وضعیت چاقی در ایران خطرناک است

همدلی| مهسا بهادری: آخرین تحقیقات برای بررسی وضعیت چاقی در سراسر جهان مربوط به سال ۱۴۰۲ می‌شود. بر اساس نتایج تحلیل جهانی، تعداد کل کودکان، نوجوانان و بزرگسالان در سراسر جهان که مبتلا به چاقی هستند از یک میلیارد نفر فراتر رفته است.

 این روندها، همراه با کاهش شیوع افراد کم وزن از سال ۱۹۹۰، چاقی را به رایج‌ترین شکل سوءتغذیه در اکثر کشورهای جهان تبدیل کرده است.
تحقیقات جدید توسط همکاری عوامل خطرزای بیماری‌های غیرواگیر، شبکه‌ای متشکل از بیش از ۱۵۰۰ محقق و پزشک در سراسر جهان ازجمله از دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن و امپریال کالج لندن انگلستان انجام شد که داده‌های به‌موقع و دقیقی در مورد عوامل اصلی خطرزای بیماری‌های غیر واگیر را ارائه می‌دهند.

این تحقیق که با همکاری سازمان بهداشت جهانی انجام شد و نتایج آن نشان داد که نرخ چاقی بین کودکان و نوجوانان در سراسر جهان از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۲ چهار برابر، در حالی که نرخ چاقی در میان بزرگسالان بیش از ۲ برابر شده است.

مارتین مک کی، پروفسور بهداشت عمومی اروپا که در این تحقیق مشارکت داشت، گفت: «این تحلیل، محصول همکاری بین‌المللی برجسته به رهبری همکاران ما در امپریال کالج است. افزایش چاقی بسیار نگران‌کننده است و خطر عقب انداختن بسیاری از پیشرفت‌های پزشکی که در دهه‌های اخیر از آن‌ها بهره برده‌ایم را به‌دنبال دارد. همچنین با اتکای فزاینده به تولید صنعتی غذاهای پرانرژی به مشکلی در سیستم غذایی ما اشاره می‌کند. این تنها با اقدامی هماهنگ که سلامت را در مرکز بحث‌ها در مورد سیاست‌گذاری در حوزه‌هایی مانند کشاورزی و تجارت قرار می‌دهد، قابل حل است.»

کشورهای جزیره‌ای در اقیانوس آرام و کارائیب و کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا کشورهایی بودند که در سال ۲۰۲۲ بالاترین میزان کم‌وزنی و چاقی را داشتند.
در سراسر بریتانیا، نرخ چاقی برای بزرگسالان از ۱۳.۸ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۲۸.۳ درصد در سال ۲۰۲۲ برای زنان و ۱۰.۷ درصد به ۲۶.۹ درصد در سال ۲۰۲۲ برای مردان افزایش یافته است. برای کودکان و نوجوانان، نرخ چاقی از ۴.۷ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۱۰.۱ درصد در سال ۲۰۲۲ برای دختران و ۴.۳ درصد به ۱۲.۴ درصد در سال ۲۰۲۲ برای پسران افزایش یافته است.

در ایالات‌متحده آمریکا، نرخ چاقی از ۲۱.۲ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۴۳.۸ درصد در سال ۲۰۲۲ برای زنان بالغ و ۱۶.۹ درصد به ۴۱.۶ درصد در سال ۲۰۲۲ برای مردان افزایش یافته است. نرخ چاقی در کودکان و نوجوانان در سراسر ایالات‌متحده از ۱۱.۶ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۱۹.۴ درصد در سال ۲۰۲۲ برای دختران و ۱۱.۵ درصد به ۲۱.۷ درصد در سال ۲۰۲۲ برای پسران افزایش یافته است.

یافته‌های این تحقیق در مجله The Lancet منتشر شده است. ناگفته نماند که وضعیت چاقی در ایران نیز خطرناک است در همان سال تحقیقاتی در کشور ما انجام شد که نتایج آن را حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزارت بهداشت وقت این‌گونه اعلام کرد: «بیش از ۵۶ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور دارای شاخص توده بدنی بالای ۳۰ و اضافه وزن و چاقی هستند.»

حسین فرشیدی در هشتمین کنگره پیشگیری و درمان چاقی گفت: «چاقی یکی از مهمترین عوامل موثر بر افزایش بیماریزایی، افزایش بار مالی بر نظام سلامت و مرگ و میر است.»

او با اشاره به افزایش متوسط سن جمعیت کشور افزود: «با افزایش امید به زندگی شاهد افزایش سن جمعیت هستیم ، اما متاسفانه نسبت جوانان به کل جمعیت کشور کاهش یافته است. اگر این جمعیت جوان همراه با اضافه وزن و چاقی باشد آینده خوبی را نمی توان ترسیم کرد. اجرای طرح بسیج ملی تغذیه سالم و تقارن با برگزاری این کنگره را باید به فال نیک گرفت چراکه شعار امسال این بسیج ملی، زندگی بهتر با وزن مناسب است.»

معاون وزیر بهداشت وقت بر ضرورت آموزش و اطلاع رسانی در حوزه کنترل و پیشگیری از چاقی در جامعه تاکید کرد و گفت: «با فرهنگ سازی اجتماعی یا آموزش پیشگیری از چاقی در جامعه می توانیم از حوزه درمان به سمت خودمراقبتی برویم.»

او با اشاره به ضرورت تغییر باورهای نادرست در جامعه و آموزش در زمینه چاقی، دیابت، پرفشاری خون، مصرف سبزی و تغذیه سالم، تحرک و فعالیت مناسب گفت: «این آموزش و فرهنگ سازی باید از کودکان و مدارس شروع شود؛ افزایش وزن در کودکان را باید جدی گرفت و از آموزش و پرورش باید شروع کنیم.»

چاقی یکی از عوامل مرگ و میر است
به گفته او قرن بیستم با جابه‌جایی جمعیت از روستاها به شهرها و قرن ۲۱ با تکنولوژی‌های جدید و فضای مجازی همراه بود که باعث کاهش فعالیت و کم تحرکی شد و پاندمی کرونا نیز به آن اضافه شد و افزایش شیوع چاقی و اضافه وزن را به همراه داشت. ۷۰ درصد مرگ و میرها مربوط به بیماری‌های غیرواگیر است که مهمترین آنها بیماری‌های قلبی و عروقی است و چاقی از ریسک فاکتورهای این بیماری‌ها محسوب می شود.»

فرشیدی یادآور شد: «براساس نظر انجمن‌ها و مطالعات صورت گرفته بیش از ۱۹۵ عارضه، چاقی را همراهی می کند و نمی توان بیماری را ذکر کرد که با چاقی ارتباط نداشته باشد که از آن جمله می‌توان به فشارخون بالا و دیابت نوع دو اشاره کرد که با چاقی ارتباطی مستقیم داشته و مرگ و میر بالایی نیز دارند. با تغییر سبک زندگی می‌توان از بروز چاقی جلوگیری کرد. به طور مثال با ۱۵ دقیقه فعالیت بدنی روزانه، کاهش مصرف انرژی و کالری دریافتی می توان حوادث قلب و عروقی را کاهش داد. همه می‌دانیم که کاهش وزن فرایندی دشوار است اما از آن مهمتر حفظ وزن و جلوگیری از افزایش مجدد آن است. کاهش پنج تا ۱۰ درصدی وزن بدون آثار سوء، می تواند سلامت را به همراه داشته باشد.

فرشیدی بر ضرورت تغییر نگرش افراد جامعه در خصوص پیشگیری و کنترل چاقی تاکید کرد و گفت: «چاقی موضوعی جدی است و اهمیت آن باید به جامعه منتقل شود. تا نگرش افراد جامعه نسبت به چاقی، پرفشاری خون و دیابت تغییر نکند بسیاری از برنامه ها و اقداماتی که انجام می دهیم، ابتر خواهد ماند.»

در اصل تحقیقات نشان داده‌اند که رژیم غذایی نامناسب می‌تواند بر سلامت روانی دانش‌آموزان تأثیر بگذارد. مصرف بالای فست فودها ممکن است با افزایش سطح اضطراب و افسردگی در ارتباط باشد. همچنین، این نوع غذاها می‌توانند بر تمرکز و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر منفی بگذارند. به دلیل محتوای کم مواد مغذی در فست فودها، دانش‌آموزان ممکن است دچار کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی شوند که این موضوع می‌تواند بر عملکرد شناختی آن‌ها تأثیر بگذارد.

مشکلات گوارشی
فست فودها معمولاً حاوی فیبر کمی هستند و مصرف آن‌ها می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی نظیر یبوست شود. یبوست یکی از مشکلات شایع در میان دانش‌آموزان است که می‌تواند به عدم راحتی و کاهش تمرکز در کلاس‌های درس منجر شود. همچنین، مصرف زیاد چربی‌های ترانس و نمک می‌تواند به بروز مشکلاتی مانند ریفلاکس معده و سایر اختلالات گوارشی منجر شود.

تأثیرات اجتماعی و فرهنگی
علاوه بر مضرات جسمی و روانی، استفاده مکرر از فست فودها می‌تواند تأثیرات اجتماعی و فرهنگی نیز داشته باشد. بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل جذابیت ظاهری و طعم فست فودها، ترجیح می‌دهند این نوع غذاها را به جای وعده‌های غذایی خانگی مصرف کنند.

این موضوع می‌تواند منجر به کاهش آگاهی از غذاهای سالم، کاهش مهارت‌های آشپزی و کاهش تمایل به صرف وعده های غذایی در کنار خانواده در نسل‌های آینده شود.
با توجه به مضرات متعدد فست فودها برای دانش‌آموزان، ضروری است که والدین، معلمان و مسئولان آموزشی همگام با برنامه های وزارت بهداشت به ترویج فرهنگ تغذیه سالم بپردازند.

ارائه اطلاعات صحیح درباره رژیم غذایی و تشویق به مصرف میوه‌ها، سبزی ها و غذاهای خانگی می‌تواند به بهبود سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان کمک کند.
ایجاد محیط‌های آموزشی که در آن‌ها غذاهای سالم در دسترس باشند، می‌تواند به تغییر الگوهای غذایی در میان نوجوانان کمک کند.
به همین بهانه به گفت‌وگو با محمد هاشمی، دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران و متخصص بهداشت پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
اعلام شده ۵۶ درصد از افراد بالای ۱۸ سال به چاقی یا اضافه وزن مبتلا هستند، این آمار نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است؟
آمار قبلی را به خاطر ندارم، اما این مسئله که بیش از نیمی مردم ایران چاق هستند درست است و این روند در دو دهه گذشته روند افزایشی داشته است.
آیا افزایش مصرف کربوهیدرات و کاهش مصرف پروتیین در این امر تاثیرگذار است؟

این مسئله نیاز به تحقیق دارد؛ اما این یک باور اشتباه است که کربوهیدرات‌ها عامل پیدایش چاقی هستند و باور اینکه برای درمان چاقی یا کاهشی کردن این روند بایستی گروه کربوهیدرات‌ها را از برنامه غذاییمان حذف کنیم، یک باور کاملا نادرست است. ما یک الگوی غذایی به نام هرم تغذیه داریم، این هرم تعیین می‌کند که افراد در طی روز باید از چه گروه‌های غذایی استفاده کنند. ما پنج گروه اصلی مواد غذایی داریم؛ گروه نان و غلات، پروتئین‌ها، لبنیات، میوه‌جات و سبزیجات. اساسا در قاعده هرم کربوهیدرات‌ها هستند که حدود ۵۵ درصد از نیاز روزانه‌مان را باید از این مواد تامین کنیم و به هیچ‌وجه حذف این مواد توسط مراجع علمی حمایت و توصیه نمی‌شود؛ اما اینکه آیا گرانی‌ها می‌تواند باعث افزایش چاقی شده باشد، یا خیر؟ باید بگویم که ما موج گرانی را در دو، سه سال اخیر به صورت ملموس احساس کردیم.

در حالی که افزایش روند چاقی در ده یا بیست سال انجام شده، پس ما نمی‌توانیم این ماجرا را مستقیما به مسئله گرانی‌ها نسبت دهیم، گرچه وقتی که اقلام غذایی گران می‌شود، ممکن است اولویت‌های سرپرست خانوار تغییر پیدا کند، اما اینکه ما بخواهیم مستقیما از این ماجرا چنین نتیجه‌گیری‌ای انجام دهیم، نیاز به بررسی و پژوهش بیش‌تری دارد.

عدم تحرک به واسطه رشد تکنولوژی تا چه اندازه در این موضوع تاثیرگذار بوده است؟
اساسا چاقی، تحت تاثیر دو عامل ایجاد می‌شود، یکی عوامل ژنتیکی و دیگری عوامل محیطی. عوامل ژنتیکی طی قرن‌ها تغییر نکرده اما با این حال می‌بینیم تعداد افراد چاق افزایش یافته، پس به این نتیجه می‌رسیم که عوامل محیطی روی این مسئله تاثیرگذار بوده است. عوامل محیطی پدیدآورنده چاقی یکی مصرف خوراکی به شکل نادرست است و دومی کم بودن میزان فعالیت بدنی، وقتی ما بیش از میزان فعالیت بدنیمان خوراکی مصرف می‌کنیم، قطعا باعث ایجاد چاقی در ما می‌شود، اما در این بین اصلی‌ترین عامل، تغذیه است، اینکه افراد به نسبت سی تا چهل سال پیش تنوع غذایی فراوان‌تری دارند، دسترسی بیش‌تری به خوراکی‌ها و مواد غذایی دارند و همچنین خوراکی‌های پرکالری رواج و شیوع بیش‌تری پیدا کردند. این موارد سبب بالا بودن میزان دریافت کالری در مقایسه با مصرف آن می‌شود و منجر به این شده که آمار چاقی در کشور ما روز به روز در حال افزایش است.

بحث استرس موجود در جامعه مدرن تا چه اندازه باعث ایجاد پرخوری‌های عصبی و بروز چاقی می‌شود؟

در عوامل افزایش روند چاقی هم اشاره کردم که یکی از عوامل این ماجرا، خوردن مواد غذایی بیش از میزان نیاز است و این ماجرا در افرادی که به پرخوری عصبی مبتلا هستند به طریق اولی دیده می‌شود. البته ما پرخوری عصبی را در زمره یک نوع اختلال می‌بینیم، یعنی افرادی که دچار اختلال هستند و به پرخوری عصبی مبتلا می‌شوند، این ماجرا شامل کلیت افراد جامعه نمی‌شود، گرچه که آن افراد در برابر استرس‌هایی که چه از محیط اجتماعی و چه محیط شخصیشان دریافت می‌کنند حساس هستند، ولیکن ما نمی‌توانیم آمار آن افراد را به کلیت جامعه تعمیم بدهیم و آن را به عنوان عامل بالابردن چاقی در کل جامعه قلمداد کنیم.

افرادی که برای درمان چاقی مراجعه می‌کنند بیش‌تر از قشر مرفه جامعه هستند یا قشر ضعیف جامعه؟
آماری بابت این قضیه گرفته نشده است، ما مراجعه‌کنندگان برای کاهش وزن را به دو گروه عمده تقسیم می‌کنیم، یک گروه کسانی هستند که به واسطه چاقی در سلامت آن‌ها مشکلاتی ایجاد شده و به تجویز پزشک معالجشان برای درمان چاقی اقدام می‌کنند. گروه دوم کسانی هستند که انگیزه آن‌ها از لاغری، زیباتر شدن است و در هر دو گروه ما طبقات مختلف جامعه را می‌بینیم، منتهی باور غلط آنجایی است که افراد فکر می‌کنند اگر بخواهند رژیم غذایی سالمی داشته باشند، باید هزینه‌های زیادی بپردازند، ابدا چنین موضوعی وجود ندارد و عامل اصلی این ماجرا افراد فریبکاری هستند که شروع به ارائه داروها و مکمل‌های لاغری گران‌قیمت ارائه کرده‌اند.

این نکته را فراموش نکنید که تغذیه اصولی پایه حفظ وزن، پیشگیری از اضافه وزن و درمان چاقی است و باید همه گروه‌های غذایی را در آن استفاده کنیم، دوم، تعادل است، یعنی نسبت مصرف مواد غذایی با سوخت و ساز باید برابر باشد و متناسب با سن، وزن، جثه و میزان فعالیت باشد، هر رژیم غذایی دیگر که ارائه شود و فاقد این سه اصل باشد، پایه علمی ندارد و می‌تواند به سلامت افراد آسیب بزند.