طالبان چهره‌اش را برای ایران عیان‌تر می‌کند
بی‌اعتنا به آب، متجاوز به خاک
اختلاف مرزی البته تنها چالش ایران با حکومت جدید در افغانستان نیست. مسئله آب و تسلط طالبان با سرشاخه‌های اصلی رود هیرمند نیز یکی دیگر از زمینه‌های دیگر این اختلافات است.
روزنو :
روزنو :درگیری دوباره نیروهای مرزی در مرز ایران و طالبان در منطقه شغالک شهرستان هیرمند، بار دیگر اهمیت اصلاح در ساختار دیوار امنیتی در پشت مرز بین‌المللی با افغانستان را واضح‌تر کرد. روز یکشنبه، بار دیگر تجاوزی مرزی از سوی طالبان رخ داد که با عکس‌العمل نیروهای ایرانی روبرو شد و متقابلاً پاسخ‌های آن‌ها را در بر داشت، اگر چه تلفاتی جانی به دنبال نداشت. این درگیری اگر چه مختصر بود و بلافاصله به اتمام رسید اما مقام‌های امنیتی ایران را هوشیارتر کرد تا برای ممانعت از وقوع اتفاقاتی ازاین‌دست، راه‌های جدیدی را پیش‌بینی کنند.
طی سال‌های گذشته در منطقه شغالک، از توابع بخش مرکزی شهرستان هیرمند در استان سیستان و بلوچستان، دیوارهایی برای مقابله با قاچاقچیان و اشرار احداث‌شده است؛ دیوارهایی که در داخل خاک ایران و در چند صدمتری مرز این کشور با افغانستان قرار دارد و نیروهای طالبان تصور می‌کنند که این دیوارها خط مرزی دو کشور است. این دومین تنش مرزی دو کشور طی سه ماه گذشته بود. پنج ماه پیش نیز نیروهای طالبان با مرزبانان پاکستانی وارد درگیری‌های مسلحانه شدند که در جریان آن دو نیروی طالبان و پنج مرزبان پاکستانی کشته شدند.
در همین حال، معاون امنیت و انتظامی وزیر کشور گفت: «نیروهای مرزبانی افغانستان به سمت نیروهای مرزبانی ایران تیراندازی کردند و متقابلاً نیروهای مرزبانی کشورمان پاسخ این تیراندازی را دادند.» به گزارش ایسنا، مجید میراحمدی با تشریح جزییات درگیری میان نیروهای مرزبانی کشورمان با نیروهای طالبان، اظهار کرد: «برابر گزارش‌های واصله، دیروز تعداد محدودی از نیروهای مرزبانی افغانستان در منطقه زهک بین میل 56 و میل 57 بدون رعایت حدود جغرافیایی و مرزی دست به اقدامات تحریک‌آمیزی زدند که مرزبانی جمهوری اسلامی ایران با مدیریت صحنه و جلوگیری از تشدید تنش‌ها، موضوع را مدیریت کرد و این مسئله خاتمه یافت.»
او ادامه داد: «متأسفانه به‌تازگی در همان منطقه، نیروهای مرزبانی افغانستان دست به اقدامات تحریک‌آمیز دیگری زدند و به سمت نیروهای مرزبانی ایران اقدام به تیراندازی کردند. متقابلاً نیروهای مرزبانی جمهوری اسلامی ایران نیز پاسخ این تیراندازی را دادند. در ساعت یک و نیم بعدازظهر و پس از حدود یک ساعت درگیری محدود، این موضوع با مدیریت و تسلط مرزبانی جمهوری اسلامی خاتمه پیدا کرد.» معاون وزیر کشور در پایان تصریح کرد: «لازم است نیروهای مرزبانی افغانستان به حدود جغرافیایی و مرزی توجیه بشوند. بارها این موضوع به مقامات افغانستانی گوشزد شده است تا این باعث نشود که تنش‌های محدود علیرغم خواست دو طرف صورت بگیرد.» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز روز گذشته در مورد اتفاقات اخیر در مرزهای ایران و افغانستان گفت: «این اتفاقات ناشی از عدم توجه و توجیه نیروهای مرزبانی افغانستان در خصوص خطوط مشترک مرزی دو کشور است.»از سوی دیگر، نماینده ویژه رییس جمهور در امور افغانستان گفت: «پس از درگیری اخیر در منطقه هیرمند، جلسه‌ای با حضور نماینده جمهوری اسلامی و وزارت دفاع حکومت سرپرست افغانستان تشکیل شد.»
حسن کاظمی قمی دوشنبه‌شب در صفحه توییتر خود با اشاره به درگیری‌های منطقه هیرمند نوشت: «پس از درگیری امروز در منطقه هیرمند، جلسه‌ای با حضور نماینده جمهوری اسلامی و وزارت دفاع حکومت سرپرست افغانستان تشکیل شد. وزارت دفاع حکومت سرپرست، طی تماسی با نیروهای مرزی این کشور پرهیز از درگیری و تشکیل کمیته مشترک جهت عدم تکرار این دست اقدامات را در دستور کار قرار داد.»
بر اساس این گزارش عصر روز یکشنبه فرماندار هیرمند نیز با تأیید وقوع درگیری مرزی بین نیروهای ایران و طالبان، گفت: «این درگیری تلفاتی نداشت.» میثم برازنده اضافه کرد: «بین نیروهای ایران و طالبان در منطقه شغالک شهرستان هیرمند درگیری شده است.» فرماندار هیرمند در مورد علت این درگیری بیان کرد: «تجاوز مرزی از سوی طالبان امروز رخ داد که نیروهای ما پاسخ لازم را دادند، متقابلاً آن‌ها هم پاسخ دادند اما تلفات جانی به دنبال نداشت.» او بیان کرد: «این درگیری مختصر بود و به اتمام رسیده است.»
همچنین دراین‌ارتباط دستیار وزیر امور خارجه کشورمان درگیری مرزی امروز میان مرزبانی ایران و نیروهای طالبان را ناشی از عدم درک طرف مقابل از تفاوت دیوار امنیتی با مرز بین‌المللی دانست. سید رسول موسوی در حساب توییتر خود با اشاره به درگیری مرزی میان مرزبانی ایران با نیروهای طالبان نوشت: «سر چشمه شاید گرفتن به بیل/چو پر شد نشاید گذشتن به پیل» امروز باید اشتباه مدیریتی و محاسباتی انجام‌شده در ساخت دیوار امنیتی در پشت مرز بین‌المللی با افغانستان را برطرف کرد؛ فردا دیر است. آنچه در مرز اتفاق افتاده ناشی از عدم درک طرف مقابل از تفاوت دیوار امنیتی با مرز بین‌المللی است.»او در این توییت یک تصویر از موقعیت مرز بین‌المللی و دیوار امنیتی که توسط ایران پشت مرز ایجاد شده، منتشر کرده است که نشان می‌دهد زمین‌های کشاورزان ایرانی بین دیوار امنیتی و مرز بین‌المللی (داخل خاک ایران) قرار گرفته است؛ مسئله‌ای که باعث شده در برخی مواقع طرف افغان این زمین‌ها را متعلق به خود فرض کند.
بااین‌حال، رسانه‌های افغانستان صبح روز یکشنبه به نقل از مولوی محمدابراهیم هیواد، فرمانده مرزی طالبان از درگیری مسلحانه نیروهای مرزی افغانستان و ایران در ساحه درویش ولسوالی کنگ این ولایت خبر دادند. آقای هیواد کشته شدن یک نیروی مرزی افغانستان و زخمی شدن یک تن دیگر را تایید و نیروهای ایران را آغازگر این درگیری اعلام کرد. در همین حال، خبرگزاری تسنیم هم گزارش داد که این درگیری پس از تلاش برخی نیروهای طالبان برای افراشتن پرچم طالبان در خاک ایران رخ داده است. بر پایه گزارش این خبرگزاری، در این درگیری نیروهای طالبان گلوله‌هایی به سمت منازل حاشیه شرقی شهر دوست‌محمد شلیک کردند و حجم آتش بین دو طرف برای دقایقی تشدید شده بود. البته فرماندار هیرمند بعدازظهر یکشنبه با تأکید بر اینکه این درگیری در میان نیروهای ایرانی تلفات جانی نداشته از پایان آن و عقب‌نشینی نیروهای طالبان به پشت خط مرزی دو کشور خبر داد. منابع مستقل نیز تا کنون کشته شدن یک نفر از نیروهای طالبان و زخمی شدن یک تن دیگر از آن‌ها را تایید نکرده‌اند.
اختلاف مرزی البته تنها چالش ایران با حکومت جدید در افغانستان نیست. مسئله آب و تسلط طالبان با سرشاخه‌های اصلی رود هیرمند نیز یکی دیگر از زمینه‌های دیگر این اختلافات است. این در شرایطی است که تسلط طالبان بر عمده مناطق افغانستان نگرانی را برای جنگ آب در مرزهای شرقی ایران بیشتر از پیش کرده است. در دهه پنجاه قراردادی درباره رود هیرمند در کابل منعقد شد که بر اساس آن قرار بود، ۲۶مترمکعب آب در ثانیه حقابه ایران باشد و افغان‌ها هم آن را پذیرفتند اما بعد از کودتا و جنگ‌های داخلی و خارجی در افغانستان آن قرارداد انجام نشد و حکومت‌های افغانستان هم از انجام کامل آن قرارداد سر باز زدند. حالا اما افغان‌ها پا را فراتر گذاشته‌اند و حتی اعلام کرده‌اند که با افتتاح سد کمال خان، ازاین‌پس در مقابل نفت به ایران آب می‌دهند.
پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان دراین‌باره می‌گوید: «واقعیت این است که افغان‌ها در هیچ برهه زمانی به قرارداد حقابه پایبند نبودند و مشکلات کم‌آبی در سیستان و بلوچستان هم ناشی از عدم اجرای همین قرارداد است و حالا با قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، اوضاع بدتر هم شده است. هیرمند بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رودخانه افغانستان است که از شرق، وارد خاک ایران شده و به رود پریان و تالاب هامون می‌ریزد و حالا که افغانستان روی این رودخانه سدهای متعدد احداث کرده است، خشک‌سالی در سیستان و بلوچستان تشدید شده است.»شه‌بخش گرگیج، نماینده سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان‌ها پیش‌ازاین گفته بود: «۴۰ تا ۵۰درصد روستاهای استان سیستان و بلوچستان به دلیل بحران کم‌آبی در تخلیه هستند. روستایی که ۱۰۰خانوار داشته، الان ۴۰خانوارش باقی‌مانده و بقیه مهاجرت کرده‌اند و ۴۰ تا ۵۰درصد روستاها در حال تخلیه هستند.» پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان توضیح می‌دهد: «در آن‌سوی مرز و در سمت افغانستان، مزارع گسترده خشخاش به وجود آمده و این مزارع منبع درآمد طالبان هستند و از طرف دیگر سدسازی هم انجام‌شده است و با این وضعیت، انتظار اینکه وضعیت کم‌آبی در این سمت مرز و در سیستان و بلوچستان تشدید شود، وجود دارد.»
این در حالی است که به‌تازگی و به دنبال تأکید مقام‌های ایرانی بر لزوم پرداخت حقابه ایران، سخنگوی وزارت انرژی و آب دولت طالبان تأکید کرد که این حقابه بر اساس توافقنامه هلمند پرداخت خواهد شد. به گزارش خبرگزاری صدای افغان (آوا) سخنگوی وزارت انرژی و آب دولت طالبان اعلام کرد که بر اساس توافقنامه میان دو کشور حقابه ایران پرداخت خواهد شد. اختر محمد نصرت؛ دراین‌باره گفت: «مطابق با توافق‌نامۀ ۱۳۵۱ در حالت عادی ایران ۲۲مترمکعب در یک ثانیه حقابه دارد و ما 4مترمکعب نیز به دلیل حسن هم‌جواری به این کشور پرداخت می‌کنیم و اگر خشک‌سالی باشد، به همان اندازه آب کمتری به سمت ایران جاری می‌شود.» نصرت تأکید کرد که چگونگی پرداخت آب در سال‌های غیرعادی نیز در توافقنامه میان دو کشور ذکرشده است.
سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران اخیراً وزرای امور خارجه و نیرو را مأمور پیگیری حقابه ایران از رود هیرمند کرده و گفته بود: «دولت ایران در پیگیری حقوق ملت به‌هیچ‌عنوان کوتاه نخواهد آمد.» به دنبال این اظهارنظر، حسین امیر عبداللهیان؛ وزیر امور خارجه ایران پنجشنبه هفته گذشته با امیرخان متقی؛ سرپرست وزارت خارجه افغانستان تلفنی گفت‌وگو کرد. وزیر خارجه ایران با اشاره به بارندگی‌های اخیر و جاری شدن آب در رودخانه هیرمند، ابراز امیدواری کرده بود که موانع مصنوعی جهت تأمین حقابه ایران وجود نداشته باشد. وزیر امور خارجه ایران گفت: «تحویل حقابه ایران شاخص مهمی برای سنجش تعهدات هیات حاکمه سرپرستی افغانستان در عمل به تعهدات بین‌المللی در قبال ایران است.» امیرخان متقی نیز در این گفت‌وگوی تلفنی روابط دو کشور را برادرانه و در مسیر کمک به ملت افغانستان توصیف کرد. او با استقبال از سفر هیئت وزارت نیروی ایران گفت: «ما نسبت به حق‌آبه ایران متعهد هستیم. زمانی که آب موجود باشد، آن را به‌سوی ایران روان می‌کنیم.»
از سوی دیگر، ابوالفضل ظهره‌وند دیپلمات، سفیر سابق ایران در افغانستان و ایتالیا به‌تازگی در گفتگویی تصریح کرده است که ایران اهرم‌هایی دارد که می‌تواند با استفاده از آن، برای گرفتن حق‌آبه استفاده کند. او می‌گوید: «مسئله حقابه ایران غفلت دستگاه دیپلماسی ما در گذشته نسبت به پیگیری این موضوع به‌عنوان یک مؤلفه کلیدی است. همین غفلت در روابط دوجانبه با افغانستان منجر شد که تاکنون این حقابه وصول نشود. طبق توافقنامه ۱۳۵۱ که به تصویب مجلسین دو کشور رسیده و بر اساس آن، میزان آب دریافتی آب ایران مشخص است و طبق جدول آبی که در آب‌سنجی دهراوود تعیین شده باید حقابه ایران داده می‌شد. در دوره اصلاحات که غفلت جدی‌ای صورت گرفت، دوره آقای روحانی هم به همین ترتیب. اکنون نیز با گروهی مواجه هستم که رسمیت قانونی ندارد؛ یعنی دولتی نیست که موردقبول و تایید جامعه جهانی باشد؛ بنابراین با شرایط خلأ قدرت و بی‌قانونی مواجه هستیم.»او ادامه داده است: «پیگیری حق‌آبه که همواره باید انجام شود مانند چِکی است که باید دنبال نقد شدنش باشید. دادن حق‌آبه توافقنامه‌ای است که امضا و تایید مجلس‌های دو کشور رسیده است. کسی نمی‌تواند آن را انکار کند. اکنون بیش از ۵میلیون مهاجر افغان را در کشور بدون کمک سازمان‌های بین‌المللی نگهداری می‌کنیم، بزرگ‌ترین و بیشترین آسیب را از مواد مخدر دیده‌ایم، بیشترین کمک را همین‌الان در بحث انرژی و مسائل دیگر انجام می‌دهیم. این‌ها اهرم‌هایی است که ما داریم و این برمی‌گردد به هوشمندی سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی که به‌موقع و به هنگام با ایفای نقش فعال به‌گونه‌ای این حق مسلم را عملیاتی کند و آب را در هامون ببینیم.»
