وقتی دونالد بازگردد

محبوبه ولی

روزهای گذشته، همزمان با تدارک انتخابات ریاست جمهوری در ایران، در ایالات متحده دونالد ترامپ و جو بایدن اولین مناظره انتخاباتی خود را برگزار کردند. نتیجه انتخابات در ایران مشخص شد و حالا انتخابات دیگری در ایالات متحده در راه است که اهمیتش برای ایران کمتر از انتخابات هشتم تیر نیست. 

اولین بار که پای ترامپ در آمریکا به کاخ سفید باز شد، جعبه پاندورا هم بر سر ایران باز شد! یک دوره ریاست جمهوری او فشارهای سنگین سیاسی و اقتصادی، آشفتگی و لجام‌گسیختگی بازارها، فضای ملتهب اجتماعی و حتی ترور یکی از بلندمرتبه‌ترین سرداران نظامی را برای ایران به دنبال داشت. 

به‌رغم آنکه بسیاری در ایران منتظر و امیدوار بودند به اینکه با رفتن ترامپ و آمدن بایدن، بتوان برجام را احیا کرد و از زیر بار تحریم بیرون آمد اما یک دوره ریاست جمهوری دموکرات‌ها هم نه به احیای برجام کمک کرد و نه هیچ توافقی برای لغو تحریم‌ها حاصل شد. 

حالا پس از گذشت چهار سال، صدای پای ترامپ بلندتر از همیشه شنیده می‌شود. نظرسنجی‌ها پس از اولین مناظره او و جو بایدن در هفتم تیرماه، حاکی از کاهش اعتماد جامعه آمریکایی به بایدن و افزایش محبوبیت ترامپ است. 

بنا به گزارش رسانه‌ها، بر اساس نتایج نظرسنجی انجام گرفته توسط دانشگاه سافولک و یو‌اس‌ای تودی پس از این مناظره، اکثر رأی‌دهندگان معتقدند عملکرد کاری ترامپ در صورت پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری ماه نوامبر بهتر از بایدن خواهد بود.

هرچند که تا انتخابات آمریکا حدود چهار ماه باقی مانده و پیش‌بینی‌ها مدام می‌توانند تغییر کنند اما در حال حاضر آنچه محتمل‌تر از هر سناریویی به نظر می‌رسد، پیشروی و شانس بالای دونالد ترامپ برای بازگشت به کاخ سفید است. 

بازگشت او به کاخ سفید می‌تواند به معنای واقعی، پایان ماه عسل شیرین پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ایران و آغاز دست و پنجه نرم کردن دولت چهاردهم با چالش نفسگیر دونالد ترامپ باشد!

 امیدها درباره توافق با رئیس‌جمهور «تاجر»

و در این میان سوال نگران‌کننده این است که انتخاب یک رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه در آمریکا، این بار هم اقتصاد و سیاست ایران را به سختی خواهد لرزاند؟

بسیاری معتقدند که انعطاف حاکمیت برای میدان دادن به یک کاندیدای اصلاح‌طلب و فراهم کردن امکان پیروزی او، در واقع به دلیل احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید بوده است؛ با این توضیح که قدرت گرفتن جلیلی خروج ایران از بن‌بست‌ها برای احیای برجام، برداشتن تحریم‌ها و روابط با غرب را غیرممکن می‌کرد اما ریاست جمهوری پزشکیان می‌تواند این بن‌بست را باز کند. 

    بسیاری معتقدند که انعطاف حاکمیت برای میدان دادن به یک کاندیدای اصلاح‌طلب و فراهم کردن امکان پیروزی او، در واقع به دلیل احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید بوده است؛ با این توضیح که قدرت گرفتن جلیلی خروج ایران از بن‌بست‌‌‌های موجود در سیاست خارجی را غیرممکن می‌کرد

آنچنانکه شورای سردبیری گاردین نیز دیروز در مقاله‌ای نوشته است: «نهاد قدرت در ایران برای تعامل مجدد نسبی با جمعیت ناراضی و احتمالا تثبیت روابط با غرب مسیر را باز کرده است.»

نزدیکان مسعود پزشکیان نیز نوید می‌دهند که می‌توانند چالش مواجهه با ترامپ را با موفقیت پشت سر بگذارند. پیش از برگزاری انتخابات هشت تیر، علی عبدالعلی‌زاده، رئیس ستاد انتخاباتی مسعود پزشکیان در مصاحبه‌ای با روزنامه العربی الجدید درباره وضعیت تحریم‌های ایران در صورت بازگشت ترامپ به قدرت گفته بود: «اتفاقا با وجود ترامپ احتمال رفع تحریم‌ها بیشتر است و ترامپ تاجر است و ما هم خوب زبان تجارت را می‌فهمیم.»

کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در نیویورک هم در مصاحبه‌ای اشاره کرده به اینکه موانع اصلی مذاکره ترامپ با ایران، بولتون و پمپئو بودند که برخورد کاملا ایدئولوژیک داشتند؛ وگرنه خود ترامپ در شرایطی اصرار به مذاکره با ایران داشت. 

او حتی یادآوری که ترامپ توافق «نفتا» را هم توافقی بد جا می‌زد اما نهایتا با سیگنال مثبت کانادا و مکزیک، مذاکره کرد و نتیجه مذاکره این شد که نام توافق را عوض کردند به «توافق تجارت آزاد مکزیک آمریکا و کانادا» و آن را روزآمد کردند؛ همین. بدون هر گونه تغییر محتوایی؛ و ترامپ آن را با جلد جدیدی به پایگاه رأی‌اش به عنوان موفقیتی در تبدیل یک توافق بد به یک توافق خوب فروخت.»

 خطر رادیکال‌ها در ایران و آمریکا

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده ادوار مجلس و رئیس کمیسیون سیاست خارجی در مجلس دهم، در این باره به خبرآنلاین گفته است: «شور و شوق انتخاباتی در داخل ایران باعث تعدیل مواضع ترامپ شد و اعلام کرد با دولت ایران از موضع برابر مذاکره خواهم کرد، از همین رو هر دولتی که در آمریکا روی کار بیاید چه ادامه دولت بایدن و چه ترامپ مجبور به تنش‌زدایی با ایران خواهد بود.»

در همین رابطه سی‌ان‌ان به نقل از صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده چتهم هاوس لندن نوشته است: «بعید است انتخاب پزشکیان بتواند به صورت فوری منجر به تغییر در سیاست‌های ایران منجر شود. اما پزشکیان تصریح کرده که تلاش خواهد کرد از طریق و درون سیستم کار کند تا زمینه را برای ایجاد یک فضای آرام‌تر فراهم کند.»

    رادیکال‌ها در ایران و تندورها در آمریکا کماکان به قوت خود باقی هستند. به سلامت عبور کردن دولت پزشکیان از سنگ‌اندازی‌ آنها می‌تواند ظرف و ظرفیت دولت جدید برای دست کم تعدیل بحران‌های ایران در مواجهه با غرب و آمریکا را مشخص کند

این رسانه نزدیک به دموکرات‌ها در عین حال تصریح کرده: «کارشناسان معتقدند ارائه یک چهره معتدل‌تر از ایران در قامت رئیس‌جمهور می‌تواند موجب تسهیل گفتگوها بین ایران و دولت‌های غربی شود.»

همه این تحلیل‌ها ناظر بر این است که می‌توان با ترامپ به توافق رسید. اما مانعی که در دوره قبلی ریاست جمهوری او برای مذاکره وجود داشت، یعنی رادیکال‌ها در ایران و تندروها در آمریکا کماکان به قوت خود باقی است. 

در ایران دولت سایه، به نظر می‌رسد از هم اکنون قصد دارد سایه به سایه دولت چهاردهم را دنبال و نقش خود را به عنوان مانع بر سر راه توافقات و مذاکرات ایفا کند. در آمریکا نیز جمهوریخواهان تندرو حتی در کنگره، بر سر راه هر نوع تفاهمی با ایران سنگ‌اندازی می‌کنند. 

 ترکیب توانمندی دولت و عزم حاکمیت 

به سلامت عبور کردن از این سنگ‌اندازی‌ها می‌تواند ظرف و ظرفیت دولت جدید برای نه پایان دادن، بلکه دست کم تعدیل بحران‌های ایران در سیاست خارجی به ویژه با غرب را مشخص کند. 

در این مسیر اینکه چه تیمی سکان وزارت خارجه و پیشبرد اهداف سیاست خارجی را در دست خواهند گرفت نیز مورد ارزیابی و تحلیل است؛ اینکه این تیم چقدر زبده و کارآزموده باشد و چقدر بتواند در راستای وعده‌های رئیس‌جمهور به منظور تنش‌زدایی و رفع تحریم‌ها قدم بردارد. 

تا چهار ماه آینده که انتخابات ایالات متحده برگزار می‌شود، قاعدتا پزشکیان باید دولت خود را شکل داده و وزیر خارجه‌اش نیز از مجلس رأی اعتماد را گرفته باشد. اما وزیر خارجه‌ای که از عهده ترامپ بربیاید کیست؟

محمدجواد ظریف به عنوان بانی توافق برجام اعلام کرده که در دولت پزشکیان نخواهد بود. علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی و وزیرخارجه اسبق هم گفته که فعلا پیشنهادی برای وزارت دریافت نکرده است. 

    حل مسئله برجام و تحریم‌ها، گذشته از توانایی و تبحر اعضای دولت و وزیر خارجه، نیازمند عزم و حمایت سطوح بالای حاکمیتی است و باید منتظر ماند و دید که ترکیب این عزم و توانایی دولت می‌تواند بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید را برای ایران بازگشتی بی‌خطر کند

گزینه محتمل‌تری که بیشتر از او یاد می‌‎شود اما عباس عراقچی است. او در دولت روحانی، معاون سیاسی محمدجواد ظریف و در تمامی مذاکرات ایران و 5+1 حضور داشته است. 

البته وزارت او یا هر گزینه دیگری در دولت مسعود پزشکیان، برای حل مسائل برجام، هسته‌ای و تحریم‌ها، گذشته از توانایی و تبحر اعضای دولت و وزیر خارجه، نیازمند عزم و حمایت سطوح بالای حاکمیتی است و باید منتظر ماند و دید که ترکیب این عزم و توانایی دولت می‌تواند بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید را بازگشتی بی‌خطر برای ایران کند یا اینکه کشور بار دیگر به شکل تلخی دستخوش رویدادی سیاسی در ایالات متحده خواهد شد.