گره مذاکرات ایران و آمریکا دقیقا در کجاست؟

در روز‌های اخیر مواضع مقامات ایران و آمریکا صریح‌تر از گذشته شده و حتی در برخی مقاطع برخی اخبر غیررسمی خبر از احتمال لغو مذاکرات می‌دادند. اخباری که البته توسط هیچ مقام رسمی تأیید نشد و با توجه به شرایط احتمال از سرگیری مذاکرات بیستر از لغو آن است. از سوی دیگر در چنین فضایی خبر‌هایی مبنی بر احتمال اقدامات مخرب اسرائیل علیه ایران به گوش می‌رسد. اقداماتی که در صورت تحقق با واکنش فوری ایران مواجه خواهد شد. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی شرایط موجود با دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌و‌گو کرده است. بیگدلی در این زمینه معقتد است: «اگر چه در روز‌های اخیر مواضع مقامات دو کشور نسبت به گذشته متفاوت و صریح‌تر شده، اما راهی بجز مذاکره وجود ندارد و طرفین نیز به این باور هستند که تنها راهی که ممکن است برای دو کشور نتیجه مطلوب به همراه بیاورد مذاکره است و نه راه دیگری. در شرایط کنونی نه آمریکایی‌ها توانایی راه انداختن جنگ را دارند و نه منطقه خاورمیانه از چنین آمادگی برخوردار است. در هفته گذشته ترامپ با سه کشور عربی منطقه خاورمیانه قرارداد‌های سنگین اقتصادی بست و به همین دلیل طبیعی است که منطقه بیش از هر زمان دیگری به آرامش نیاز دارد و کشور‌های منطقه تمایلی به آغاز یک جنگ ندارند. از سوی دیگر آمریکا و کشور‌های اروپایی قرار است در منطقه سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام بدهند و به همین دلیل طبیعی است که این سرمایه‌گذاری‌ها نیز به آرامش دارد.» در ادامه ماحصل این گفت‌و‌گو را می‌خوانید.

*با توجه به اتفاقات اخیر و مواضع مقامات ایران و آمریکا آیا می‌توان عنوان کرد مذاکرات به بن‌بست رسیده است؟

من معتقدم مذاکرات به بن‌بست نرسیده و راهی بجز مذاکره برای ایران و آمریکا باقی نمانده است. اتفاقی که رخ داده این است که تناقض‌گویی‌ها و اظهارات دوگانه مقامات آمریکا ایران را در شرایطی قرار داده که نسبت به این تناقض‌گویی‌ها واکنش نشان بدهد. اگر چه در روز‌های اخیر مواضع مقامات دو کشور نسبت به گذشته متفاوت و صریح‌تر شده، اما راهی بجز مذاکره وجود ندارد و طرفین نیز به این باور هستند که تنها راهی که ممکن است برای دو کشور نتیجه مطلوب به همراه بیاورد مذاکره است و نه راه دیگری. در شرایط کنونی نه آمریکایی‌ها توانایی راه انداختن جنگ را دارند و نه منطقه خاورمیانه از چنین آمادگی برخوردار است. در هفته گذشته ترامپ با سه کشور عربی منطقه خاورمیانه قرارداد‌های سنگین اقتصادی بست و به همین دلیل طبیعی است که منطقه بیش از هر زمان دیگری به آرامش نیاز دارد و کشور‌های منطقه تمایلی به آغاز یک جنگ ندارند. از سوی دیگر آمریکا و کشور‌های اروپایی قرار است در منطقه سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام بدهند و به همین دلیل طبیعی است که این سرمایه‌گذاری‌ها نیز به آرامش دارد. این وضعیت درباره ایران نیز وجود دارد. ما چنین تجربه‌هایی را در سال ۸۲ به بعد هم داشتیم که طرفین ناچار شدند برای مدت کوتاهی فعالیت‌های خود را را ترک کنند، اما پس از مدتی دوباره فعالیت‌های خود را از سر گرفتند. واقعیت این است که اگر دو طرف شرایط را سخت بگیرند ممکن است مسیر به سمتی برود که نه خواسته ایران باشد و نه آمریکا. من معتقدم ایران و آمریکا به مرحله خاصی از حیات سیاسی و اقتصادی خود رسیده‌اند که جنگی رخ نخواهد داد. ایران نیز با توجه به شرایط اقتصادی و اینکه ژئوپلیتیک منطقه به زیان ایران تغییر پیدا کرده احتمال از سرگیری مذاکرات به مراتب بیشتر از لغو آن است. این در حالی است که در شرایط کنونی دیپلماسی محرمانه‌ای بین ایران وآمریکا وجود دارد که آقای عراقچی نیز به صورت غیرمحسوس به آن اشاره کرد.

*به نظر می‌رسد گره اصلی مذاکرات غنی‌سازی ایران است. چرا آمریکا به دنبال به صفر رساندن غنی‌سازی در ایران است؟

در دنیای امروز هنگامی که یک کشور عضویت در NPT را می‌پذیرد این اجازه را دارد که غنی‌سازی زیر ۴ درصد را در کشور خود انجام بدهد. این موضوع تنها درباره ایران نیست و درباره کشور‌های دیگر هم صدق می‌کند. در چنین شرایطی آمریکا از نظر حقوقی نمی‌تواند ایران را تحت فشار قرار بدهد که غنی‌سازی خود را متوقف کند. اگر مذاکرات ایران و کشور‌های اروپایی در استانبول به نتیجه نرسیده و به تعبیر آقای خرازی مذاکرات ایران و آمریکا در وضعیت انجماد قرار گرفته به این دلیل است که چند فرانسوی در زندان‌های ایران هستند و از سوی دیگر نیز چند ایرانی در کشور‌های اروپایی به دلایل سیاسی زندانی شده‌اند. این مسائل باعث افزایش حساسیت شده است. در چنین شرایطی نیز آمریکا نمی‌تواند از نظر حقوقی ایران را تحت فشار قرار بدهد که غنی‌سازی خود را متوقف کند. نکته دیگری که وجود دارد ترامپ در دور دوم ریاست جمهوری از مواضع خود مانند آنچه درباره کانادا، مکزیک و حتی تعرفه‌ها عنوان کرده بود عقب‌نشینی کرد. من فکر می‌کنیم در نهایت درباره ایران نیز عقب نشینی صورت می‌گیرد و هنوز می‌توان امیدوار بود که مذاکرات در آینده ادامه پیدا کند.

*در شرایط کنونی طرح تشکیل کنسرسیومی متشکل از ایران و کشور‌های عربی درباره برنامه هسته‌ای ایران مطرح شده است. این در حالی است که آقای روحانی نیز به تازگی عنوان کرده که ما نیز در سال ۸۴ به دنبال اجرای همین طرح بودیم که با انتخاب احمدی‌نژاد به عنوان رئیس‌جمهور مسیر پرونده هسته‌ای ایران به سمت دیگری رفت. به چه میزان تحقق این طرح جدی است؟

‌

می‌توان به سمت چنین طرحی حرکت کرد. در شرایط کنونی آمریکا با عربستان و روسیه با ترکیه در همین مسیر حرکت می‌کنند. با این وجود ما تا زمانی که نتوانیم نوع نگاه و قضاوتمان را نسبت به معادلات منطقه و عرصه بین‌المللی که از گذشته به ارث مانده و ما همواره با کشور‌های عربی منطقه مشکل داشته‌ایم مرتفع نشود چنین طرح‌هایی به نتیجه نخواهد رسید. نکته دیگر اینکه کشور‌هایی مانند عربستان و امارات بدون اجازه آمریکا وارد چنین طرحی نخواهند شد. اگرچه اجرای این صرح شدنی است، اما با توجه به شرایطی که ایران در بین کشور‌های منطقه دارد بعید به نظر می‌رسد که تحقق پیدا کند. به عبارت دیگر شاید روابط ما با کشور‌هایی مانند عربستان و امارات بهتر از گذشته شده باشد، اما هنوز صداقت بین طرفین به معنای واقعی شکل نگرفته و هنوز طرفین تا حدودی با تردید نسبت به آینده مشترک نگاه می‌کنند. به همین دلیل نمی‌توان زیاد نسبت به تحقق چنین طرح‌هایی امیدوار و خوشبین بود.

*پس از مواضع صریح مقامات ایران و آمریکا درباره ایران و سرد شدن فضای مذاکرات خبر‌هایی مبنی بر اقدامات مخرب اسرائیل منتشر شده است. به چه میزان این احتمال وجود دارد که در چنین فضایی که فاصله بین ایران و آمریکا در مذاکرات بیشتر شده اسرائیل دست به اقدامی بزند که فضا را به سمت دیگری ببرد؟

به هیچ عنوان اسرائیل بدون اجازه آمریکا دست به چنین اقدامی نمی‌زد و خبر‌هایی که در این زمینه منتشر می‌شود بیشتر جنگ روانی و رسانه‌ای است که زیاد به واقعیت نزدیک نیست. هدف اصلی مقامات اسرائیلی از بالا بردن تنشش در رسانه‌ها تحت فشار قرار دادن مقامات ایران برای کوتاه آمدن از مواضع خود است و هدف دیگری وجود ندارد. اقدام علیه ایران به سود اسرائیل نیز نیست و اسرائیل به خوبی می‌داند که اگر اقدامی علیه ایران انجام بدهد با واکنش ایران مواجه می‌شود و منطقه وارد فاز نظامی و جنگ خواهد شد. من خودم دور گزینه جنگ را خط کشیده‌ام و معتقدم با توجه به شرایط موجود فضا به سمت جنگ حرکت نخواهد کرد. پیش‌بینی من این است که مذاکرات در آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد. آنچه مهم است این است که طرفین نسبت به پیشنهادهاتی که طرف مقابل داده پاسخ مثبت و مناسب بدهند. نکته دیگر اینکه نشانه‌های موجود بیانگر این است که به‌رغم تلاش‌هایی که نتانیاهو برای آغاز جنگ بین ایران و آمریکا می‌کند، اما نه ایران تمایلی برای جنگ با آمریکا دارد و نه آمریکا به دنبال چنین وضعیتی است. شرایط منطقه خاورمیانه و شرایط داخلی ایران نیز اجازه نمی‌دهد که کشور وارد جنگ شود. به همین دلیل دو طرف تلاش می‌کنند به یک نقطه مشترک در مذاکرات دست پیدا کنند. ما نباید میز مذاکره را ترک کنیم و بلکه باید از طریق میز مذاکره به سمتی حرکت کنیم که انتظارات ما برآورده شود. به نظر می‌رسد ایران و آمریکا نیازمند رسیدن به یک نقطه مشترک هستند و هیچ کدام نیز بجز مذاکره برای رسیدن به اهداف خود راه دیگری ندارند. در گذشته هم ایران راه‌های دیگری را امتحان کرده و هم آمریکا که هیچ کدام جواب نداده است. به همین دلیل نیز هر دو کشور به دنبال این هستند که از طریق مذاکره به اهداف خود برسند.