ارزیابی میانجی عمانی و عراقچی از دور پنجم مذاکرات

مواضع ایران و تناقض در پیام‌های آمریکا

معاون وزیر امور خارجه ایران، بر تناقض درک شده در پیام‌های ایالات متحده تاکید کرد و به نشریه آلمانی اشپیگل گفت که مقامات آمریکایی در مورد مسئله هسته‌ای به طرز متناقضی صحبت کرده‌اند. مجید تخت روانچی، به نمونه‌ای اشاره کرد که در آن نماینده ایالات متحده ابتدا در مورد موافقت ایران با غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی اورانیوم پرس و جو کرد اما بعداً به طور ناگهانی موضع خود را تغییر داد. ایران مواضع تثبیت شده خود را در آستانه مذاکرات تکرار کرده است. سیدعباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، اخیراً در یک برنامه خبری ویژه اظهار داشت که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست و هر اقدامی برای برچیدن تاسیسات هسته‌ای غیرممکن است. وی همچنین تاکید کرد که اگر مذاکرات نتیجه ندهد، برنامه هسته‌ای ایران به مسیر فعلی خود ادامه خواهد داد. اظهارات متضادی نیز از طرف ایالات متحده مطرح شده است. سخنگوی کاخ سفید که پیش از دور پنجم سخنرانی می‌کرد، گفت‌ که «دونالد ترامپ» باور دارد مذاکرات با ایران در مسیر درستی قرار دارد. وی افزود:‌ یک توافق می‌تواند به یک «راه‌حل دیپلماتیک بسیار مثبت» یا «وضعیت بسیار منفی برای ایران» منجر شود. با این حال، سایر مقامات آمریکایی، مانند استیو ویتکوف، نماینده رئیس‌جمهور آمریکا، گفته‌اند که «هیچ سطحی از غنی‌سازی برای ایران قابل قبول نیست»، موضعی که ایران آن را با پیگیری یک راه‌حل دیپلماتیک در تضاد می‌داند.

حاشیه مذاکرات رم در روز گذشته یک موضوع قابل تامل داشت و آن هم دیدار استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا با رئیس موساد(سرویس اطلاعاتی و امنیتی) اسرائیل بود

اعمال تحریم‌های جدید در آستانه مذاکرات

با تشدید پیچیدگی، دولت ایالات متحده موج جدیدی از تحریم‌ها را درست قبل از آغاز دور پنجم مذاکرات علیه نهادها و افراد ایرانی اعمال کرد. مقامات ایرانی این اقدام را تحریک‌آمیز، نقض روح گفتگو، و نشانگر آن می‌دانند که واشنگتن به جای تقویت اعتماد، به فشار متوسل می‌شود. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت که این اقدام جدیت ایالات متحده در روند دیپلماتیک را بیش از پیش زیر سوال می‌برد.

فرمول ایران برای توافق هسته‌ای

وزیر امور خارجه ایران فرمول خود را برای رسیدن به توافق بیان کرده بود. وی در توئیتی نوشت که مسیر رسیدن به توافق پیچیده نیست: «سلاح هسته‌ای صفر = ما توافق داریم. غنی‌سازی صفر = بدون توافق. زمان تصمیم‌گیری فرارسیده است...» اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز در شبکه اجتماعی ایکس اظهار داشت که ایران با ثابت ماندن اهداف و چارچوب‌های خود برای دستیابی به آنها وارد دور پنجم می‌شود و بر حفظ حقوق و منافع عالیه ملت ایران تأکید می‌کند.

ارزیابی‌ها پیش از آغاز رسمی مذاکرات

پیش از شروع رسمی مذاکرات، سی‌ان‌ان به نقل از دو منبع ایرانی گزارش داد که به دلیل اصرار آمریکا بر برچیدن برنامه غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران، بعید است که مذاکرات به توافق برسد؛ درخواستی که بنا به گزارش‌ها مقامات ایرانی معتقدند باعث شکست مذاکرات هسته‌ای می‌شود. این منابع گفتند که مشارکت ایران در مذاکرات رم در درجه اول برای سنجش آخرین موضع واشنگتن بوده است تا دستیابی به یک پیشرفت بالقوه.

مذاکرات؛ جنگ اراده‌ها و برداشت آمریکا   از وضعیت ایران

در جریان مذاکرات دور پنجم، رسانه‌های ایتالیایی که در میان خبرنگاران حاضر در محل مذاکرات بودند، مذاکرات میان تهران و واشنگتن را جنگ تن به تن توصیف کردند. محمد گلزاری، دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت نیز نوشت: «میز مذاکره، میز جنگ اراده‌هاست. ایران بارها ثابت کرده که نه زیر بار ظلم می‌رود و نه میز مذاکره را ترک می‌کند.» درست است که صحنه این گفت‌وگوها به جنگ بیشتر شبیه است تا یک اقدام دیپلماتیک اما باید در نظر داشت این جنگ می‌تواند هیچ طرف پیروزی نداشته باشد. 

دولت ایالات متحده موج جدیدی از تحریم‌ها را درست قبل از آغاز دور پنجم مذاکرات علیه نهادها و افراد ایرانی اعمال کرد. مقامات ایرانی این اقدام را تحریک‌آمیز، نقض روح گفتگو، و نشانگر آن می‌دانند که واشنگتن به جای تقویت اعتماد، به فشار متوسل می‌شود. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت که این اقدام جدیت ایالات متحده در روند دیپلماتیک را بیش از پیش زیر سوال می‌برد

تاریخ نشان داده تصورات آمریکایی‌ها همیشه درست از آب درنیامده است. از اظهارات طرف آمریکا مشخص است که ایران را تضعیف شده می‌بینند. در همین راستا یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس می‌گوید آمریکایی‌ها احساس می‌کنند که ایران در حضیض ذلت آمده که امتیاز بدهد و می‌گویند ایران حق داشتن غنی‌سازی را ندارد، اما آینده ما به ادامه این مذاکرات گره ‌نخورده است. در میان وقفه بین دور چهارم و پنجم مذاکرات به کرات این موضع‌گیری‌ها را شنیده‌ایم و این موضوع بیانگر این است که ایران از پیش خود را آماده کرده است که در صورت شکست مذاکرات تدابیر لازم را اتخاذ کند.

حواشی امنیتی و دیدار نماینده آمریکا با رئیس موساد

حاشیه مذاکرات رم در روز گذشته یک موضوع قابل تامل داشت و آن هم دیدار استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا با رئیس موساد(سرویس اطلاعاتی و امنیتی) اسرائیل بود.

به‌نظر می‌رسد ویتکوف که خود از یهودیان آمریکا به حساب می‌آید، نمی‌تواند از نظرات و تمایلات اسرائیل فاصله بگیرد. امروز جهان می‌داند که بنیامین نتانیاهو دست خود را زیر چانه زده است تا پس از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات ایران و آمریکا، طرح نظامی خود را روی میز کار رئیس‌جمهور آمریکا قرار دهد. تهدیدات نظامی اسرائیل که پایانی ندارد ولی نخست وزیر این رژیم به خوبی می‌داند بدون حمایت آمریکا راه به جایی نخواهد برد. فرماندهان نظامی ایران نیز بارها اعلام کرده‌اند که برای هر تنشی آماده‌اند. در همین رابطه آکسیوس می‌نویسد: «ایران تهدید کرد که برای خنثی کردن هرگونه حمله اسرائیل، مواد هسته‌ای را به سایت‌های مخفی منتقل می‌کند.» به بیان دیگر نمی‌توان ساده از کنار این احتمالات گذشت.

فضای حاکم بر دور پنجم گفت‌وگوها، آنگونه که از توصیف‌ها برمی‌آید، بیشتر شبیه به «جنگ اراده‌ها» بود تا یک فرآیند دیپلماتیک هموار، که نشان‌دهنده عمق اختلافات و بی‌اعتمادی متقابل است. با این حال، به گفته میانجی عمانی و مذاکره‌کننده ارشد ایران، مذاکرات متوقف نشد؛ پیشرفت‌هایی هرچند اندک حاصل و ایده‌هایی برای بررسی در پایتخت‌ها مطرح شد

سناریوهای احتمالی و خطوط قرمز ایران

لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال می‌نویسد دولت ترامپ بر عدم غنی‌سازی تأکید دارد و سوال این است که آیا آنها قصد دارند غنی‌سازی را با امتیازاتی بزرگ‌تر مانند حذف بندهای غروب معامله کنند. این استراتژی منطقی به نظر می‌رسد، به ویژه که ایران از پیامدهای توقف مذاکرات نگران است، اما موفقیت آن هنوز مشخص نیست. این یکی از سناریوهای مطرح شده است اما خود این روزنامه در گزارش دیگر این موضوع را شفاف‌تر می‌کند و تیتر می‌زند که ایرانی‌ها حول خط قرمز خود متحد شده‌اند. اما طرح جایگزین دیگر نیز مطرح شده است که شاید محل بحث‌های دور پنجم مذاکرات بوده و آن این است که مقام‌های سابق آمریکایی می‌گویند، ایران غنی‌سازی اورانیوم را متوقف می‌کند، اما امکان تولید سوخت هسته‌ای برای راکتورهای غیرنظامی را با استفاده از اورانیوم غنی‌شده وارداتی به دست می‌آورد.

یکی از پیشنهادهای مطرح‌شده در مذاکرات پیشین با ایران ممکن است ارزش مطرح شدن مجدد را داشته باشد. بر اساس این پیشنهاد، ایران غنی‌سازی اورانیوم را متوقف می‌کند، اما امکان تولید سوخت هسته‌ای برای راکتورهای غیرنظامی را با استفاده از اورانیوم غنی‌شده وارداتی به دست می‌آورد.

دور پنجم از مذاکرات ایران و آمریکا بدون خط خوردن این روند دیپلماتیک به پایان رسید، پیش از آن گمانه‌زنی‌ها از حساس بودن این مرحله صحبت می‌کردند و نتایج آن را نتیجه نهایی می‌دانستند اما بر خلاف پیش بینی‌ها وزیر امور خارجی عمان با بیان اینکه پیشرفت‌هایی صورت گرفته است، ابراز امیدواری کرد که «در روزهای آینده مسائل باقی‌مانده را روشن کنیم تا بتوانیم به سوی هدف مشترکِ دستیابی به توافقی پایدار و محترمانه پیش برویم.» سید عباس عراقچی پس از پایان مذاکرات در گفت وگویی با صدا و سیما اعلام کرد: «مذاکرات پیچیده‌تر از این است که با چند جلسه کوتاه حل و فصل شود. در جلسات آینده به راهکارهای قابل پیشرفت می‌رسیم. هنوز در این مرحله نیستیم. احتمال پیشرفت وجود دارد. یکی از حرفه‌ای‌ترین دورهای مذاکراتی را پشت سر گذاشتیم. مواضع ما روشن است و روی آن ایستادگی داریم. وزیر خارجه عمان ایده‌هایی را مطرح کرد. قرار است دو طرف این پیشنهادها را در پایتخت‌های خود بررسی کنند. بعداز اعلام نظر دو طرف دور بعدی مذاکرات برگزار می‌شود.»

همانطور که پیشتر گفته شده بود ایران در طول دور پنجم مذاکرات نیز بر مواضع ثابت و خطوط قرمز خود، به‌ویژه حق غنی‌سازی برای اهداف صلح‌آمیز، تاکید کرده است. فضای حاکم بر مذاکرات، آنگونه که از توصیف‌ها برمی‌آید، بیشتر شبیه به «جنگ اراده‌ها» بود تا یک فرآیند دیپلماتیک هموار، که نشان‌دهنده عمق اختلافات و بی‌اعتمادی متقابل است. با این حال، به گفته میانجی عمانی و مذاکره‌کننده ارشد ایران، مذاکرات متوقف نشد؛ پیشرفت‌هایی هرچند اندک حاصل و ایده‌هایی برای بررسی در پایتخت‌ها مطرح شد. این وضعیت نشان می‌دهد که علیرغم پیچیدگی‌ها، تفاوت دیدگاه‌ها، فشارهای خارجی (مانند نگرانی‌های اسرائیل) و عدم حصول توافق نهایی در این مرحله، مسیر دیپلماسی کاملاً بسته نشده است و احتمال برگزاری دورهای بعدی مذاکرات پس از رایزنی‌های داخلی وجود دارد، هرچند که دستیابی به توافقی پایدار و محترمانه همچنان نیازمند تصمیم‌گیری‌های سیاسی دشوار و غلبه بر چالش‌های موجود از سوی هر دو طرف است.