشق رخ می‌دهد. زینه خضر، گزارشگر الجزیره نوشت که وضعیت پس از سرنگونی بشار اسد در دسامبر سال گذشته، «وضعیت بسیار خطرناکی» را نشان می‌دهد. به نوشته خضر: «این یک خط گسل قدیمی بین قبایل بادیه‌نشین و برخی از جناح‌های دروزی است و از زمان سقوط رژیم، خشونت‌هایی وجود داشته است؛ اما این‌بار، وضعیت متفاوت است؛ زیرا قبایل بدوی خواستار مداخله دولت هستند.» او افزود: «سوال بزرگ این است که اسرائیل چه خواهد کرد؟»

بهانه اسرائیل در حمایت از دروزی‌ها

اسرائیل بمباران اخیر سوریه را با این بهانه که از اقلیت دروزی محافظت می‌کند، توجیه کرده است. اما این رژیم دلایل شخصی‌تری برای این کار دارد. اسرائیل مدت‌هاست که به سوریه حمله می‌کند، حتی قبل از آخرین درگیری‌های خشونت‌آمیز با دروزی‌ها در سویدا. از زمان برکناری بشار اسد، اسرائیل صد‌ها بار به سوریه حمله کرده و حدود ۴۰۰کیلومتر مربع (۱۵۵مایل مربع) از خاک این کشور را به استثنای بلندی‌های جولان غربی که از سال ۱۹۶۷ به اشغال خود درآورده، اشغال کرده است.

تحلیلگران در اسرائیل معتقدند که این حملات اخیر ممکن است کاملا ناشی از نگرانی برای رفاه دروزی‌ها نبوده باشد، بلکه بیشتر به اهداف شخصی و سیاسی کابینه اسرائیل و نخست‌وزیر تحت فشار آن مربوط می‌شود. نتانیاهو ادعا می‌کند که تمام توان نظامی اسرائیل را برای دفاع از دروزی‌ها به کار گرفته است. الشرع روز پنج‌شنبه در یک سخنرانی تلویزیونی گفت که حفاظت از شهروندان دروزی کشور و حقوق آنها در اولویت است. شیخ حکمت الهجری، یکی از رهبران معنوی جامعه دروزی سوریه هم گفت: «ما فرقه‌گرا نیستیم و هرگز نخواسته‌ایم تفرقه ایجاد کنیم. ما مسوولیت کامل هر کسی را که امنیت و ثبات را مختل کند، بر عهده می‌گیریم. ما تاکید می‌کنیم که هر کسی که در خرابکاری یا تحریک دست دارد، تنها نماینده خودش است و نسبت دادن اقدامات او به هر فرقه یا منطقه‌ای را رد می‌کنیم.»

تنش‌های فرقه‌ای بین دروزی‌ها و بادیه‌نشین‌های محلی در سویدا سابقه‌ای طولانی دارد. در همین حال، تلاش‌های دولت تازه‌تاسیس سوریه که پس از سقوط بشار اسد برای اعمال کنترل بر منطقه، تا حدودی به‌دلیل تهدید‌های مکرر اسرائیل علیه حضور ارتش سوریه در نزدیکی مرز خود، با شکست مواجه شده است.

بوی مرگ در هوا پیچیده است

حسام ۳۳ساله پس از چند روز ماندن در خانه‌اش درحالی‌که خشونت شهر جنوبی سویدا را فرا گرفته بود، روز پنج‌شنبه برای بررسی خسارات بیرون آمد. هر جا که می‌رفت، بوی مرگ در هوا موج می‌زد. او گفت، ماشین‌های سوخته در سراسر جاده‌ها پراکنده بودند. شیشه‌های مغازه‌ها شکسته و قفسه‌هایشان غارت شده بود. خون، خیابان‌ها را لکه‌دار کرده بود. حسام که از ترس انتقام خواست با نام کوچکش معرفی شود، گفت: «بوی اجساد در سویدا غیرقابل تحمل است. این بو همه جا را فرا گرفته است.»

از روز یکشنبه، استان جنوبی سویدا در سوریه دستخوش خشونت‌هایی شده است که به گفته گروه ناظر بر جنگ مستقر در بریتانیا، دیده‌بان حقوق بشر سوریه، بیش از ۵۰۰ نفر را کشته است. این مرگبارترین خشونت در این گوشه از سوریه از زمان اوج جنگ داخلی تقریبا ۱۴ساله این کشور است و ترس ساکنانی مانند حسام را مبنی بر اینکه مقامات جدید سوریه قادر به تامین امنیت آنها نیستند، تشدید کرده است. حسام گفت که روز‌ها در خانه‌اش سنگر گرفته بود؛ زیرا درگیری‌ها بین نیرو‌های دولتی و شبه‌نظامیان اقلیت دروز در اطرافش شدت گرفته بود. حسام که خود دروزی است، تنها پس از آتش‌بس که جنگ را آرام کرد، از خانه بیرون رفت و در شهرش رانندگی و خسارات را بررسی کرد. او در بیمارستان عمومی سویدا، هر چند دقیقه یک‌بار شاهد بود که ماشین‌ها با سرعت به سمت ورودی اورژانس می‌رفتند و افراد مجروح در درگیری‌ها را حمل می‌کردند. او گفت که دیگران در جست‌وجوی بستگانی بودند که ارتباطشان با آنها قطع شده بود و اکنون بیم آن می‌رفت که مرده باشند. به گفته حسام و یکی از پرستاران بیمارستان، آنها به سردخانه بیمارستان که پر از اجساد سربازان و غیرنظامیان کشته شده بود، هجوم بردند. ده‌ها جسد دیگر نیز پس از اتمام کیسه‌های حمل اجساد بیمارستان، در حیاط بیرون بیمارستان، درحالی‌که اجسادشان با برزنت پوشانده شده بود، روی زمین افتاده بودند.

این سومین مورد از خشونت‌های فرقه‌ای بزرگ در سوریه از زمان سرنگونی بشار اسد در سال گذشته بود. این حادثه نگرانی‌ها را مبنی بر اینکه سوریه می‌تواند به درگیری‌های فرقه‌ای کشیده شود، افزایش داد؛ زیرا رهبران جدید این کشور به دنبال اعمال اقتدار خود بر ملتی هستند که بر اثر جنگ داخلی طولانی مدت دچار تفرقه شده است. به گفته این دیده‌بان، در ماه مارس، نیرو‌های دولتی در یک کشتار گسترده در سواحل سوریه دست داشتند که منجر به کشته شدن حدود ۱۶۰۰نفر، عمدتا از اقلیت علوی، شد. در ماه مه، وقوع خشونت دیگری در حومه دمشق بیش از ۱۰۰نفر، عمدتا از اقلیت دروز، را به کام مرگ کشاند. خشونت در سویدا با تبادل حملات و آدم‌ربایی‌ها بین قبایل بادیه‌نشین سنی و شبه‌نظامیان دروزی که مذهبی مرموز دارند، آغاز شد. از زمان روی کار آمدن دولت جدید در ماه دسامبر، مجموعه‌ای از شبه‌نظامیان دروزی، سویدا را در کنترل خود گرفته‌اند و تاکنون از ادغام نیرو‌های خود در ارتش ملی جدید خودداری کرده‌اند.

با وخیم‌تر شدن ناآرامی‌ها در سویدا، دولت نیرو‌های نظامی را به سویدا اعزام کرد تا سعی در فرونشاندن درگیری داشته باشد. اما برخی از رهبران شبه‌نظامیان دروز - که عمیقا به مقامات جدید سوریه بی‌اعتماد هستند - معتقد بودند که نیرو‌های دولتی عمدتا سنی برای حمله به دروز‌ها آمده‌اند. سپس شبه‌نظامیان برای دفع نیرو‌های دولتی جدید بسیج شدند و با آنها درگیر شدند. فیلم‌هایی که در رسانه‌های اجتماعی منتشر و توسط نیویورک تایمز تایید شده است، مردانی را با لباس نظامی نشان می‌دهد که به زور مو‌های صورت دو مرد را می‌تراشند که به عنوان عملی تحقیرآمیز تلقی می‌شود. یک ویدئو نشان می‌دهد که مردان مسلح با لباس نظامی با استفاده از تیغ، مو‌های صورت یک مرد مسن دروزی را در روستایی در سویدا می‌تراشند. ویدئوی دیگری دو مرد مسلح را نشان می‌دهد که یکی از آنها یونیفرمی با نشان پلیس نظامی سوریه به تن دارد و بالای سر مردی با صورت خونین ایستاده است. یکی از مردان مسلح او را نگه داشته و مو‌های صورتش را با قیچی کوتاه می‌کند. به همین دلیل اسرائیل به بهانه دفاع از دروزی‌ها خود را وارد این درگیری‌ها کرد.

ارتباط مخفی یا جنگ؟

هفته‌هاست که اسرائیل و سوریه در مذاکرات پشت پرده و مخفیانه، به دنبال یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای دهه‌ها تنش، عمدتا بر سر سرزمین‌هایی که اسرائیل در جریان جنگ اعراب و اسرائیل در سال۱۹۶۷ از سوریه تصرف کرد، بوده‌اند. رسانه‌های خبری اسرائیل مملو از پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه در مورد یک پیمان عدم تجاوز محدود یا حتی یک توافق صلح تاریخی بین رژیم یهود و جهادگرایان سابق که دسامبر گذشته کنترل دمشق را به دست گرفتند، بوده‌اند.

حملات اسرائیل در هفته گذشته به نیرو‌ها و زیرساخت‌های دولتی سوریه، از جمله در دمشق، پایتخت این کشور، ماهیت زودهنگام چنین انتظاراتی را در چنین بستر ژئوپلیتیک سیالی برجسته کرده است. این حملات همچنین نشان داد که چگونه اسرائیل (با تجربه حمله غافلگیرانه حماس در اکتبر ۲۰۲۳) اکنون احتمال بیشتری دارد که برای مقابله پیشگیرانه با تهدیدات فرضی از زور استفاده کند؛ حتی اگر این کار تلاش‌های دیپلماتیک برای دستیابی به همان هدف را از مسیر خود خارج کند. ایتامار رابینوویچ، مورخ اسرائیلی که مسوولیت مذاکرات اسرائیل با سوریه را در دهه۱۹۹۰ بر عهده داشت، گفت: «این امر بسیار ناهماهنگ به نظر می‌رسد. این برخلاف تلاش برای مذاکره است.» این حملات منعکس‌کننده دکترین نظامی اسرائیل پس از سال۲۰۲۳ است که به گفته رابینوویچ، «حس بسیار عجیب از پارانویا پس از ۷ اکتبر» را در خود جای داده است و نتیجه آن، ترجیح استفاده از زور به جای دیپلماسی است.

به گفته یک مقام ارشد آمریکایی، مداخله اسرائیل در سوریه، درست زمانی که مذاکرات بین این دو کشور در حال اوج گرفتن بود، باعث خشم و عصبانیت در واشنگتن شد. این مقام که به شرط ناشناس ماندن برای بحث در مورد ارزیابی‌های داخلی صحبت می‌کرد، گفت که دمشق در تلاش برای کاهش تنش‌ها بوده است، اما به نظر می‌رسد اسرائیل قصد دارد بدون توجه به این موضوع، به حمله ادامه دهد. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، تنش‌های سوریه و اسرائیل را یک «سوءتفاهم» توصیف کرد و گفت که ایالات متحده به ایجاد توافق بین همه طرف‌های درگیر در این درگیری‌ها کمک کرده است. انگیزه اصلی اقدامات اسرائیل در این هفته، اعزام نیرو‌های دولت سوریه به جنوب غربی سوریه برای مهار جنگ بین قبایل بادیه‌نشین و اقلیت دروز سوریه بود.

اگرچه بخش زیادی از زرادخانه سوریه بر اثر حملات متعدد اسرائیل در زمستان گذشته و سال‌ها جنگ داخلی از بین رفت، اما دولت سوریه توانست نیرو‌های خود را با وانت و تانک‌های قدیمی اعزام کند. برای اسرائیلی‌ها، این موضوع دو چالش ایجاد کرد. نخستین مورد، تهدید امنیتی در جنوب غربی سوریه بود؛ جایی که اسرائیل می‌خواهد از تجمع نیرو‌های بالقوه متخاصم جلوگیری کند. اسرائیل که از دولت جدید سوریه نگران است، از ماه دسامبر بخش‌هایی از جنوب غربی سوریه را اشغال کرده تا از رسیدن نیرو‌های سوری به مرز اسرائیل جلوگیری کند.

چالش دوم اسرائیل، داخلی است. نحوه برخورد با دروزی‌های سوری در این هفته، ناآرامی‌هایی را در میان اعضای جامعه کوچک، اما تاثیرگذار دروزی‌های اسرائیل ایجاد کرد که پس از گزارش‌هایی - که توسط نیویورک‌تایمز تایید نشده - مبنی بر قتل‌های فراقضایی در سوریه، دست به اعتراض زدند، جاده‌ها را مسدود کردند و در برخی موارد به زور وارد سوریه شدند. پس از آنکه اسرائیلی‌ها شروع به انتشار فیلم‌هایی آنلاین کردند که توسط نیویورک‌تایمز تایید نشده بود و ظاهرا جنگجویان دولت جدید سوریه را در حال تحقیر مردان دروز نشان می‌داد، به خشم دامن زد. بنیامین نتانیاهو، روز پنج‌شنبه در بیانیه‌ای که به دنبال توضیح اقدامات اسرائیل بود، به بسیاری از این زمینه‌ها اشاره کرد. نتانیاهو گفت: «ما یک سیاست روشن را تعیین کرده‌ایم: غیرنظامی کردن منطقه تا جنوب دمشق. این قانون شماره یک است. قانون شماره دو، حفاظت از برادران برادرانمان، دروزی‌ها است.»

در حال حاضر، مشخص نیست که اسرائیل چقدر به یک عملیات نظامی طولانی مدت در جنوب سوریه متعهد است یا اینکه حملات آن عمدتا تلاشی کوتاه‌مدت برای فرونشاندن خشم دروز‌های اسرائیلی بوده است. تقریبا ۱۵۰هزار دروز تحت حاکمیت رژیم اشغالگر زندگی می‌کنند، از جمله حدود ۲۰هزار نفر در ارتفاعات جولان. برخلاف سایر گروه‌های عرب در اسرائیل، دروز‌ها معمولا در ارتش اسرائیل خدمت می‌کنند. برخی از آنها به درجه ژنرالی رسیده‌اند و برخی دیگر در جنگ غزه به هلاکت رسیده‌اند.