واکنش سرد

روزنو :حالا نوبت آمریکایی­ها رسیده که برای ادامه مذاکرات ناز کنند و اما و اگر بگذارند. البته این ناز کردن به کشورهای دیگر هم فرصت داده با لحن تهدیدآمیز و تندتری نسبت به گذشته، ایران را خطاب قرار دهند. ادبیاتی که می­تواند مسیر مذاکرات ایران برای احیای برجام را به طرز عجیبی منحرف کند یا به تعویق طولانی بیندازد.

اشتباهات محاسباتی وزارت خارجه

گذشت زمان نشان می­دهد نقشه ایران برای استفاده از فرصت مذاکرات دوحه تا چه میزان اشتباه بوده است. هماهنگی­های رسمی و آشکار شده با روس­ها قبل و بعد از مذاکرات، اصلا به مذاق طرف­های دیگر برجامی خوش نیامده است.

اما مهمتر از نقش محوری روس­ها، پالس­های فراوان ایران برای تداوم مذاکره بود که حالا با واکنش سرد طرف آمریکایی روبرو شده است. با انتشار اخبار منفی گفت­وگوهای دوحه در رسانه­ها، مقام‌های غربی نسبت به احتمال شکست مذاکرات احیای برجام هشدار دادند؛ اما نماینده جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد، برای تغییر فضای افکار عمومی گفت که تیم مذاکره‌کننده ایرانی آماده است تا برای دستیابی به توافق نهایی، مجددا به شکل سازنده همکاری کند.

مجید تخت­روانچی، یادآور شد که «ایران ضمانت‌های قابل راستی‌آزمایی و عینی از آمریکا خواسته است تا توافق هسته‌ای دوباره به هم نخورد و ایالات متحده از تعهداتش تخطی نکند و تحریم‌ها تحت سایر عناوین و بهانه‌ها از نو اعمال نشود» و گفت که تهران «برای مرحله بعدی مذاکرات احیای برجام با هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا» در تماس خواهد بود.

وزیر خارجه هم در همین راستا گفت که به‌رغم «برآورد منفی» آمریکا از مذاکرات غیرمستقیم در پایتخت قطر برای احیای برجام، دستیابی به توافق هسته‌ای بین تهران و قدرت‌های جهانی همچنان در دسترس و امکان‌پذیر است.

احتمالا همین اشتباه تاکتیکی و اعلام آمادگی فوری برای تداوم مذاکرات، افزون بر آنچه در دوحه گذشت؛‌ باعت شد که آمریکایی­ها خود را نسبت به تداوم گفت­وگوهای احیای برجام بی‌رغبت نشان دهند.

دیاکو حسینی، از کارشناسان روابط بین­الملل به اشتباهات عجیب تیم ایرانی اشاره کرده و گفته است: «اینکه در سرنوشت­سازترین مذاکرات بین‌المللی در نیم دهه اخیر، حتی ابتدایی­ترین اصول و قواعد اداره دیپلماسی رعایت نمی­شود، حیرت­آور و تاسف­برانگیز است و از ضعفی نگران­کننده در بدنه اجرایی حکایت دارد.»

تلفیقی از بی­رغبتی و تهدید

ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا دیروز گفت: در حال حاضر دور دیگری از مذاکرات با ایران برنامه‌ریزی نشده است زیرا ایران در هفته‌ها و ماه‌های اخیر بارها «مطالبات نامربوطی» مطرح کرده که فراتر از محدودیت‌های منظور شده در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) بوده و طرح این مطالبات جدید، نشان دهنده عدم جدیت تهران است.

پیش از او،‌ مذاکره‌کننده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای هم با یادآوری اینکه در بیش از یک سال گذشته، اتحادیه اروپا واسطه گفتگوهای غیرمستقیم اتمی ایران و آمریکا بوده گفت که این اتحادیه «در تلاشی دیگر برای به انجام رساندن این مذاکرات» از دو طرف برای شرکت در نشستی در دوحه دعوت کرد. وی گفت اروپاییان "امید داشتند که ایران نشانه‌ای از تمایل به حصول توافق از خود بروز دهد اما آنها نشان دادند که نتوانسته‌اند به تصمیم مشخصی برسند.»

رابرت مالی تایید کرد که بسته پیشنهادی اروپا حاوی یک جدول زمانی مشخص برای بازگشت ایران به برجام و لغو تحریم‌های آمریکا بود و اگرچه ایالات متحده این پیشنهاد را پذیرفت اما «ایران به این پیشنهاد نه گفت.»

او البته طعنه­ای به ایران زده که بهتر است با خودش اول مذاکره کند: «گفتگویی که الان به آن نیاز است نه بین ما و ایران، بلکه باید بین ایران با خودش صورت گیرد و آنها تصمیم بگیرند که آیا بالاخره می‌خواهند به توافق اتمی بازگردند یا نه زیرا ما گفته‌ایم که آماده بازگشت به این توافق هستیم.»

این تنها بخش طرف آمریکایی ماجراست. در آن سویی که بازیگران دیگر ایستاده­اند، ادبیات کمی بیشتر تغییر کرده است. در لحن روسای جمهور فرانسه و اسرائیل در مورد وضعیت مذاکرات به وضوح ادبیات تهدیدآمیز نمایان بود.

امانوئل مکرون، از این که به زعم خود «تهران همچنان در غفلت به سر می‌برد و از امضای توافق روی میز برای احیای برجام «امتناع» می‌کند»، ابراز تاسف کرده و مدعی شد«ما در هماهنگی کامل با هم‌پیمانانمان به تلاش پیگیرمان برای این که ایران را به خودش بیاوریم ادامه خواهیم داد.»

رئیس‌جمهوری فرانسه پا را از این حد فراتر گذاشته و تصریح کرد: «توافق هسته‌ای برای مهار فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران کافی نخواهد بود.اما ما باید از این توافق حمایت کنیم ولی پیش از هر چیز باید منافع امنیتی دوستان خودمان و در راس آنها اسرائیل را در نظر بگیریم و سپس این توافق را از طریق مذاکرات جدی در مورد برنامه موشک‌های بالستیک ایران تکمیل کنیم.»

نخست وزیر جدید اسرائیل نیز که به تحرکات ضدایرانی خود افزایش چشمگیری داده، گفته است: «گاهی اوقات جایگزین دیگری جز نیروی جنگ برای حفظ صلح وجود ندارد» یائیر لاپید در ادامه کینه‌توزی‌های دیرپای خود با کشورمان مدعی شده است: «ایران دائما این توافق هسته‌ای را نقض می‌کند و با پنهان‌کاری به توسعه برنامه هسته‌ای خود ادامه می‌دهد، جهان باید به این رفتار ایران واکنش نشان دهد.»

لاپید، چندی قبل در اولین سخنرانی خود از زمان انتصاب در این پست تاکید کرد که ایران بزرگ‌ترین تهدید برای اسرائیل است و گفت: «مقابله با ایران یکی از چالش‌های پیش روی اسرائیل است»

اظهارات وزیر خارجه؛ همان همیشگی

وزیر امور خارجه کشورمان در دیدار با همتای قطری خود باز هم همان حرف­های گنگ همیشگی را زد. حسین امیرعبداللهیان گفت که ایران در جریان مذاکرات احیای برجام برای رسیدن به توافقی خوب، قوی و پایدار، مصمم است. او تصریح کرد: برخلاف برخی ادعاهای رسانه‌ای طرف آمریکایی، ما هیچ گونه مطالبه زیاده‌خواهانه و فرابرجامی نداریم و مطالبات ما کاملا در چارچوب توافق سال ۲۰۱۵ است و اگر در حوزه‌ای طرف آمریکایی احساس می‌کند موضوع فرابرجامی است ما در درون گفت‌وگوها به طرف آمریکایی تأکید کرده‌ایم براساس آنچه که در ماه‌های گذشته در مذاکرات رخ داد ما در گفت‌وگوهای اخیر نیز بر یک موضوع اساسی تمرکز کردیم و آن بحث تضمین موثر از سوی آمریکا در حوزه‌های هر آن چیزی است که بخواهد نفع اقتصادی ایران از برجام را تحت تأثیر قرار دهد و مطالبه و خواسته ما زیاده‌خواهانه نیست.

وزیر خارجه باز هم موضوع تضمین را پیش کشیده و گفت که «‌در مسیر اخذ تضمین‌ها آمریکا باید متعهد شود که ایران از مزایای کامل توافق ۲۰۱۵ برخوردار خواهد بود و این چیزی است که تاکنون طرف آمریکایی نتوانسته نسبت به تحقق آن ما را مطمئن کند.»

البته عباس عبدی، روزنامه­نگار و تحلیل­گر مسائل سیاسی که از منتقدان جدی شیوه اطلاع­رسانی دستگاه دیپلماسی است، در این مورد نوشت: «وزیر امور خارجه می­گوید هیچ مطالبه فرابرجامی نداریم. اگر ممکن است یک اطلاع­رسانی شفاف و دقیق از محوهای مورد اختلاف ارائه دهید.»

رودربایستی برای اعلام خبر مرگ مذاکرات

شاید تحولات بعد از سفر بایدن به منطقه را آخرین چاره­اندیشی­ها برای احیای برجام باید دانست. حمید رضا عزیزی، پژوهشگر بنیاد علم و سیاست آلمان معتقد است که کشورهای عربی و اسرائیل به دنبال یک صف‌بندی دفاعی-امنیتی در مقابل ایران هستند و می‌خواهند حمایت آمریکا را هم در این حوزه داشته باشند. در حال حاضر به این علت که آمریکا نیازمند این کشورهاست در نتیجه طبیعتا باید امتیازاتی را هم در مقابل به آن‌ها بدهد.

عزیزی معتقد است هیچ کدام از طرفین مذاکره آمادگی اعلام مرگ مذاکرات را ندارند؛ ولی با این اوصاف «چه به لحاظ وجهه سیاسی و دیپلماتیک آمریکای بایدن و چه به لحاظ شرایط بین‌المللی، قابلیت اینکه در صورت شکست مذاکرات، یک نوع اجماع علیه ایران شکل بگیرد در حال حاضر افزایش پیدا کرده است.»