فرصتی مغتنم، اما با موانعی بسیار

محبوبه ولی

مسعود پزشکیان یکشنبه، اول مهرماه برای شرکت و سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل راهی نیویورک خواهد شد. زمان سخنرانی او نیز روز سه‌شنبه، 24 سپتامبر اعلام شده است. 

از هم‌اکنون و چه بسا از هفته‌های قبل نگاه‌ها به این سفر رئیس‌جمهور جدید دوخته شده تا ببینند سفر او آغازگر حل منازعه با غرب و رفع تحریم‌ها را خواهد بود یا نه؟ 

عباس عراقچی، دو روز پیش در حاشیه نشست خبری رئیس‌جمهور، درباره احتمال آغاز گفت‌وگوها در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل، اظهار کرد که «آمادگی مذاکرات درخصوص برجام در جریان این نشست را داریم و در این رابطه به معاونت سیاسی و بین‌الملل مسئولیت‌هایی واگذار شده است.»

البته او اضافه کرد که «انجام این گفت‌وگوها بستگی به این دارد که شرایط چگونه فراهم شود.» 

    در نیویورک اما طرف غربی، ایران را در آغاز هر مذاکره‌ای بابت اتهامات جدید پیرامون ارسال موشک بالستیک به روسیه تحت فشار خواهد گذاشت و پزشکیان برای باز کردن باب هر گفت‌وگویی با این چالش بزرگ رو به رو خواهد شد که چگونه این مسئله را با غرب حل و فصل کند؟

پزشکیان نیز در نشست مطبوعاتی خود مذاکره با آمریکا را رد نکرد اما همچون روسای‌جمهور خلف خود و در امتداد همان موضع همیشگی جمهوری اسلامی، تاکید کرد: «آمریکا اگر حق و حقوق ما را رعایت کند دعوا نداریم. ما را تهدید و تحقیر نکنند ما زیربار تحقیر نمی‌رویم.»

او پس از نشست خبری در ایکس نوشت: «در راستای منافع ملت عزیزمان با هر کشوری که به مردم ما احترام بگذارد، حقوق آنها را به رسمیت بشناسد و از موضع رفع اختلافات و عمل به تعهدات وارد شود، مذاکره می‌کنیم.»

پزشکیان همچنین دیروز در حالی که سرزده به مجلس رفته بود، با سوالات خبرنگاران درباره مسئله آغاز مذاکرات در نیویورک برای رفع تحریم‌ها مواجه شد و در پاسخ به سوالی درباره دیدار با مقامات آمریکایی، گفت: «اول اینها دوستی خود را ثابت کنند، بعد موارد دیگری مطرح می‌شود.»

درباره اینکه راه اثبات این دوستی چیست، رئیس‌جمهور پاسخ داده که آنها اول باید این اوضاع و احوال، تهدیدها و جنگ و خونریزی را جمع کنند؛ بعد آن وقت ببینیم چه کاری می‌توانیم انجام دهیم. 

در عین حال رئیس دولت خبر داده که در سفرش به نیویورک با یک رئیس‌جمهور اروپایی یعنی امانوئل مکرون و همین‌طور، دبیر شورای اتحادیه اروپا گفت‌وگو و مذاکره خواهد کرد. 

رئیس دولت چهاردهم از زمان حضور در رقابت‌های انتخاباتی تا همین امروز که فرد اول پاستور است، مکرر بر «وفاق ملی» و «اعتماد اجتماعی» تاکید می‌کند. اما پُرواضح است که بدون سامان دادن به وضعیت اقتصادی، ایجاد ثبات و برداشتن تحریم‌ها، تمام مسیرهای دیگر برای ایجاد وفاق و اعتماد عمومی به بن‌بست خواهد رسید. مادامی که وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور در شکنندگی و آسیب‌پذیری فوق‌العاده به سر می‌برد، وفاق‌ها و اعتمادها اگر هم حاصل شوند، مقطعی و موقتی بوده و منحصر به ماه عسل کوتاه دولت خواهند بود. 

     انتقادات به مواضع رئیس‌جمهور در خصوص حل مسئله FATF و برجام در حالی است که مخالفان و منتقدان هیچ راهکار عملی و مشخصی برای بیرون آمدن کشور از زیر سایه تحریم و بلایای منبعث از آن ندارند

از این رو انتظارها بر این است که دولت مسعود پزشکیان هر چه زودتر پروژه رفع تحریم را کلید بزند و بسیاری سفر نیویورک را نقطه شروعی برای مهم می‌دانند. اما با شرطی که پزشکیان برای مذاکره گذاشته و مجموعه موانعی که وجود دارد، به نظر می‌رسد، توافق و رفع تحریم در دولت او نیز راه سخت و درازی را در پیش خواهد داشت که مشخص نیست در نهایت به مقصود برسد یا نه؟!

 فشارهای تازه به تهران در آستانه سفر به نیویورک

جای خالی مقامات اروپایی در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان، حاکی از واکنش سرد و عدم استقبال آنها از دولت جدید در تهران بود و اکنون در آستانه سفرش به نیویورک که قاعدتا باید برای باز شدن باب گفت‌وگو و مذاکره فرصت مغتنمی باشد؛ اتهام تازه به ایران مبنی بر ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه، تهران را آماج بیانیه‌ها و تحریم‌ها و تهدیدهای تازه اروپا و آمریکا کرده است.  

ابتدای هفته آمریکا و انگلیس ادعای جدیدی مطرح کردند، مبنی بر اینکه روسیه در ازای موشک‌های بالستیکی که از ایران می‌گیرد، اسرار هسته‌ای خود را در اختیار تهران می‌گذارد. 

دو کشور نسبت به همکاری نظامی و هسته‌ای ایران و روسیه ابراز نگرانی کرده و اعلام کردند که ایران «در حال غنی‌سازی اورانیوم کافی برای تکمیل هدف دیرینه خود برای ساخت بمب هسته‌ای است.»

به بیان دیگر برای غرب، روابط ایران و روسیه، مانعی برای مذاکره است. این حجم از فشار این سوال را ایجاد می‌کند که آیا طرف غربی آمادگی و عزم مذاکره با ایران را دارد؟ یا شاید تشدید تحریم‌ها علیه صنایع دفاعی و حتی بخش هوایی ایران، پلانی برای شروع مذاکره از موضع بالاست. مقامات نظامی در ایران تاکید کرده‌اند اروپا و آمریکا حق مداخله در نوع و سطح رابطه‌ تهران و مسکو ندارند. 

در نیویورک اما طرف غربی، ایران را در آغاز هر مذاکره‌ای بابت این موضوع تحت فشار خواهد گذاشت و پزشکیان برای باز کردن باب هر گفت‌وگویی با این چالش بزرگ رو به رو خواهد شد که چگونه این مسئله را با غرب حل و فصل کند. 

    جوزف بورل، مسئول چپ‌گرای سیاست خارجی اتحادیه اروپا، تا چند هفته دیگر جای خود را به سیاستمداری لیبرالی خواهد داد که زاویه‌ای جدی با روسیه دارد و بارها از تحریم تهران بابت حمایتش از روسیه در جریان حمله به اوکراین، حمایت کرده است

 بورل می‌رود، کالاس می‌آید

موضوع دیگری که دست‌اندازی بر سر راه مذاکرات دولت در نیویورک خواهد بود، رفتن جوزف بورل و آمدن کایا کالاس است. جوزف بورل، سیاستمدار چپ‌گرای اسپانیا که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپاست، تا چند هفته دیگر جای خود را به کایا کالاس، نخست وزیر 47 ساله سابق استونی خواهد داد که بر خلاف بورل، سیاستمداری لیبرال است و مواضعی سختگیرانه در قبال روسیه دارد. 

او بارها از ایران به دلیل آنچه حمایت آن از روسیه در جریان حمله به اوکراین خوانده، انتقاد و از تحریم تهران حمایت کرده است. زاویه جدی که او با روسیه دارد، تبدیل شدن روابط تهران- مسکو به یک چالش در روند مذاکرات رفع تحریم‌ها را تشدید خواهد کرد. 

 تنها چند ماه تا انقضای برجام

با تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل در زمان دولت حسن روحانی، هر شش قطعنامه پیشین این شورا که تحریم‌های وسیعی را علیه تهران وضع کرده بودند، ملغی شدند. 

انقضای این قطعنامه که برجام نیز ذیل آن است، تا سال 2025 است و عملا حدود 14 ماه دیگر عمر برجام تمام خواهد شد. 

گروهی از کارشناسان هشدار می‌دهند که با انقضای برجام، امکان بازگشت تحریم‌های پیشین شورای امنیت؛ و احتمال تشدید فعالیت‌های هسته‌ای ایران در پی انقضای تحریم و به دنبال آن افزایش تنش‌ها نیز وجود دارد.

این مسئله نوعی محدودیت زمانی و فشار مضاعف برای مذاکره و حصول نتیجه از آن را تحمیل می‌کند. از سوی دیگر برجام با توجه به اینکه رو به پایان است، دیگر نمی‌تواند محل مذاکره باشد و دیپلمات‌های دولت چهاردهم باید مبنا و دستورالعمل جدیدی برای مذاکره را پیش ببرند که خود به معنای بازگشت به نقطه سر خط است. 

 مخالفان داخلی

مانع دیگری که دولت پزشکیان برای مذاکره و رفع تحریم‌ها با آن دست و پنجه نرم خواهد کرد، مخالفان داخلی است. مسعود پزشکیان در نشست خبری دو روز پیش خود به موضوع FATF اشاره کرد و گفت: «باید مسائل خود با دنیا از جمله در زمینه FATF و برجام را حل کنیم تا کشور را به آن چشم‌اندازی که رهبری معظم انقلاب بیان کردند برسانیم.»

پزشکیان همچنین اعلام کرد که از مجمع تشخیص خواهد خواست که پرونده FATF را مجددا باز کند. 

گفته‌های او در این خصوص، او را دیروز سیبل انتقادات تندروها در مجلس کرد. محمود نبویان، نماینده نزدیک به پایداری در تذکری شفاهی درباره آن گفت: «روز گذشته رئیس‌جمهور در نشست خبری خود اعلام کرده است که حل بسیاری از مشکلات مشروط به حل مساله برجام و FATF است، لازم است چند نکته خدمت ایشان عرض کنم؛ ابتدا اینکه ظاهرا قرار است همان مسیر کاملا غلط دولت آقای روحانی طی شود و حل مشکلات منوط به تایید و رضایت دشمنان ملت شود. ما فراموش نمی‌کنیم روزی ۷۰۰ کشته در کرونا داشتیم و دولت آقای روحانی به بهانه FATF واکسن وارد نمی‌کرد.»

او ضمن آنکه از پزشکیان خواست یک بار هم که شده متن FATF و برجام را بخواند، اظهار کرد که در FATF از ایران خواسته شده که سپاه قدس، حاج قاسم، مردم غزه، حماس، یمن و تمام نیروهای مقاومت را تروریست اعلام کند. 

فاطمه محمدبیگی، نماینده دیگر مجلس نیز اظهار کرد که «تأکید بر FATF همان ایجاد زیرساخت اطلاعاتی بسیاری دقیق برای اعمال تحریم بیشتر آمریکا علیه ایران بر اساس قانون «کاتسا» آمریکا است.»

پزشکیان در بخش دیگری از نشست خبری‌اش گفته بود: «پیام من به آمریکا این است که ما به دنبال صدور انقلاب نیستیم.» این قسمت از اظهارات او نیز با واکنش تند عباس گودرزی، دیگر نماینده نزدیک به پایداری‌ها مواجه شد.

انتقادات به مواضع رئیس‌جمهور در خصوص حل مسئله FATF و برجام اما در حالی است که مخالفان و منتقدان هیچ راهکار عملی و مشخصی برای بیرون آمدن کشور از زیر سایه تحریم و بلایای منبعث از آن ندارند. 

دلواپسان و تندروها اما همچون همیشه، کماکان مشغول کارند و پزشکیان در مسیر رفع تحریم‌ها، علاوه بر تمام موانع و دست‌اندازها، آنها را نیز پیش روی خود خواهد داشت. 

با تمام اینها، ماحصل سفر به نیویورک، سنگ محکی برای سنجش توان دولت او برای حل ابَربحران سیاست خارجی کشور و برداشتن بار تحریم از دوش کشور است. 

باید منتظر ماند و دید که او و دیپلمات‌هایش در این سفر، اولین گام را برای این منظور برخواهند داشت یا با شرایطی که شرح آن رفت، چنین امکانی محقق نخواهد شد.