انتقال میز مذاکرات هسته‌ای از وین به همسایگی ایران
برجام در خلیج‌فارس
این در حالی است که سفر جوزپ بورل به تهرآن‌که پس از گفت‌وگوی او و معاونش انریکه مورا با رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در بروکسل انجام شد، به‌دلیل قصد او برای خارج کردن مذاکرات رفع تحریم‌ها از وضعیت کنونی در کانون توجه رسانه‌های گروهی جهان قرار گرفت.
روزنو :
روزنو :ورود مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران، نویددهنده خبرهای خوشی برای بازگشت دوباره ایران و غرب به میز مذاکرات هسته‌ای بود. بر این اساس، توافق شده است که به‌زودی ایران و 1+4 به همراه آمریکا به گفت‌وگوهای هسته‌ای بپیوندند و مذاکراتی را که از زمستان متوقف‌شده بود از سر بگیرند. در سه ماه گذشته پیشنهادهای متعددی از سوی ایران و آمریکا و نیز کشورهای دیگر برای برون‌رفت از فضای ایجاد شده روی میز قرار گرفت ولی هیچ‌کدام به بازگشت دو طرف به میز مذاکرات منجر نشد؛ اما با آمدن جوزپ بورل 75ساله به تهرآن‌که برای اولین بار در دولت سید ابراهیم رئیسی به ایران سفر می‌کند، بارقه‌های امید برای ازسرگیری مذاکرات ایجاد شد.
در همین حال، پس از دیدار طولانی بورل و امیرعبداللهیان، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به دیدار چهارساعته خود با حسین امیرعبداللهیان نوشت: «با وزیر خارجه ایران توافق کردیم که مذاکرات میان ایران و آمریکا در روزهای آتی با تسهیلگری تیم من از سر گرفته شود تا آخرین مسائل باقی‌مانده را حل کنیم.» او در توییتی هدف از سفرش به تهران را دادن نیروی محرکه‌ای جدید به مذاکرات و بازگرداندن توافق هسته‌ای برجام به مسیر خود، عنوان کرد و گفت: «ما باید رویه فعلی گسترش تنش‌ها را از بین ببریم و کارمان را سرعت ببخشیم. باید الان توافق را نهایی کنیم.» او درباره روابط دوجانبه نیز اضافه کرد: «روابط ایران و اروپا پتانسیل شگرفی دارند اما بدون یک برجام فعال نمی‌توانیم روابطمان را گسترش دهیم.»
بورل هم‌چنین در نشست خبری با امیرعبداللهیان تصریح کرد: «تصمیم برای ازسرگیری مذاکرات در روزهای آتی در واشنگتن و تهران گرفته‌شده است.» بنابراین گزارش، حسین امیرعبداللهیان در نشست خبری با جوزپ بورل اعلام کرد که گفت‌وگوها به‌زودی از سر گرفته می‌شود و امیدواریم طرف آمریکایی این بار واقع‌بینانه و منصفانه در مسیر مذاکرات و رسیدن به نقطه پایانی توافق، اقدامات مسئولانه انجام دهد و به تعهداتش عمل کند. او گفت: «برای ایران مهم است که نفع کامل اقتصادی از توافقی که در سال 2015 ایجاد شده را به دست بیاورد و چرخه انتفاع اقتصادی ایران از این توافق کامل شود.»
این در حالی است که سفر جوزپ بورل به تهرآن‌که پس از گفت‌وگوی او و معاونش انریکه مورا با رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در بروکسل انجام شد، به‌دلیل قصد او برای خارج کردن مذاکرات رفع تحریم‌ها از وضعیت کنونی در کانون توجه رسانه‌های گروهی جهان قرار گرفت. مسئول سیاست خارجی و امور امنیتی اتحادیه اروپا قصد خود برای سفر به ایران را این‌گونه شرح داده بود: «سفر من به تهران یک هدف اصلی دارد؛ اینکه بن‌بست را بشکنم و تنش‌ها را درباره مذاکرات برجام کم کنم و اینکه یک انگیزه و فرصت جدیدی ایجاد کنیم که گفت‌وگوها روی ریل قرار گیرد.» بورل پس از گفت‌وگو با مقامات ایران از موفقیت سفرش به تهران گفت و اظهار کرد: «مذاکرات را در روزهای آتی از سر بگیریم و این بن‌بست را بشکنیم. سه ماه گذشته و باید کار را تسریع کنیم. خیلی خوشحالم بابت این تصمیم که در تهران و واشنگتن گرفته‌شده است.»
در همین حال روز گذشته یک مقام ارشد کاخ سفید نیز گفت که آمریکا همچنان معتقد به بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک است. به گزارش المیادین، جان کربی هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در مسیر سفر خود به آلمان برای شرکت در نشست کشورهای عضو گروه7 تأکید کرد که ایالات‌متحده کماکان به بازگشت به توافق هسته‌ای 2015 معتقد است. او که در جمع خبرنگاران صحبت می‌کرد، با تکیه بر ادعاهای واهی مقامات آمریکایی علیه ماهیت برنامه هسته‌ای ایران اضافه کرد: «ما همچنان به بازگشت به برجام اعتقاد داریم. من نمی‌توانم درباره وضعیت مذاکرات کنونی صحبت کنم اما هیچ‌چیزی در خصوص موضع ما مبنی بر اینکه توافق هسته‌ای بهترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به وضعیت سلاح هسته‌ای است، تغییر نکرده است.»
درهرحال، اکنون و پس از پایان یافتن سفر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران و اخباری که در مورد ازسرگیری مذاکرات طی روزهای آینده منتشرشده، نگاه‌ها متوجه محل، روز و شکل برگزاری مذاکرات آتی است. جوزپ بورل دراین‌باره نیز بدون اشاره به جزییات اظهار داشت: «مذاکرات میان ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا در وین برگزار نخواهد شد چرا که گفت‌وگوها در فرمت ۱+۴ با آمریکا نیست.» او اضافه کرد: «احتمالاً این گفت‌وگوها در جایی نزدیک‌تر به خلیج‌فارس و به‌صورت مشخص‌تر در یک کشور حاشیه خلیج‌فارس برگزار می‌شود.» در همین حال نورنیوز گزارش داد که بر اساس برخی اخبار رسیده، با توجه به تلاش‌های مستمر قطر برای ازسرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها، شانس دوحه برای میزبانی مذاکرات آتی بیش از سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس است.
از سوی دیگر، بورل در ادامه صحبت‌های خود در خصوص زمان برگزاری این مذاکرات که اتحادیه اروپا به ریاست انریکه مورا قرار است تسهیلگر آن باشد بار دیگر صحبت‌های خود در جریان کنفرانس مطبوعاتی مشترک با امیر عبداللهیان را تکرار کرد و گفت: «زود. زودتر از آن‌که تصور کنید.» به‌هرروی بعد از انتشار این خبر با توجه به نزدیکی روابط ایران با دو کشور قطر و عمان این گمانه در اذهان تقویت شد که احتمالاً دور بعدی مذاکرات در دوحه یا مسقط برگزار می‌شود و با توجه به اینکه مسقط در سال ۱۳۹۰ نیز میزبان گفت‌وگوهای محرمانه ایران و امریکا بوده است، مذاکراتی که به‌نوعی زمینه‌ساز برگزاری مذاکرات برجام در سال ۱۳۹۲ شد، برخی تحلیلگران معتقد بودند که احتمالاً مذاکرات در مسقط برگزار می‌شود و یکی دیگر از دلایل این موضوع را مذاکرات تلفنی اخیر وزیران امور خارجه ایران و عمان در روز پنجشنبه، دوم تیرماه می‌دانستند.
در جریان این گمانه‌زنی‌ها که هیات ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا برای ازسرگیری مذاکرات و حل مسائل باقی‌مانده بین تهران و واشنگتن عازم دوحه یا مسقط می‌شوند؟ خبرهایی منتشر شد که با توجه به تلاش‌های مستمر قطر برای ازسرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها، شانس دوحه برای میزبانی مذاکرات آتی بیش از سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس است.
در همین راستا شبکه قطری الجزیره نیز به نقل از یک مسئول ایرانی اعلام کرد که احتمال دارد ازسرگیری مذاکرات احیای برجام به‌جای وین در یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام شود و قطر هم شانس بیشتر و هم تمام امکانات لازم برای میزبانی از مذاکرات احیای توافق هسته‌ای را دارد.
در این خصوص ایسنا گزارش داد: «به نظر می‌رسد انتخاب قطر به‌عنوان مکان دور بعدی مذاکرات بر اساس توافق صورت گرفته بین طرفین مذاکره‌کننده به‌دوراز هیاهوی معمول در وین، از نظر ایران و آمریکا چند مزیت عمده می‌تواند به همراه داشته باشد. یکی از شعارهای اصلی دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی در راستای داشتن سیاست خارجی متوازن گسترش ارتباطات با کشورهای همسایه و منطقه بوده است چنان‌که در این مدت شاهد افزایش نسبی تبادل هیات ها بین ایران و کشورهای همسایه و منطقه و انعقاد توافقنامه‌هایی بین دو طرف بوده‌ایم که یکی از کشورهای هدف در این زمینه کشور قطر است، چنان‌که اولین سفر خارجی رئیس دولت سیزدهم به یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در اوایل اسفندماه۱۴۰۰، کشور قطر بود.»
در ادامه این گزارش آمده است: «در همان زمانِ سفر امیر قطر به ایران، برخی از رسانه‌های غربی و عربی در گزارش‌هایی با مضمونِ پشت پرده سفر امیر قطر به تهران، عنوان کردند که با توجه به وقفه پیش‌آمده در برگزاری حضوری مذاکرات وین و باقی ماندن برخی چالش‌ها بین ایران و آمریکا در جریان برگزاری این مذاکرات، امیر قطر در این سفر با توجه رابطه خوبی که با مقامات دو کشور ایران و آمریکا دارد، تلاش خواهد کرد که به تسهیل ازسرگیری این مذاکرات کمک کند. بر اساس اعلام این رسانه‌ها، محور اصلی گفت‌وگوها در تهران، پر کردن حفره مذاکرات هسته‌ای بود که از ماه مارس به حالت تعلیق درآمده است چنان‌که رویترز نیز در همان مقطع نوشت هدف سفر «تمیم» این است که طرفین توافق هسته‌ای با ایران را به حد وسط جدیدی برسانند.»
به نظر می‌رسد با توجه به اینکه قطر در ماه‌های اخیر نقش بسیار مهمی در نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و کشورهای غربی و نیز تهران و واشنگتن ایفا کرده است از جمله گفت‌وگوها مکرر وزیر امور خارجه این کشور با همتایان ایرانی و آمریکایی خود و از دیگر سو وجود ارتباط نزدیک بین شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر و جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا، طرفین مذاکره به این تصمیم رسیده‌اند که به‌دوراز هیاهوی وین امتیاز میزبانی این دور از مذاکرات را به قطر بدهند تا به‌نوعی به تحقق هدف قطر در نقش‌آفرینی جدی‌تری در عرصه سیاست خارجی منطقه‌ای و بین‌المللی نیز کمک کرده باشند.
مذاکرات وین بر سر احیای برجام که از آذرماه 1400 آغازشده بود در اسفندماه 1400 متوقف شد. از آن زمان تا کنون رایزنی‌ها میان مقامات ایرانی و اتحادیه اروپا و آمریکا به‌طور تلفنی، تبادل پیام مستقیم و با واسطه ادامه داشته است. بااین‌حال توقف مذاکرات مستقیم در وین احیای برجام را به حاشیه برد. درحالی‌که طرف‌های برجامی به‌ویژه ایران و آمریکا در حال امتیازگیری حداکثری از یکدیگر بودند، جنگ روسیه و اوکراین بر سر پیوستن اوکراین به ناتو در عمل به موضوع اول فضای بین‌الملل تبدیل شد و برجام و مذاکرات را به محاق برد. تنش میان روسیه و آمریکا بر سر بحران اوکراین تا آنجا پیش رفت که مذاکرات برجامی را نیز تحت‌الشعاع قرار داد و دو کشور بی‌میل نبودند تا از قبل برجام کلاهی برای خود از نمد اوکراین ببافند.
علاوه بر تنش میان روسیه و آمریکا بر سر اوکراین که بر مذاکرات برجامی تأثیر داشت، تشدید فضا بین ایران و آژانس هم مذاکرات احیای برجام را متأثر کرد. درحالی‌که ایران و آژانس برای رفع برخی اختلاف‌ها بر سر چهار موضوع پادمانی در حال مذاکره بودند و حتی یکی از این چهار موضوع حل‌وفصل شده بود، شورای حکام با صدور قطعنامه‌ای، از تهران خواست هر چه زودتر به سؤالات آژانس درباره سه محل موردبحث پاسخ دهد. آمریکا و سه کشور اروپایی قطعنامه مذکور را دارای محتوایی توصیه‌محور می‌خواندند که لحن تندی علیه ایران ندارد اما تهران در واکنش به این قطعنامه تعداد قابل‌توجهی از دوربین‌های فراپادمانی آژانس را که در چارچوب برجام در سایت‌های مختلف هسته‌ای ایران قرار داشتند از مدار خارج کرد.
پس از قطعنامه مذکور علیه ایران و واکنش ایران، گستره تعامل میان ایران و آژانس و نیز ایران و 1+4 به‌شدت کاهش یافت. سه کشور اروپایی پیشنهاددهنده قطعنامه و آمریکا انتظار چنین واکنشی را از سوی ایران که باعث کاهش قابل‌توجه دسترسی نظارتی آژانس به فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌شد نداشتند. ایران در سه سال اخیر تنها در رابطه با دسترسی‌های نظارتی و بازرسی آژانس تا حدودی در چارچوب برجام عمل می‌کرد که آن‌هم در سه ماه اخیر با شرایط منحصربه‌فردی دنبال شد اما با قطعنامه اخیر شورای حکام در عمل همان ریسمان نازک هم پاره شد؛ امری که کشورهای طرف برجام را به‌شدت نگران کرد.
