دو طرف برای بهبود روابط تمایل نشان می‌دهند
چشمک‌های دیپلماتیک ایران و اروپا
این ابراز تمایل در شرایطی مطرح شده که به نظر می‌رسد گشایش در سیاست خارجی از مسیر اروپا بعد از پیروزی پزشکیان در انتخابات به عنوان یکی از گزینه‌های ایران مورد توجه قرار گرفته است.
روزنو :
آفاق‌فقیهی: سخنگوی وزارت امور خارجه دیروز در نشست خبری خود گفت: «احیای توافق، مشروط به بازگشت طرف‌های مقابل به برجام است؛ توافق زمانی احیا می‌شود که همه طرف‌ها به تعهدات خود به‌صورت مسئولانه بازگردند؛ مذاکرات را راهکار دیپلماتیک برای تحقق منافع خود می‌دانیم.» اظهارات او در واقع نکته‌ای است که با گفته‌های دیروز “پیتر استانو” سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، درباره تمایل به احیای مذاکرات و ایجاد خطوط تعاملی با ایران انطباق دارد. این مقام اروپایی درباره آینده روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا و زمینه‌های مشترک همکاری با استقرار دولت چهاردهم در ایران گفته است: «موضع اتحادیه اروپا روشن است. ما متعهد به یک سیاست جامع بر مبنای احترام متقابل هستیم که تمام گزینه‌ها را در برگیرد. ما آماده مشارکت در هر زمان و مکانی هستیم که منافع، همسو هستند.» این مقام ارشد اروپایی به ایسنا گفته اتحادیه اروپا با طرف‌های برجامی برای باز نگه داشتن کانال‌های ارتباطی و امکان ازسرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها در تماس است.این اظهارات بعد از آن مطرح شده است که پزشکیان در مقاله روزنامه “تهران تایمز” درباره روابط ایران و اتحادیه اروپا نوشته بود: «روابط ایران و اروپا فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. پس از خروج ایالات متحده از برجام، کشورهای اروپایی ۱۱تعهد به ایران دادند تا توافق هسته‌ای را نجات داده و تأثیر تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه ایالات متحده بر اقتصاد ما را تعدیل نمایند. کشورهای اروپایی تمام این تعهدات را نقض کرده‌اند، اما به طور نامعقولی انتظار دارند ایران به صورت یکجانبه به تمام تعهدات خود مطابق برجام عمل کند. با وجود این انحراف‌ها، من آماده برگزاری گفت‌وگوهای سازنده با کشورهای اروپایی هستم تا با تلاش مشترک، روابطمان را بر پایه اصل برابری و احترام متقابل، به مسیر صحیح هدایت کنیم.»
اظهارات مثبت دو طرف
این ابراز تمایل در شرایطی مطرح شده که به نظر می‌رسد گشایش در سیاست خارجی از مسیر اروپا بعد از پیروزی پزشکیان در انتخابات به عنوان یکی از گزینه‌های ایران مورد توجه قرار گرفته است. چندی پیش عراقچی درباره روابط ایران و اروپا گفت: «در طی سال‌های اخیر روابط ما با اروپا فراز و نشیب‌هایی داشته است؛ آنها سیاست‌های خصمانه‌ای نسبت به ایران داشته‌اند و ما تلاش می‌کنیم که بر اساس تعامل عزتمندانه، فرصت محور و بر اساس احترام متقابل، در راستای تامین منافع ملی کشور تعامل با اروپا را به پیش ببریم.» «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در تماس تلفنی خود با وزیر خارجه ایران، گفت‌گوها و مشورت‌های سیاسی میان ایران و اتحادیه اروپا در دولت جدید را مورد تاکید قرار داده و خواستار گسترش دیپلماسی شده است. گویا فرصت حضور رئیس‌جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل یکی از گزینه‌ها برای پیشبرد نزدیکی میان ایران و اروپاست. در روزهای گذشته سخن از رایزنی‌های ایرانی – اروپایی در خلاء انتخاباتی آمریکا بیشتر به گوش می‌رسد. خبرنگاران دیروز این موضوع را در نشست خبری وزارت خارجه مطرح کردند. ناصرکنعانی درباره رایزنی ایران و اتحادیه اروپا در جریان نشست مجمع عمومی سازمان ملل، گفت: مجمع عمومی سازمان ملل همیشه فرصت خوبی برای رایزنی‌های دیپلماتیک گسترده بوده و این فرصت برای ایران و اتحادیه اروپا هم وجود دارد؛ فکر می‌کنم این رویداد فرصت خوبی برای برگزاری گفت‌وگو‌هایی است که عراقچی و بورل درباره آن توافق کرده‌اند.او تاکید کرد: عراقچی و بورل در گفتگوی تلفنی خود بر ادامه گفت‌وگو و تبادل نظر در آینده نزدیک اعلام آمادگی کردند و از این منظر گمان می کنم سازمان ملل فرصت خوبی برای برگزاری این گفت‌وگو و تبادل نظر بین عراقچی و بورل باشد.ناصر کنعانی، درباره تاثیر رویکرد ایران در قبال رژیم صهیونیستی بر تعامل ایران و اتحادیه اروپا، گفت: روابط کشورها در عرصه بین‌المللی دارای ابعاد مختلف با اختلاف و افتراق نظر است؛ مادامی‌که طرفین بر گسترش بر روابط اتفاق نظر داشته باشند، توافق و تعامل پیش خواهد رفت.وی اضافه کرد: اگر اتحادیه اروپا تمایل عملی و اراده قوی برای برقراری مناسبات متقابل با ایران داشته باشد، امکان تحقق این همکاری وجود دارد.
برجام در انتهای راه
البته کارشناسان و دیپلماتهای با تجربه درباره امکان از سرگیری مذاکرات برجامی با توجه به زمان باقیمانده و شرایط منطقه‌ای نظرات متفاوتی دارند. برخی بر این عقیده‌اند که با توجه به فرصت باقیمانده تا پایان برجام در سال آینده و وقفه انتخاباتی ایالات متحده امکان از سرگیری مذاکرات بر اساس سند برجام تقریبا وجود ندارد و احیانا ایران و طرف‌های مقابل باید سازوکارهای جدیدتری را برای ادامه مذاکره رفع تحریم فراهم کنند. عراقچی چندی پیش در این باره گفته بود: «برجام به شکل فعلی آن قابلیت احیا ندارد و باید مذاکرات جدیدی شکل بگیرد.اکنون احیای آن مذاکرات به آسانی گذشته نیست. شرایط بین‌المللی عوض شده است، در این فاصله جنگ اوکراین پیش آمده که تاثیرات عمیقی بر نگاه امنیتی اروپایی‌ها و به اصطلاح ترتیبات امنیتی بین‌المللی گذاشته است؛ جنگ غزه، حمله رژیم صهیونیستی و کشتاری که در آنجا صورت گرفته نیز شرایط منطقه را کاملا دگرگون کرده است.»
او تصریح کرد: «در خود برجام هم بعضی از تاریخ‌هایی که وجود داشته، گذشته است و لذا برجام به آن شکل فعلی که وجود دارد قابل احیا نیست، به تعبیری حتما باید این سند دوباره باز شود، قسمت‌هایی از آن مورد تغییر واقع شود و این کار آسانی نیست. شما می‌دانید وقتی یک سندی باز می‌شود دیگر دوباره جمع کردن آن کار شاقی است و مذاکرات جدیدی باید شکل بگیرد.»
موانع روابط میان ایران و اروپا
با این وجود همکاری ایران و اروپا چه در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی و چه در خصوص رفع تحریم‌ها وابسته به مسائل پیچیده جدیدی شده است که حل و فصل آنها با حضور بازیگران مختلف شاید چندان آسان نباشد. کارشناسان در این زمینه نظرات مختلفی دارند. برخی بر این عقیده‌اند که با نزدیکی به اروپا تا انتخابات ایالات متحده می‌توان مسیرهای جدیدی برای توافقات آتی یافت. برخی نیز بر این نظرند برای حل مسائل تحریمی باید مستقیما با آمریکا به گفت‌وگو نشست. فارغ از این گزینه‌ها و انتخاب‌هایی که شاید ایران داشته باشد، اختلاف‌های بعد از جنگ اوکراین میان ایران و اروپا نیز در سردی روابط آنها نقش بسزایی داشته است. “محسن بهاروند” سفیر پیشین ایران در لندن دیروز در گفت‌وگویی گفته است: «پیشنهاد من به وزارت امورخارجه این بود که ما به اتحادیه اروپا اجازه بدهیم که دفتر دیپلماتیک خود را در تهران افتتاح کند و خود اتحادیه در تهران سفیر داشته باشد که در زمان مورد نیاز که ارتباط با کشورهای اروپایی دچار تنش شده از مکانیسم اتحادیه استفاده کنیم . فکر می کنم اتحادیه به عنوان یک نهاد در مواردی می‌تواند روزنه دیپلماتیک در اروپا را باز کند. اما به قدری فشار اروپایی ها بر تهران زیاد شد و بی اعتمادی به حدی بالا رفته بود که این راهکار فرصت طرح و بررسی جدی نیافت. البته این بحث در مورد کلیت روابط با اروپا است.»
کارشناس ارشد روابط بین‌الملل که دستی هم در پرونده مذاکرات جمهوری اسلامی ایران با اوکراین در دو سال اخیر داشته، درباره چرایی سردی کم سابقه رابطه ایران و اروپا و تاثیر دوستی ایران با روسیه در میانه جنگ اوکراین بر این رابطه می گوید: «سردی رابطه ایران و اروپا چند دلیل متفاوت داشت؛ نخست آنکه در این مدت جریان های سیاسی تند و نسل جدیدی در عرصه سیاست‌ورزی اروپا به روی کار آمد که بی تجربه بود و تندروی داشت. دوم اینکه در جریان اعتراض های داخلی در ایران، اروپایی ها گمان کردند که نظام سیاسی در ایران به شدت تضعیف شده و حتی ممکن است این اعتراض ها به سقوط جمهوری اسلامی منجر شود، در نتیجه مواضع آنها در نتیجه تحلیل اشتباهی که از وضعیت در ایران داشتند بسیار تند و تیز شد. سومین دلیل هم جنگ روسیه علیه اوکراین بود که باعث تخریب بیشتر روابط ایران و اروپا شد. چهارم سیاست تحریم و ابزارهای اجبار آمیز یکجانبه، ابتکار دیپلماتیک را از جهان غرب سلب کرده است. سیاست‌های تحریمی باعث شده است که دیپلماتهای آمریکایی و اروپایی نیاز به اقدام دیپلماتیک مذاکره و اقناع را مانند گذشته احساس نکنند.»سفیر پیشین ایران در لندن با اشاره به اینکه در حال حاضر بحث روسیه و اوکراین بیشترین تاثیر را در روابط ایران و اروپا دارد ، افزود: «اروپایی ها در زمانی که با روسیه به واسطه حمله این کشور به اوکراین تا سطح تنش حداکثری رفتند و همگام با آمریکا تلاش کردند با منزوی سازی روسیه، تمام راه های تنفسی این کشور را مسدود کنند ناگهان احساس کردند که کشور مهمی مانند ایران برای روسیه راه تنفس باز کرده است. واقعیت هم این است که ایران در این شرایط برای روسیه راه تنفسی باز کرد و امیدوارم که روسها بدانند ما چه کمک بزرگی به آنها کرده و از منزوی شدن روسیه جلوگیری و راه تنفس را برای این کشور باز کردیم. این کار ظاهرا بر اروپایی‌ها گران آمده است.»
همکاری ایران و روسیه از سر دشمنی با اروپا نبود
بهاروند با تاکید بر اینکه کمکی که جمهوری اسلامی ایران به روسیه کرد صرفا از سر خصومت و دشمنی با اروپا نبود ، ادامه داد: «این تحلیل اشتباهی است که اروپایی ها مرتکب شدند. غرب تمام راه های تنفس ایران را پس از بازگشت تحریم های امریکا علیه ایران بسته بود و ایران چاره ای نداشت جز اینکه از روسیه کمک گرفته و همکاری متقابلی را با این کشور پیش ببرد. »
مسئله تجهیزات ایرانی در جنگ اوکراین
عضو هیات مذاکره کننده ایران با طرف اوکراینی در پاسخ به پرسشی درباره اتهام های مطرح شده به ایران پیرامون ارسال تسلیحات نظامی به روسیه از پهپاد تا موشک های بالستیک کوتاه برد، گفت: در ابتدا و قبل از ترک وزارت امور خارجه شخص من به همراه هیات کشورمان مسئول مذاکرات با طرف اوکراینی در مورد پهپادها بودم. ما در مذاکراتی که با اوکراینی ها داشتیم تلاش کردیم به هیات اعزامی این کشور که شامل نظامی ها و دیپلماتهای این کشور بود بگوییم که اگر ما قبلا همکاری نظامی با روسیه داشتیم به معنای صدور این مجوز نبوده که روسیه از آن علیه اوکراین استفاده کند. استدلال ایران بود که ایران هیچ گاه با روسیه توافق نکرده که از تجهیزات ایران را علیه اوکراین استفاده کند. موضع ما در جنگ اوکراین نیز هیچ گاه جانبداری از روسیه نبوده است. در حال حاضر سایر کشورها هم به طرفین سلاح فروخته اند و کشورهای مختلف از این فضاها استفاده می کنند. همکاری نظامی ایران و روسیه در حوزه پهپادها هم به پیش از شروع جنگ اوکراین باز می گردد. احساس من در آن مذاکرات این بود که اوکراین تنها نیست و به تنهایی نمی تواند تصمیم بگیرد.
برای دیدارهای رئیس‌جمهور با اروپایی‌ها برنامه‌ریزی شود
در همین حال نعمت‌الله ایزدی سفیر پیشین ایران در روسیه در گفت‌وگو با ایلنا، گفته است:« با توجه به در پیش بودن اجلاس سالانه عمومی سازمان ملل در نیویورک و اجلاس بریکس در کازان روسیه، نقشه‌ای طراحی شود تا آقای پزشکیان بتواند دیدارهای مفیدی با تعدادی از کشورهای غربی و اروپایی که حداقل شرایط مساعدتری برای اعتمادسازی دارند داشته باشند، اخبار خوبی از آن مذاکرات منتشر شود تا متوازن‌سازی روابط شکل اجرایی مناسبی به خود بگیرد. اگر چنین اتفاقی بیفتد روسیه تا حدی خودش را جمع و جور خواهد کرد و آن احساسی که از ایران گرفته مبنی بر آنکه هیچ گزینه دیگری غیر از مسکو ندارد باطل می‌شود.»
