سایه‌روشن برخورد کلان با افغانستانی‌های غیرمجاز
:همین مساله به شکلی حادتر در تهران نیز حاکم است بطوریکه حضور اتباع خارجی در شهر تهران یکی از مسائل مهم و چالش‌برانگیز در مدیریت شهری است. این اتباع که عمدتاً از کشورهای همسایه به ویژه افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند، به دلایل مختلفی از جمله جنگ، فقر و ناامنی کشور خود، تهران را به عنوان محل زندگی و کار انتخاب کرده‌اند.
روزنو :
چالش هایی که حضور اتباع افغان به دنبال داشته باعث شده تا بارها برخورد با آنها و یا اخراجشان در لیست برنامه های دولت ها بوده است. موضوعی که گرچه تاکنون به نتیجه نرسیده است اما، به نظر می رسد در دولت چهاردم این امر به شکلی جدی‌تر پیگیری می‌شود. پس از بازگشت دوباره طالبان به قدرت در افغانستان، شمار زیادی از افغان‌ها به ایران مهاجر شدند. جمعیت بزرگی هم از سال‌های گذشته در کشور ما زندگی می‌کردند.
این در حالی است که چالش هایی که حضور حجم گسترده ای از افغان ها در ایران برای کشورمان به دنبال داشته است، باعث شده تا موجی از جریان های مخالف حضور آنها در کشور به راه بیافتاد بطوریکه چندین ماه است که شماری از کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی با استفاده از هشتگ «اخراج افغانی مطالبه ملی» خواهان اخراج مهاجران افغان از ایران هستند.
این موضوع به حدی اهمیت داشته که در چند سال اخیر چگونگی مقابله با مهاجرت‌های غیرقانونی، یکی از برنامه‌های اساسی نامزدهای ریاست‌جمهوری یا نخست‌وزیری در شمار زیادی از کشورها شده است. این موضوع با محوریت حضور مهاجران افغان در ایران برای اولین بار به بحث‌های انتخاباتی اخیر کشورما هم راه پیدا کرد.
به عنوان مثال، مسعود پزشکیان – نامزد اسبق و رئیس جمهوری کنونی کشور- آن زمان در پستی در شبکه ایکس از «انسداد کامل مرزها برای جلوگیری از مهاجرت بیشتر افغان‌ها و ساماندهی مهاجرین موجود در ایران و گفت‌وگو با کشورهای اروپایی» سخن گفته بود.
او اشاره کرده بود که تعداد زیادی از افغان‌ها «نقش موثری» در اقتصاد ایران دارند اما تاکید کرد که باید حضور آنها «ساماندهی» شود و برای پذیرش بخشی از آنها و یا تقبل هزینه‌های حضور آنها با کشورهای اروپایی گفتگو شود.
او در حالی تلویحا غرب را مسئول مهاجرت میلیون‌ها افغان خواند که بسیاری از مهاجران در ایران در پیام‌های‌شان به بی‌بی‌سی ایران را هم در حمایت از طالبان و مهاجرت اتباع افغانستان دخیل و مسئول دانستند.حضور افغان‌ها در سطح شهرهای ایران به شدت پررنگ شده و وقتی به مراکز تفریحی یا تجمع‌ها می‌روید، این احساس ملموس‌تر می‌شود. همین چند وقت قبل بود که تصاویر زیادی از تجمع مهاجران افغانی از محمودآباد تا دریاچه چیتگر که نگرانی درباره تغییر بافت جمعیت ایران در برخی نقاط را نیز در پی داشت. یکی از دلایل اصلی ساماندهی اتباع خارجی در تهران، مسائل اجتماعی و فرهنگی است. حضور گسترده اتباع می‌تواند به بروز مشکلات فرهنگی و اجتماعی منجر شود؛ از جمله عدم آشنایی برخی از این افراد با قوانین و فرهنگ محلی.
اتباع در پایتخت
همین مساله به شکلی حادتر در تهران نیز حاکم است بطوریکه حضور اتباع خارجی در شهر تهران یکی از مسائل مهم و چالش‌برانگیز در مدیریت شهری است. این اتباع که عمدتاً از کشورهای همسایه به ویژه افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند، به دلایل مختلفی از جمله جنگ، فقر و ناامنی کشور خود، تهران را به عنوان محل زندگی و کار انتخاب کرده‌اند.
یکی از دلایل اصلی ساماندهی اتباع خارجی در تهران، مسائل اجتماعی و فرهنگی است. حضور گسترده اتباع می‌تواند به بروز مشکلات فرهنگی و اجتماعی منجر شود؛ از جمله عدم آشنایی برخی از این افراد با قوانین و فرهنگ محلی. به همین دلیل، ساماندهی و آموزش این افراد به منظور آشنایی با فرهنگ و قوانین کشور ضروری است تا از بروز مشکلات اجتماعی و اختلافات فرهنگی جلوگیری شود.
مسئله دیگر، فشار بر زیرساخت‌های شهری است. افزایش جمعیت اتباع خارجی بدون برنامه‌ریزی مناسب، فشار مضاعفی بر خدمات شهری از جمله مسکن، حمل‌ونقل، بهداشت و آموزش وارد می‌کند و معمولا بسیاری از اتباع در مناطق محروم و با زیرساخت‌های ضعیف ساکن می‌شوند که این مسئله مشکلاتی همچون حاشیه‌نشینی و رشد مناطق غیررسمی را تشدید می‌کند. بنابراین ساماندهی حضور این افراد می‌تواند به توزیع عادلانه‌تر امکانات و کاهش مشکلات شهری کمک کند. همچنین، وجود این اتباع به عنوان نیروی کار ارزان در برخی مشاغل غیررسمی تهران مطرح است. در حالیکه این موضوع می‌تواند فرصت‌های اقتصادی برای اتباع فراهم کند که بدون ساماندهی و نظارت کافی، می‌تواند به بروز مسائل اقتصادی همچون بی‌عدالتی در دستمزدها و اشتغال غیرقانونی منجر شود. بنابراین، ایجاد سازوکارهایی برای قانونی‌سازی اشتغال اتباع و تضمین حقوق آنها اهمیت دارد.
این مساله هم اینک به قدری حاد شده که حتی پای اعضای شورا را نیز به موضوع باز کرده است بطوریکه مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران گفته است: قطعا باز هم از سوی شورای اسلامی شهر تهران موضوع اتباع با هدف شکل گیری یک کنترل موثر و نظم بخش ساماندهی این حوزه پیگیری خواهد شد.
وی با اشاره به ارسال دو نامه در خصوص حضور گسترده اتباع در سطح شهر تهران می‌گوید: این دو نامه به وزیر کشور سابق آقای وحیدی ارسال شد و نسبت به موضوع حضور گسترده اتباع در تهران و لزوم ساماندهی و طی فرآیند قانونی برای حضور آنها تأکید شده بود.
وی درباره پاسخ وزیر کشور سابق به ارسال این دو نامه می‌افزاید: پاسخ همین برنامه‌ای است که وزیر کشور اعلام کرد که حتما همه باید مجوز داشته باشند و قاعدتاً موثر بوده که این اقدامات آغاز شده است، به طوریکه نامه‌ها جمع شدند و به یک برنامه رسیده و تاثیرگذار بوده است. دقیقا نمی‌توان گفت چه میزان تأثیر داشته؛ اما قطعا موثر بوده است.ناصر امانی عضو شورای اسلامی شهر تهران در قالب تذکری در خصوص معضلات و مشکلات محله اتابک و حضور گسترده اتباع بیگانه در این محله انتقاد کرده و گفته بود: حضور گسترده اتباع بیگانه یکی از مشکلات محلات تهران از جمله محله اتابک است.
وی عنوان کرده بود رئیس شورای شهر تهران دو مرتبه مکاتبه با وزیر کشور داشته و در مورد حضور اتباع در محلات توضیح دادند و این موضوع را به وزیر کشور منعکس کردند و نکته جالب این است که تعدادی از زنان اتباع گالون‌های ۲۰ لیتری بنزین دارند و سرچهارراه به موتوری‌ها بنزین می‌فروشند و این مسئله جای تعجب است.
در نهایت، ساماندهی حضور اتباع خارجی در تهران نیازمند همکاری و هماهنگی میان نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی است. ایجاد یک برنامه جامع که شامل شناسایی، آموزش، اشتغال و اسکان مناسب این افراد باشد، می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات کمک کند. این برنامه باید به نحوی طراحی شود که هم حقوق اتباع حفظ شود و هم از بروز ناهنجاری‌های اجتماعی و اقتصادی در شهر جلوگیری شود.
آمار‌چه می‌گویند؟
- برخی آمار‌ها نشان می‌دهند جمعیت اتباع غیرمجاز در سه سال دولت سیزدهم دست‌کم سه برابر شده است. تاجایی که حتی روزنامه اصول‌گرای جوان از دادن اقامت به دو میلیون و پانصد هزار مهاجر غیرقانونی در ایران در دولت رئیسی خبر داده بود.
- حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده ادوار هفتم، هشتم و دهم مجلس در مرداد ماه ۱۴۰۲ به «خبرآنلاین» گفت: «یک‌پنجم جمعیت افغانستان در ایران حضور دارند. امروز هر ایرانی امکان رصد امنیتی، اقتصادی و اجتماعی دارد، اما برای مهاجران افغانستانی چنین امکانی وجود ندارد. حضور آنها منجر به چالش‌های مختلفی شده است.»
- رضا مراد‌صحرایی، وزیر آموزش و پرورش در آئین بازگشایی مدارس در اولین روز از سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲، خبر از تحصیل ۶۰۰ هزار دانش‌آموز اتباع در مدارس ایرانی داد.
-خبرگزاری فارس نیز درخصوص حضور مهاجران افغانستانی در کشور نوشت: «طبق آمار منتشرشده جمعیت افغان‌ها در ایران اکنون به هشت میلیون نفر رسیده و هر روز حدود ۱۰ هزار نفر به‌صورت غیرقانونی و قانونی وارد مرز‌های ایران می‌شوند. افزایش جمعیت دانش‌آموزان افغانستانی به ۷۰۰ هزار نفر رسیده است که این آمار تکان‌دهنده است.
دولت سایه پشت پرده حمایت از حضور افغان‌ها
در عین حال برخی از رسانه ها معتقدند که درحالی که با افزایش بی ضابطه و قانون مهاجران افغان در کشور موجی از واکنش‌های مردمی جهت ساماندهی این معضل کشوری به راه افتاده است، به عنوان مثال، ابناک، در گزارشی انتشار آمار‌های مربوط به حضور افغان‌های غیرقانونی در کشوررا حیرت و تعجب آور خوانده است.
این رسانه نوشته است، جست و جو میان اخبار رسمی و غیررسمی نشان می‌دهد که دولت سایه و سایه نشینان آن یکی از مهمترین حامیان حضور اتباع افغان در ایران هستند. سعید جلیلی سال ۱۴۰۰ در میتینگ انتخابی خود درباره مشکلات مهاجران افغانستانی در ایران اظهار داشت: ما دو ملت با هم آمیخته هستیم و روابط عاطفی و دوستانه داریم، اما در عرصه حقوق و قانون آن لطافت شعر و ادبیات را ندارد و دچار جزمیت است، اما هنر حکمرانان باید این باشد آن لطافت را به حقوق و قانون حاکم کنند، چه در عرصه تقنین و چه اجرا؛ در عرصه‌های مختلف خون این دو ملت باهم ریخته شده؛ در دفاع مقدس برخی اتباع افغان داوطلبانه آمدند و شهید شدند و در دفاع از حرم هم همینطور بودند.باید این مناسبات و قوانین به لطافت و ظرافت‌های عاطفی دو کشور نزدیک شود. اگرچه کار‌هایی شده از جمله در تحصیل افغانستانی‌ها، اما باید بازهم درباره این مقوله کار کرد.در این گزارش آمده است؛ سه سال بعد بار دیگر جلیلی در میتینگ انتخابی در شهر یزد از ظرفیت افغانستانی‌های این شهر برای پر کردن مراسم خود استفاده کرد که انتشار تصاویر آن در شبکه‌های اجتماعی با واکنش انتقادی کاربران مواجه شد.
حامیان جلیلی چه می‌گویند؟
در بخش دیگری از این گزارش هم آمده است؛ حامد عاقل فعال حوزه رسانه در واکنش به توئیت یکی از حامیان جلیلی نوشته است که: «معادلات زیاد پیچیده نیست، آقای ..... از اتباع افغانی است. حتی در این خصوص از سوی ............ بابت فعالیت ایشان در وزارت ..... تذکر کتبی ارسال شده است. هزاران سایبری افغانی دیگر که بصورت غیر قانونی در ایران هستند و در حال حمایت از آقای جلیلی هستند ترسشان این است که اگر ......... رئیس جمهور شود باید به کشور خود برگردند.»
جواد شیخ‌الاسلامی نیز دیگر حامی فعال جلیلی در شبکه‌های اجتماعی است. گفته شده او افغانی‌الاصلی که شناسنامه ایرانی دریافت کرده است. او با انتشار پستی در شبکه ایکس نوشته: «توی این یک هفته زندگی‌مو می‌ذارم برای تبلیغ جلیلی. نه توی توییتر و اینستا؛ کف میدان.» او حتی در ادامه نوشته که «اگر می‌خواید دوران سیاه روحانی تکرار نشه، عهد ببندید یک هفته برای کشور تلاش کنید.»
روی دیگر سکه‌ای به نام صدا و سیما...!
بخش بعدی این گزارش اما به نقش صدا و سیما در مواجهه با مقوله اتباع می پردازد. در این گزارش آمده است؛ در حال حاضر وحید جلیلی (برادر سعید جلیلی) به عنوان قائم مقام رئیس صدا و سیما فعالیت می‌کند و به نوعی بازوی عملیات رسانه‌ای دولت سایه است. در حالی که دولت پزشکیان که با رای و پشتوانه مردم به پاستور رسیده است، این روز‌ها پیگیر ضابطه‌مند کردن موضوع مهاجران غیرقانونی افغانی است، اما صدا و سیمای دولت سایه ساز دیگری کوک کرده است.
اتباع در سایر شهرها
اما همانطور که گفته شد، موضوع اتباع تنها به تهران مختص نمی شود. همین چند وقت قبل بود که نماینده مردم فلاورجان در مجلس شورای اسلامی گفت: طی سال‌های اخیر حضور بی برنامه اتباع خارجی عاملی بر رشد ناامنی‌های اجتماعی در کشور شده است که بابت آن تبعات گرانی را پرداخت کرده‌ایم.رمضان رحیمی، نماینده مجلس شورای اسلامی، مهاجرت روستاییان و اتباع را اصلی‌ترین علل کمبود مدرسه در اصفهان دانست و گفت: موضوع مهاجرت روستاییان به شهرها مسئله جدیدی نبوده و از قدیم الایام وجود داشته و مربوط به امروز نیست، عدم اشتغال و خشکسالی در روستاها از عمده دلایل مهاجرت روستاییان است.
نماینده مردم فلاورجان در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خانه ملت با تاکید بر اینکه کمبود امکانات در روستاها از دلایل دیگر مهاجرت روستاییان به کلانشهرها است، افزود: کمبود امکانات مناسب آموزشی تا عدم اشتغال جوانان از مهمترین دلایل مهاجرت روستاییان به استانهایی همچون خراسان، اصفهان و تهران است، بی تردید مقیاس جمعیتی باید متناسب با امکانات ارائه شده باشد، روستاییان به دلیل نبود امکانات رفاهی برای بهبود زندگی خود مجبور به مهاجرت به کلانشهرها هستند یکی از همین امکانات به مسئله تحصیل فرزندان آنها باز می گردد.وی با بیان اینکه مهاجرت روستاییان و ورود اتباع بیگانه از دلایل کمبود امکانات از جمله منابع و امکانات آموزشی در استانهایی همچون اصفهان، خراسان و تهران است، یادآور شد: نباید حقیقت حضور اتباع در ایران و بهره‌مندی آنها از امکانات رفاهی تا آموزشی را کتمان کرد.
عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس با اشاره به طرح پیشنهادی خود مبنی بر سر و سامان دادن آموزش اتباع، گفت: طرح پیشنهادی آموزش دانش آموزان اتباع در مدارس ویژه مهاجران برای بررسی بیشتر به مرکز پژوهش‌های مجلس ارسال شده است که اگر تصویب شود از سال تحصیلی آینده به مرحله اجرایی شدن خواهد رسید.
وی با بیان اینکه کمبود فضای آموزشی در اصفهان در کنار فرسودگی مدارس این استان باید به صورت ویژه دیده شود، بیان کرد: اختصاص ردیف ویژه نوسازی مدارس برای استانهایی همچون اصفهان، خراسان و حتی تهران از ملزوماتی است که با توجه به مهاجر پذیری استان‌ها و کمبود فضای آموزشی باید مورد توجه متولیان امر قرار بگیرد.
پیامدهای حضور اتباع غیرمجاز
اما حضور اتباع چه تبعات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی را به دنبال دارد؟ سوالی که محمدرضا طورانی در پاسخ به آن گفت: میلیون‌ها افغانستانی بیش از نیم قرن است که در کشور ما زندگی می‌کنند و من معتقدم هیچ کشوری مثل ایران، نسبت به اتباع بیگانه انقدر نگاه مثبتی و همدلانه ندارد. ما با مردم کشور افغانستان نقاط اشتراک زیادی مانند زبان، دین، فرهنگ و غیره داریم که این موارد باعث شده بتوانیم سال ها در کنار هم زندگی کنیم.
این کارشناس حوزه امنیت ادامه داد: این افراد در کشور ما به نسبت زندگی خوبی دارند و همانند همه‌ما می توانند در مدارس و دانشگاه درس بخوانند، کار پیدا کنند، از خدمات درمانی و بهداشتی استفاده کنند و در واقع شرایط زندگی برای آنان به خوبی فراهم شده است. سال‌های سال است که زندگی این دو ملت در کنار هم رقم خورده اما امروزه شاهد هستیم که با افزایش جمعیت افغانستانی‌ها در کشور مطالبه نسل جوان این است که نسبت به حضور این افراد در کشورمان در سطح کلان، تغییر سیاستی ایجاد شده و تصمیمات دیگری اتخاذ شود.
وی افزود: این تغییر نظر حاکمیتی باید استراتژیک باشد. ما شاهد هستیم که متاسفانه برخی از این افراد، مشکلات اجتماعی یا اقتصادی برای کشور ما ایجاد کرده‌اند. به عنوان مثال این افراد در سرقت‌های بسیاری شرکت دارند که این باعث ایجاد نارضایتی در بین مردم ما می‌شود.
طورانی با اشاره به شرایط کشور افغانستان که موجب مهاجرت آنان به ایران شده است، گفت: در طول این سال ها، افغانستان مشکلات زیادی داشته و درگیر جنگ بوده اما حالا که ثبات نسبی دارد باید شرایط طوری فراهم شود که این اتباع به کشور خود بازگردند. در حال حاضر شاهد هستیم که در کشور ما بیشتر فرصت‌های شغلی به علت های متعدد توسط افغانستانی‌ها اشغال شده در حالیکه جوانان ما بیکار هستند و از مشکلات اقتصادی زیادی رنج می‌برند و همه ما می‌دانیم که بیکاری ومشکلات اقتصادی می‌تواند چه پیامدهایی بر وضعیت امنیت بگذارد.
این مدرس دانشگاه به پیامدهای اجتماعی حضور اتباع بیگانه در کشور نیز اشاره کرد و گفت: علاوه بر مشکلات متعدد، شاهد هستیم که برخی شهروندان ایرانی، در ارتباط با افغانستانی‌ها دچار مشکل شده‌اند که این مسئله به مرور زمان می‌تواند بحران زا باشد؛ بنابراین باید سرعت خروج این افراد از کشور تسریع شود. از سوی دیگر و در عین حال مواردی را داشتیم که ایرانی‌ها با این اتباع بیگانه ازدواج کرده و حتی بچه‌دار نیز شده‌اند که این مسائل نیز به خودی خود بسیار آسیب زا و می تواند مشکلات خانوادگی زیادی را ایجاد کند.
وی افزود: در بررسی تجارب مهاجرت ایرانی ها به سایر کشور ها می‌توان دریافت که مهاجرت بسیار سخت بوده و هزینه های بالایی دارد. همچنین این مهاجران نمی توانند از تمام امکانات کشور مقصد استفاده کنند اما در ایران به این شکل نیست. یعنی مهاجران هم به راحتی وارد کشور می‌شوند و هم با کمترین هزینه می توانند اقامت بگیرند.همچنین از تمام امکانات مانند ایرانی ها می توانند استفاده کنند که این مسئله هم موجب نارضایتی مردم شده و هم باعث شده توقع برخی از این اتباع بالاتر رود که دیگر قابل انجام نیست.
