تروئیکای اروپایی و معادله پیچیده ایران

مینا محمدزاده

از روز پنجشنبه مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی بریتانیا، آلمان و فرانسه، در زمانی بسیار حساس و درحالی‌که در هفته‌های اخیر این سه کشور اقدامات ضدایرانی مهمی انجام داده‌اند؛ آغاز شد.

شرایطی که این‌روزها مذاکرات در آن آغاز می‌شود، التهابات ویژه‌ای دارد. اگرچه پذیرفته شدن آتش‌بس بین اسرائیل و حزب‌الله لبنان، تنش منطقه را به سمت کاهش می‌برد اما ضمانت اجرای آن و مساله فلسطین هنوز پابرجاست.

همچنین در رویکرد متقابل جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل نسبت به هم تغییری ایجاد نشده‌است. استقرار دونالد ترامپ در کاخ سفید می‌تواند وضعیت تنش‌آلود بین ایران و اسراییل را بار دیگر تشدید کند و مدیریت این وضعیت نیازمند گشوده‌ماندن پنجره دیپلماسی است.

همچنین منطقه نیازمند مدیریت گروه‌های شبه‌نظامی فعال است که به درست یا غلط هزینه رفتارهای آن‌ها را جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. اگر نظام به دنبال مدیریت تنش‌ها در حوزه دیپلماسی است باید از قدرت نفوذ خود برای کنترل‌ آنها استفاده کند.

 گفت‌وگوهای صریح و توافق برای ادامه روند دیپلماتیک

به هر حال دیروز و در پایان دومین روز از مذاکرات؛ معاون وزیر خارجه ایران با اعلام خبر دیدار با نمایندگان این سه کشور، گفت: توافق شد که در آینده نزدیک، گفتگوهای دیپلماتیک ادامه پیدا کند.

کاظم غریب‌آبادی تصریح کرد: یک دور دیگر از گفت‌وگوهای صریح با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و بریتانیا برگزار شد. در این گفت‌وگوها، تحولات اخیر دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه مسائل مرتبط با هسته‌ای و رفع تحریم‌ها، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.

 وی افزود: ما قویاً متعهد به پیگیری منافع مردم خود هستیم و ترجیح ما مسیر گفت‌وگو و تعامل است. توافق شد که در آینده نزدیک، گفت‌وگوهای دیپلماتیک ادامه یابد.

 روز پنجشنبه نیز هیات ایرانی با انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو سوئیس دیدار و رایزنی کرده بودند.

معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و معاون وزیر خارجه ایران در گزارش توئیتری دور اول مذاکرات از «صریح» بودن گفت‌وگوها خبر دادند.

غریب‌آبادی، در شبکه ایکس، گزارشی از گفت‌وگوی خود با معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا منتشر کرد و نوشت: «با انریکه مورا گفتگوی صریحی در مورد طیفی از موضوعات و همچنین چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم در پرتو تحولات جدید داشتیم. به مورا گفته شد اتحادیه اروپا باید دست از رفتار خودبینانه و غیرمسئولانه خود در قبال موضوعات و چالش‌های این قاره و مسائل بین‌المللی بردارد. اروپا نباید مشکلات و اشتباهات خودش، از جمله در رابطه با منازعه اوکراین، را با درگیر کردن دیگران فرافکنی کند.»

معاون وزیر خارجه ادامه داد: «اروپا با رفتار همدستانه‌ای که به‌ویژه سه کشور مهم آن در قبال نسل‌کشی در غزه داشته‌اند، اکنون هیچ جایگاه اخلاقی برای نصیحت‌کردن دیگران در مورد حقوق بشر ندارد.»

به گفته غریب‌آبادی،‌ «اروپا در موضوع هسته‌ای ایران نیز به دلیل عدم برخورداری از روحیه مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس لازم، مدت‌هاست از بازیگری تاثیرگذار فاصله گرفته است. اروپا نیازمند خودبازیابی است.»

معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز پنجشنبه شب (به وقت محلی ژنو) با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «در جریان ملاقات با کاظم غریب‌آبادی و مجید تخت‌روانچی به ترتیب معاون حقوقی و سیاسی وزیر امور خارجه ایران، گفت‌وگوهای «صریحی» را در خصوص مساله هسته‌ای، دخالت ادعایی ایران در جنگ اوکراین، تنش‌های منطقه‌ای و ادعاهای حقوق بشری داشتم.»

معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به محورهای ملاقات با معاونین وزیر امور خارجه کشورمان در ژنو تصریح کرد که مساله هسته‌ای ایران به راه‌حل دیپلماتیک نیاز دارد. وی افزود: «حمایت نظامی ایران از روسیه باید متوقف و از تشدید بیشتر تنش‌های در منطقه جلوگیری شود.» 

همزمان با این گفت‌وگوها آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز پنجشنبه مدعی شد که «ایران هزاران سانتریفیوژ جدید نصب کرده است.»

طبق ادعای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران در حال غنی‌سازی اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد است که نزدیک به ۹۰ درصد خلوص مورد نیاز برای تسلیحات اتمی است.

قدرت‌های غربی می‌گویند که هیچ توجیه غیرنظامی معتبری برای غنی‌سازی تا این سطح وجود ندارد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است که هیچ کشور دیگری بدون تولید سلاح هسته‌ای به این میزان غنی‌سازی ادامه نداده است.

شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی روز پنج‌شنبه ۲۱ نوامبر/ اول آذر، قطعنامه پیشنهادی چهار قدرت غربی را تصویب و ایران را برای گسترش فعالیت‌های هسته‌ای و عدم همکاری‌های لازم با آژانس محکوم کرد. این دومین قطعنامه علیه ایران در شش ماه گذشته بود.

     در این دور از مذاکرات تهران با تروئیکای اروپایی، بالارفتن ظرفیت و توان هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر گره بزرگی در مسیر دستیابی به توافق است که باید دید تیم هسته‌ای چگونه آن ‌را باز خواهد کرد، آیا بار دیگر توافقی فنی زیر چتر یک توافق سیاسی خواهیم داشت یا توافق فنی در مسیری دیگر دنبال خواهد شد؟

حکایت مذاکرات جدید پیچیده‌تر و مطول‌تر از قبل است 

‌از آخرین دور مذاکراتی که علی باقری، معاون سیاسی پیشین وزارت‌خارجه با سه کشور اروپایی انجام داد، دو سال گذشته ‌است. آینده مذاکراتی که دو سال در کما فرو رفته بود؛ چه خواهد شد؟

سخنگوی وزارت خارجه پیشتر درباره مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی، گفته بود: «گفت‌وگوهای آتی با سه کشور اروپایی در ادامه گفت‌وگوهای انجام شده با آن‌ها در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک است. در این دور از گفت‌وگوها که از همان نیویورک برنامه‌ریزی شده، طیفی از مباحث و موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله موضوع فلسطین و لبنان، و نیز موضوع هسته‌ای مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.»

خبرآنلاین در مطلبی در این مورد نوشت:‌ دستور کار مذاکرات در گستره طیف دوجانبه، منطقه‌ای، بین‌المللی و هسته‌ای نشان می‌دهد که حکایت مذاکرات جدید پیچیده‌تر و مطول‌تر از قبل است. البته تنوع موضوعات مذاکراتی می‌تواند به توافق نهایی امتیاز دربرگیری بیشتری بدهد اما به همان اندازه، دستیابی به توافق را هم سخت‌تر خواهد کرد.

در دیگر سو، طیف مخالفان مذاکرات هم طول و عرض مخالفتشان بیش از قبل خواهد شد،‌چه آنکه آنها حتی با مذاکره با محتوای هسته‌ای مخالف هستند و اکنون که مسایل دیگری نیز قرار است در داخل آن گنجانده شود، طیف مخالفت‌ها افزوده می‌شود. برخورد مخالفان با موضوع «برجام دو» که قرار بود مسایل منطقه‌ای را در بربگیرد در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی آن‌چنان تند بود که به سرعت موضوع به کما رفت. اما این بار قرار است این مذاکرات شامل محورهای متنوعی از بین‌المللی و منطقه‌ای و دو جانبه باشد.    

در دیگرسو، سه کشور اروپایی حاضر در مذاکرات با ایران نه می‌توانند مدعی نمایندگی اتحادیه اروپا باشند و نه نماینده ۵+۱ یا متقاعد کننده پنج عضو شورای امنیت.

امریکا به دلیل خروج از برجام در مذاکره حضور ندارد و شرط ایران برای حضور نماینده این کشور بازگشت این عضو به توافق ۲۰۱۵ و انجام تعهداتش است که عملا غیرممکن به نظر می‌آید.

حضور روسیه در مذاکرات هم در شرایط فعلی عملا به نفع ایران نیست چون موضع اروپایی‌ها در مقابل روسیه به دلیل مساله اوکراین اصلا مثبت نیست.

در دوره‌ای که به برجام دست یافته شد اروپایی‌ها اشتیاق فراوانی برای حضور در بازارهای ایران یافتند و هم عرض رابطه اقتصادی، در حوزه‌های مختلفی از صنعت و محیط زیست نیز توافق‌نامه‌های همکاری مناسبی با ایران امضا شد که همه آن‌ها بعد از خروج ترامپ از برجام، متوقف ماند.

     در این دور از مذاکرات تهران با تروئیکای اروپایی، بالارفتن ظرفیت و توان هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر گره بزرگی در مسیر دستیابی به توافق است که باید دید تیم هسته‌ای چگونه آن ‌را باز خواهد کرد، آیا بار دیگر توافقی فنی زیر چتر یک توافق سیاسی خواهیم داشت یا توافق فنی در مسیری دیگر دنبال خواهد شد؟

 مذاکرات؛ مقدمه و فرصتی برای تفاهم گسترده‌تر

دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه با اشاره به مذاکرات روز جمعه در ژنو میان معاونین وزرای امورخارجه ایران و کشور‌های آلمان، فرانسه و انگلستان و تاثیر آن بر شرایط داخلی ایران، تصریح کرد: مذاکرات ژنو مقدمه و فرصتی است تا دو طرف به تفاهم برسند و بایستی دید که اروپایی‌ها چه میزان حسن نیت از خود نشان خواهند داد. از آن سو روسیه و چین هم باید منافع خود را در همکاری با ما ببینند و از مذاکرات حمایت کنند تا به سطح گسترده‌تری برسد.

ابوالقاسم دلفی در گفت‌وگو با ایلنا‍، افزود: روابط ما با اروپا به دلایل مختلف، پیچیده و پرتنش بوده و همیشه مشکل اصلی روابط ما با اروپا، موضوع هسته‌ای بود که در مقطعی اعلام کردند تا این موضوع حل نشود، تحولی در روابطمان ایجاد نخواهد شد. مشخص بود که موضوع هسته‌ای باید در دستور کارمان قرار گیرد. 

نیازمند وحدت‌نظر در داخل درزمینه مذاکرات هستیم

این دیپلمات با سابقه وزارت امور خارجه خاطرنشان کرد: اگر کارشکنی‌ها در مذاکرات اتفاق بیفتد، طبیعی است که این مذاکرات، علیرغم شروع خوب، مانند مذاکرات برجام به سرانجام خوبی نخواهد رسید، مگر اینکه در داخل، وحدت‌نظری از نظر حاکمیت به وجود آید و مجموعه نظام تصمیم بگیرد که مذاکرات را جلو ببرد. این موضوع با سخنان آقای لاریجانی به عنوان نماینده ویژه رهبری در سفرش به لبنان و سوریه و منطقه، پس از بازگشت، نیز به وضوح نشان داده شده است. جمع‌بندی ایشان در خصوص روابط آمریکا می‌تواند نشان‌دهنده یک جمع‌بندی اصولی‌تر در کشور باشد که این جمع‌بندی می‌تواند امیدوارکننده برای دستیابی به توافق برد-برد برای کشور باشد.

اروپا را به ساخت بمب تهدید نکنید

رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز در همین راستا با اشاره به برخی ادعا‌ها درباره ساخت بمب اتم در داخل کشور، نوشت: شما فقط حداقل امکان دیپلماسی با ترامپ را به سود ادعا‌های نتانیاهو از بین می‌برید.

 حشمت‌الله فلاحت پیشه، در شبکه اجتماعی ایکس تصریح کرد: «اروپا را به ساخت بمب تهدید نکنید. آنها سه سال است با تهدید بمب هسته‌ای روسیه زندگی می‌کنند. شما فقط حداقل امکان دیپلماسی با ترامپ را به سود ادعا‌های نتانیاهو از بین می‌برید. در ۴ سال آینده طرف اصلی مناقشه ایران، آمریکا است.»

باری مذاکرات ایران و سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه، در شرایطی برگزار شد که رابطه ایران و اروپا متاثر از مسائل مختلف، به تیرگی گراییده است؛ تیرگی‌ای که از اعتراضات تابستان ۱۴۰۱ شروع شد و با داستان فروش پهپادهای ایرانی به روسیه در جریان جنگ با اوکراین گسترش پیدا کرد.

بالارفتن ظرفیت و توان هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر نیز گره بزرگی در مسیر دستیابی به توافق است که باید دید تیم هسته‌ای چگونه آن ‌را باز خواهد کرد، آیا بار دیگر توافقی فنی زیر چتر یک توافق سیاسی خواهیم داشت یا توافق فنی در مسیری دیگر دنبال خواهد شد؟