استاد سروش محلاتی: انتخاب روش اشتباه نهی از منکر، به کفر منتهی می شود

روزنو :آیت الله محمد سروش محلاتی با تاکید بر لزوم توجه به عواقب روش‌های امر به معروف و نهی از منکر رایج در جامعه امروز تصریح کرد: گاهی روش امر به معروف و نهی از منکر اشتباه سبب ارتداد یک فرد می شود و مسئولیت این ارتداد با فرد امر و نهی کننده است.

این استاد دروس خارج حوزه علمیه در دومین جلسه سخنرانی خود با عنوان «جامعه منکر زده» و منکر اَفزایی ، بنام منکر زُدایی! گفت: منکر از جنبه‌های مختلف در جامعه ما شیوع دارد. اما جنبه دیگر این است که اقداماتی که برای جلوگیری از منکرات در میان ما وجود دارد، خود نوعی منکر است و گویا برخی می‌خواهند منکر را با منکر برطرف کنند.

وی افزود: چرا آنچه را ما به عنوان نهی از منکر می‌شناسیم در صحنه عمل از موفقیت چندانی برخوردار نیست و نهی از منکرا‌هایی که ما می‌بینیم مصداق منکر است؟ ما در نهی از منکر موظف هستیم که به آثار اقدامات خود توجه و شیوه‌ای را انتخاب کنیم که سبب افزایش منکر نباشد؛ بلکه سبب کاهش آن شود. نباید برای رفع منکر، روش منکرزا را انتخاب و منکر‌های جدیدی را ایجاد کرد.

آقای سروش محلاتی گفت: انسان‌ها از نظر ایمان و عمل صالح و رعایت موازین مختلف هستند. برخی رعایت حداکثری دارند یعنی کاملاً بر عمل به همه مسائل اخلاقی و شرعی توجه دارند. ما این افراد را با عنوان عادل می‌شناسیم. این‌ها ممکن است گاهی لغزش داشته باشند اما توبه کرده و بر می‌گردند. اما گروهی هستند که ایمان آن‌ها کمتر است و به همان تناسب گناهان آن‌ها بیشتر شده و نهایت به کسانی می‌رسیم که هیچ ایمانی ندارند. یعنی در یک طیف با نقطه 100 و در سر دیگر آن با نقطه صفر روبرو هستیم.

وی ادامه داد: در امر به معروف و نهی از منکر تلاش می‌شود که افرادی که در میانه طیف قرار دارند، نقص‌شان کم شود و کمالشان افزایش یابد. قید تاثیرگذاری که در شروط امر به معروف آمده به همین موضوع اشاره دارد. امر به معروف و نهی از منکر موفق عیب و ایراد کار را کاهش می‌دهد و به کمال و رشد فرد می‌انجامد. اما گاهی برخی از امر به معروف‌ها و نهی از منکر‌ها به دلیل روش غلط تأثیر معکوس دارد. کسی که در درجه پنجاه قرار دارد باید از پنجاه به 60 برسد، اما با رفتار غلط به 40 می‌رسد. رفتار اشتباه سبب ضرر به ایمان این فرد است. گاهی این ثبوت آنچنان شدید و قوی است که اساساً شخص به نقطه صفر ساقط می‌شود؛ یعنی تمام باور‌های دینی خود را از دست می‌دهد.

سروش محلاتی تصریح کرد: شیوه‌ها و روش‌های امر به معروف و نهی از منکر در طول زمان تغییر یافته است. در گذشته تنبیه در محیط خانه و در مدرسه یک امر پذیرفته شده بود. اما امروز مسأله سخت‌گیری و تنبیه بدنی کاملاً تأثیر معکوس دارد. درک جامعه و انسان‌ها تغییر یافته است. نمی‌توانیم این تغییرات فرهنگی و اجتماعی را نادیده گرفته و بر روش‌های گذشته تأکید کنیم. اگر آن روش‌ها در شرایط خودش، جواب می‌داد، امروز مطمئناً تأثیر مثبت ندارد بلکه تأثیر منفی دارد.

این استاد حوزه علمیه قم خاطر نشان کرد: انتخاب روش غلط امر به معروف و نهی از منکر، می‌تواند فرد را به سمت ارتداد بکشاند. به ظاهر ممکن است افراد را وادار به استفاده از پوششی کنیم، اما آیا وظیفه ما همین کنترل کردن در ظاهر است یا باید پیامد‌های این اقدام خود را بپذیریم؟ ما در طول زمان با استفاده از این شیوه‌ها از کجا به کجا رسیده‌ایم؟

وی با اشاره به سخنان امام خمینی درباره امر به معروف و نهی از منکر گفت: بر اساس نظر ایشان یکی از امور مهم در این فریضه الهی، رفق و مدارا است. می‌فرمایند ممکن است اگر انسان با شدت از ترک واجبی جلوگیری کند، کار فرد از معصیت کوچک به معصیت بزرگ و یا کفر منتهی شود. یعنی برای اصلاح ابرو، چشم را کور کرده‌ایم. مسلمان را به کافر دارای بغض تبدیل کرده‌ایم. مسئولیت این کفر با فردی است که شدت به کار بسته است. امام برای این سخن استدلال می‌آوردند که امر و نهی در ذائقه انسان ناگوار است و سبب تحریک غضب می‌شود و باید این تلخی را با شیرینی بیان و رفق جبران کرد.

سروش محلاتی گفت: ممکن است فردی بگوید فقهاء گفته‌اند در برخی از جا‌ها نیاز به ضرب و جرح است. ضرب و جرح برای موقعیت دارای نیاز فوری است. مثلاً فردی دارد دیگری را به قتل می‌رساند، باید سریع مانع او شد. کسی که متعرض دیگران شده را باید فوری باز داشت. اما تربیت باید در فضای دیگری انجام شود.

وی تصریح کرد: نباید آمار را یکجانبه دید که ما آمدیم و آمار اعتکاف را بالا بردیم. باید آمار‌های دیگر را دید. باید جا‌هایی که بر اثر تعبیر‌ها و برخورد‌های غلط به ایمان افراد آسیب رسیده را نیز دید.