ریزگردها برای سلامت افراد خطرناک‌تر از وارونگی هوا هستند/ وسائط نقلیه، کارخانه‌ها، ،پالایشگاه‌ها و سوخت منازل متهم اصلی آلودگی هوا در کلان‌شهرها

روزنو :روز گذشته با افزایش چشمگیر ذرات معلق در هوای تهران، شرایط «بسیار ناسالم» و در بعضی از ساعات «خطرناک» اعلام شد. به همین دلیل ادارات استان تهران و مراکر آموزشی تعطیل شدند. سید محمدمهدی میرزایی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از ثبت یک روز بسیار ناسالم برای هوای پایتخت خبر داد. آلودگی شدید هوا، بار دیگر چهره خوفناک خود را نشان داد و پایتخت را به تعطیلی کشاند. ستاره صبح در رابطه با این موضوع گفت‌وگویی با حمیدرضا سرخیل، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه محیط‌زیست انجام داده که در ادامه می‌خوانید:

به نظر شما می‌توان گفت هوای پایتخت در همه فصول سال آلوده است و این وضعیت ناخوشایند دیگر تنها مخصوص زمستان و فصول سرد سال نیست. تفاوت آلودگی هوای تهران و شدت و ضعف آن در فصول مختلف سال چگونه است؟

آلودگی فصول سرد سال همان شرایط وارونگی هوا است. هوای گرم در لایه‌های بالاتر و هوای سرد در لایه‌های پایین‌تر قرار می‌گیرد. چون هوای سرد سنگین‌تر است، ساکن در جای خود باقی می‌ماند.

در شرایط وارونگی، جو زمین عملاً به‌طور مجازی دارای سرپوشی از هوای گرم است. که در مقایسه با هوای لایه‌های زیرین سبک‌تر بوده و به هوا در لایه‌های سرد پایینی امکان عبور و صعود به لایه‌های گرم بالاتر را نمی‌دهد.

در چنین شرایطی وارونگی هوا، خودروها و کارخانه‌ها تولید دود و آلودگی می‌کنند. این آلودگی امکان خروج از لایه زیرین را پیدا نمی‌کند و محبوس می‌ماند و تا زمان وزش باد بر روی‌هم انباشته می‌شوند و شرایط خطرناکی برای زیست ایجاد می‌کنند.

اما آلودگی هوا با منشأ ذرات معلق که از خطرناک‌ترین آلاینده‌ها هستند، کاملاً متفاوت از شرایط وارونگی است. این ذرات خطرناک‌تر از هر آلاینده‌ای هستند و عامل اصلی مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا در تهران معرفی‌شده‌اند.

چون به علت ابعادی میکرونی این ذرات، بینی و گلوی ما قادر به جلوگیری از ورود آن‌ها به درون بدن نیست. کودکان، بیش از بزرگسالان در مقابل نفوذ این ذرات معلق به درون شش‌هایشان آسیب‌پذیر هستند.

منشأ تولید این ذرات آلاینده چیست؟

به‌طورمعمول آلاینده‌های هوای تهران، مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق هستند و منابع متحرکی مثل خودروها از عوامل اصلی تولیدکننده این آلاینده‌ها هستند.

عامل دیگر آلودگی منابع ثابت است مثل کارخانه‌ها و سوخت منازل. اما در دهه‌های گذشته یک علت دیگر به علل آلودگی هوای تهران اضافه‌شده که ناشی از توده گردوغبار است و منشأ آن عموماً از خارج از کشور یا بسترهای خشک رودخانه‌ها و تالاب‌های داخلی است.

پدیده ریز گردها اساساً محصول تغیرات اقلیمی و گرمایش زمین است که به‌تبع آن خشک‌سالی و بیابان‌زایی به وجود آمده است.

متهم اصلی آلودگی هوای تهران و کلان‌شهرها حمل‌ونقل است ولی تمرکز بر روی منابع متحرک به معنای این نیست که منابع ثابت آلاینده هوای تهران را فراموش کنیم. در خارج از شهرها به‌طور مثال صنایع، نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها سهم قابل‌توجهی در آلودگی دارند.

سؤال اساسی درباره راهکارهای از بین بردن آلودگی هوا است. آیا می‌توان تهران و کلان‌شهرهای دیگر را بدون آلودگی و بدون بیماری‌های تنفسی و ریوی داشت؟

این وضعیت می‌طلبد دستگاه‌های مختلف برای رفع مشکل باهم همکاری داشته باشند. وقتی تنها یک‌نهاد مثل شهرداری را مسئول بدانیم و فقط از یک بخش انتظار داشته باشیم، عملاً مشکل را نمی‌شناسیم یا نمی‌خواهیم کاری انجام بشود.

همه ما، خانواده ما و فرزندان ما در همین هوا نفس می‌کشند. مشکل آلودگی هوا موضوعی نیست که کسی از تبعات آن مصون باشد.

ما به اراده‌ای حاکمیتی نیاز داریم تا در رابطه با پدیده ریز گردها از طریق دیپلماسی و در رابطه با صنایع از طریق راه‌حل‌های اقتصادی و همچنین در حوزه انرژی و بهداشتی و انسانی و شهری و... با اراده و هدف و رهبری واحدی وارد میدان عمل شویم.

شهرهایی مثل لندن درگذشته با مشکل آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کرد اما امروز در لیست کلان‌شهرهای پاک دنیا قرار دارد. لندن چگونه از مشکل آلودگی هوا رها شد؟

در مورد آلودگی شهر لندن طرح‌های زیادی اجرا شد که یکی از آن‌ها طرح LEZ بود. در تهران این طرح با ممنوعیت ورود خودروها به مناطقی از شهر اجرا شد. برای اجرای کامل این طرح باید هماهنگی مستمری میان نهادهایی نظیر استانداری، نیروی انتظامی و شهرداری برقرار باشد و فرهنگ استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی در جامعه نهادینه شود. وانگهی امروز وسایل حمل‌ونقل عمومی در پایتخت خود ازجمله آلوده‌کننده‌ترین خودروهای شهر هستند.