گسترش ترسناک نقشه خشونت در ایران

عصر روز جمعه 28 دی ماه یک مرد با اسلحه سه خواهر خود را در بروجرد به قتل رساند. در خبر دیگری که دیروز منتشر شد؛ قاتلی که نوجوانی ۱۷ ساله را به قتل رسانده و در حال فرار بود با خودرو پراید تصادف کرد و دستگیر شد. قاتل که اکنون به دلیل جراحت ناشی از تصادف در بیمارستان بستریست، تنها 16 سال دارد. در خشونت دیگری در شهر بازرگان، پدر خانواده همسر و پسر خود را به قتل رسانده و سپس به زندگی خود پایان داد. 

 در روستای تازه آباد شهرستان نکا در استان مازندران هم پس از یک مشاجره کوچک، پدر و پسری ۴۷ و ۲۰ساله توسط دو پسر ۱۹ و ۲۱ساله کشته شدند.

اینها تنها بخشی از جنایاتی است که در کمتر از یک هفته اخیر در کشور رخ داده. جنایاتی که به دلایلی بی‌اهمیت و بعضا مشاجره‌‌ها و خشونت‌‌های آنی به وقوع پیوسته است. مواردی که به اعتقاد بسیاری از کارشنان حوزه آسیب‌‌های اجتماعی به شکل معناداری نشان از افزایش میزان خشونت و نزاع در جامعه دارد و صرفا ناشی از انتشار اخبار آن در شبکه‌های مجازی و رسانه‌های اجتماعی نیست. 

به اعتقاد برخی از جامعه‌شناسان در سال‌های اخیر، ایران شاهد افزایش چشمگیر خشونت‌های فردی و اجتماعی مثل نزاع‌های خیابانی، خودکشی و قتل بوده است. حتی دیروز حسن موسوی‌چلک، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با ایلنا با تاکید بر اینکه خشونت در جامعه بیشتر شده است، گفت: «وقتی رفتار خشونت‌آمیز در جامعه به سمت استفاده از اسلحه و قمه می‌رود، این مسئله نشان دهنده آن است که در فضای عمومی جامعه باید روی نشاط، شادابی، کنترل خشم، رفاه، تامین اجتماعی و سرمایه اجتماعی کار کنیم».

نگاهی به آمار منازعات خانگی و زن‌کشی

براساس آمار رسمی منتشر شده، طی سه ماهه نخست سال‌های ۱۴۰۱، ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، دست‌کم ۸۵ زن و دختر توسط شوهر، پدر، برادر یا سایر مردان نزدیک خود کشته شده‌اند. 

سازمان حقوق بشر ایران در گزارشی ویژه که روز ۱۷ دی منتشر کرد، به آمار بالای قتل‌ زنان در ایران به دست اعضای مرد خانواده پرداخته است. 

به‌طوری که به صورت متوسط، هر دو روز یک‌بار یک زن در ایران کشته می‌شود.

در این میان برخی معتقدند «قتل‌های ناموسی» در ایران با مجازات چندانی روبرو نیست و عملا همین خلا مجازات، بیشتر امنیت زنان را در خانواده به خطر می‌اندازد و خود عاملی در افزایش میزان قتل‌‌ها در کشور است. این در حالی است که برخی از زنان به دلیل خشونت‌‌های خانگی دست به خودکشی می‌زنند. هرچند که مرگ آنها به واسطه قتل ثبت نمی‌شود، اما نباید از یاد برد که خشونت خانگی منجر به این مرگ شده است.

طبق گزارش سازمان حقوق بشر ایران در تنها نیمه اول سال گذشته میلادی، ۹۳ مورد قتل زنان در ایران گزارش شده که تقریباً ۶۰ درصد بیشتر از همین دوره در سال ۲۰۲۳ است. 

نزاع خیابانی رو به افزایش است

آمارها می‌گوید ایرانی‌‌ها سالانه بیش از شش میلیون نزاع خیابانی را تجربه می‌کنند. عددی که در برخی موارد به خشونت‌‌های فیزیکی و ضرب و جرح و حتی قتل هم منجر می‌شود. به طوری که تعداد پرونده‌های نزاع خیابانی از پرونده‌های درگیری خانوادگی بیشتر شده است. سرعت بدل‌ شدن تنش‌های کلامی به نزاع فیزیکی و انتشار تصاویر و اخبار درگیری‌های خیابانی حاکی از آن است که جامعه ایران با معضل روانی کاهش آستانه تحمل و خشم کنترل‌نشده مواجه است که در پی آن، ساده‌ترین مسائل هم به درگیری فیزیکی و گاه ضرب‌وجرح منتهی می‌شود.

     نقشه خشونت در ایران این روزها شکل جدیدی به خود گرفته است؛ به طوری که فراوان با اخباری در خصوص خشونت علیه کادر درمان روبرو هستیم که بر آمده از وضعیت دهه‌‌های اخیر در ایران است

به اعتقاد جامعه شناسان بروز چنین آسیبی، نشانه‌ کاهش تاب‌آوری در میان مردم و ناتوانی در کنترل خشم به عنوان یکی از مهارت‌های ارتباطی است. آمار پزشکی قانونی نیز موید همین موضوع است.

براساس آمار پزشک قانونی کشور، سال گذشته پای ۵۹۹ هزار و ۳۲۱ نفر به دلیل نزاع به پزشک قانونی کشیده شد که از این تعداد ۲۰۰هزار و۷۷۵ نفر زن و ۳۹۸ هزار و ۵۴۶ نفر مرد بودند. این در حالیست که تنها در ۶ ماه نخست امسال ۳۲۳ هزارو ۴۳۲ نفر به دلیل نزاع به پزشک قانونی مراجعه کردند که از این تعداد ۱۱۰ هزارو ۳۵۹ نفر زن و ۲۱۳ هزار و ۷۳ نفر مرد بودند.

استان تهران با ۵۶ هزار و ۶۹۵ نفر بیشترین آمار نزاع را در سال جاری به خود اختصاص داده و در صدر جدول قراردارد. خراسان رضوی و آذربایجان شرقی به ترتیب دومین و سومین استان پر نزاع کشور شناخته شده اند. امید رضا کارگربیده سرپرست اداره کل پزشکی قانونی استان تهران در این باره گفته بود که نرخ دعوا در استان تهران، نسبت به مدت مشابه سال گذشته۲/۵۲ درصد افزایش داشته است.

در همین باره یاسر مدنی عضو هیات علمی و استادیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران نزاع خیابانی را ترکیبی از مشکلات روانی، اجتماعی و فرهنگی عنوان کرد که از لحاظ روانشناسی، چند دلیل اصلی همچون استرس، فشارهای زندگی، عدم کنترل خشم، نیاز به اثبات خود، عادی شدن خشونت و... دارد.

 به گفته او«بسیاری از مردم مهارت‌های لازم برای کنترل استرس یا حل اختلاف را ندارند و از طرفی، خدمات روانشناسی عمومی هم برای پیشگیری از این نوع خشونت‌‌ها کم بوده و ارایه نمی‌شود. برای کاهش این خشونت‌‌ها به آموزش عمومی، مهارت‌های زندگی و ایجاد محیط آرام برای کار نیاز داریم».

     در سال‌های اخیر، ایران شاهد افزایش چشمگیر خشونت‌های فردی و اجتماعی مثل نزاع‌های خیابانی، خودکشی و قتل بوده است. حتی دیروز معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در خصوص افزایش خشونت در جامعه هشدار داد

اما نباید فراموش کرد که در شکل‌گیری جرایم خیابانی و شیوع آن، متغیرهای فراوانی دخالت دارند که می‌توان به مواردی چون مهاجرت‌های روزافزون از مناطق کم برخوردار به مناطق شهری و شکل گیری کلونی‌‌های متمایز از هم از لحاظ قومی، مذهبی، زبانی و امثال آن اشاره کرد که منجر به گسترش حاشیه‌نشینی شده است.

در این میان بسیاری، موارد دیگری چون بحران‌‌های اقتصادی و فقر که تاثیر مستقیم بر فرهنگ و اخلاق دارند، میزان تحصیلات، سوء مصرف الکل و مـواد مخـدر و ...در افزایش نزاع و جرم‌‌های خیابانی موثر می‌دانند.

هرچند در حقوق ایران، ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، جرم نزاع خیابانی را پیش‌بینی کرده است: «هرگاه عده‌ای با یکدیگر منازعه نمایند هر یک از شرکت‌کنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات‌‌هایی محکوم می‌شوند». با این حال این ماده قانونی هم کاری از پیش نبرده و آمار نزاع‌ها را در کشور کنترل نکرده است. 

 افزایش خشونت علیه کادر سلامت

نقشه خشونت در ایران این روزها شکل جدیدی به خود گرفته است . به طوری که فراوان با اخباری در خصوص خشونت علیه کادر درمان روبرو هستیم که بر آمده از وضعیت دهه‌‌های اخیر در ایران است.

حسین کرمانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درباره معضل خشونت علیه کادر درمان گفته است: «میزان خشونت نسبت به کادر درمان یا بهتر است بگوییم کادر سلامت، در کشور افزایش داشته است و خب این مسئله‌ای است که در سراسر دنیا وجود دارد و این معضل مختص به ایران نیست و در برخی از مواقع این خشونت منجر به قتل و مرگ و میر کادر سلامت شده است و به همین دلیل در دنیا به فکر برخورد با این خشونت افتاده‌ و قوانین سفت و سختی را وضع کرده و کشورهایی مثل هند، چین و ... این خشونت را با همین قوانین کنترل کرده‌اند. یکی از همین کشورهایی که با وضع قوانین محکم مثل تعیین مجازات طولانی زندان، آمار خشونت علیه کادر سلامت را کنترل کرده و کاهش داده‌اند، کشور پاکستان در همسایگی ایران خود ما است».

قتل یک جراح در هفته‌‌های اخیر ضرب و جرح خشونت بار پزشکان و پرستاران مخصوصا در بخش‌‌های اورژانسی، هر چند به گفته کرمانپور مختص ایران نیست، اما نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که این آمار در سال‌های اخیر در ایران رشد قابل توجه داشته است و باید به آن توجه ویژه داشت. 

هرچند کرمانپور از وضع مجازات‌هایی برای حمایت از کادر درمان سخن گفت اما نباید از یاد برد که دیر رسیدن آمبولانس بر بالین بیمار، نبود تخت کافی برای بستری، کافی نبودن پرستار و پزشک و تجهیزات پزشکی از عمده دلایل خشم بیماران و همراهان آنهاست که منجر به خشونت‌‌های اخیر در بیمارستان‌‌ها شده است. مواردی که نگاهی به آمارها نشان می‌دهد برآمده از وضعیت اقتصادی مراکز درمانی است که روز به روز بدتری می‌شود و در نتیجه باید منتظر افزایش خشونت‌‌ها نیز بود. 

در چنین شرایطی است که بیش از هر چیز این ایده مورد پذیرش است که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی زاییده شرایط اقتصادی بد است. موضوعی که  حال حوزه اجتماعی را روز به روز بدتر می‌کند و تا زمانی که وضعیت اقتصادی بهبود پیدا نکند این حوزه هم مسیر بهبود را طی نخواهد کرد.