کابوس بازگشت وبا

روزنو :این روزها زمزمه شیوع وبا در کشور شنیده می‌شود. وبا در پشت مرزهای شرقی و غربی ایران جولان می‌دهد و به برخی از استان‌های کشور نیز ورود پیداکرده است. کردستان، استانی است که این روزها اسمش با وبا گره‌خورده است.

اوایل هفته چند مورد ابتلا به وبا در این استان گزارش شد، تنها در فاصله یک روز تعداد مبتلایان این استان دو برابر شد. دیروز دانشگاه علوم پزشکی کردستان تعداد مبتلایان به وبا در این استان را 16نفر اعلام کرد که شهرستان مریوان به‌تنهایی ۱۲نفر از مبتلایان را به خود اختصاص داده است.

مقامات وزارت بهداشت نیز مدام نسبت به خطر شیوع وبا در کشور هشدار می‌دهند. همین دو روز پیش، مریم مسعودی‌فر، رئیس اداره بیماری‌ منتقله از آب و غذا وزارت بهداشت گفت شیوع وبا در ایران دور از انتظار نیست.
علاوه بر این اظهارات گزارش‌ها نیز نشان می‌دهد همه‌گیری وبا در مرزهای شرقی و غربی، ایران را نشانه گرفته است. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در مرز شرقی ایران و در پاکستان همه‌گیری وبا وجود دارد و احتمال گسترش آن هست، همچنین در برخی از کشورهای همسایه غربیِ ایران مانند عراق نیز همه‌گیری وبا گزارش‌شده است. مقامات بهداشتی عراقی چند روز پیش اعلام کردند ۱۳مبتلا در این کشور شناسایی‌شده است. گفته‌شده ۱۰مورد ابتلا مربوط به استان سلیمانیه بوده است؛ همچنین ۵۶مورد مشکوک به وبا در این استان گزارش‌شده که بررسی تأیید ابتلای آن‌ها در یکی از آزمایشگاه‌های مرکزی بغداد در حال انجام است. همه این موارد باعث شده که یک‌بار دیگر کابوس وبا بیدار و خاطرات کشتار دسته‌جمعی این بیماری در سال‌های دور زنده شود. همان‌قدر که بیماری کرونا در ابتدای شیوع آن برای انسان‌های امروزه ناشناخته، هراس‌آور و ترسناک بود، وبا بیش از آن در چند دهه قبل وحشت خلق کرده و قربانی گرفته است. پدر‌بزرگ و مادربزرگ‌های ما خاطرات تلخی از گسترش وبا در کشور در ذهن دارند. خاطراتی به‌مراتب ترسناک‌تر و هراس‌آورتر از بیماری کروناست، چرا که بیماری کرونا در عصری شیوع پیدا کرد که پیشرفت‌های پزشکی توانست راه‌های کنترل و مقابله با آن را در مدت کوتاهی به دست آورد و امکانات بهداشتی نیز مانع از افزایش قربانیان شد؛ اما بیماری وبا در سال‌های اوج شیوعش در کشور، فوج فوج آدم می‌کشت و اراده و امکاناتی برای متوقف کردن آن در کشور وجود نداشت.

نگاهی گذرا به تاریخچه وبا در ایران

در بین سال‌های ۱۸۲۰ تا ۱۹۰۳ میلادی، ۷اپیدمی بزرگ وبا، با نرخ مرگ‌ومیر بالا، خصوصاً در بین کودکان در ایران اتفاق افتاد که بخشی از همه‌گیری جهانی وبا در آن دوران بود. سال ۱۲۳۵ه.ق اولین اپیدمی وبا در ایران بود که از هند به خلیج‌فارس و بوشهر رسید و شیراز، اصفهان و ولایت آذربایجان به‌خصوص شهر تبریز را مبتلا کرد گسترش وبای بزرگ ۱۲۳۶ در ایران بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌سابقه بود. گفته می‌شود این بیماری در خلیج‌فارس روزی ۱۵۰۰نفر را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشت و چون به‌ناچار اجساد را به دریا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریختند، بیماری گسترش می‌یافت. طوری که بعد از رسیدن به شیراز، در عرض تنها چهار هفته، دوسوم شهروندان آن، مردند.

سال ۱۲۴۴ه.ق وبا در گیلان شایع شد و به تهران رسید. هم‌زمان در گیلان و مازندران طاعون نیز شایع شد. جمعیت گیلان و مازندران به‌شدت کاهش یافت. برآورد می‌شود که مجموعاً پانصدهزارنفر از جمعیت ایران در این سال تلف شدند. وبا تا سال ۱۲۵۰ه.ق هر تابستان دوباره در گیلان و مازندران و تهران شایع شد. در سال ۱۲۶۰ه.ق بار دیگر وبا در فارس، تهران، همدان و نائین شایع شد. تلفات شهرهای همدان و نائین بسیار زیاد بود. در تهران حتی حرم‌سرای محمدشاه نیز مبتلا شدند و دو همسر و یک دختر و پسر شاه مردند. در ۱۲۷۳ه.ق وبای سخت دیگری به همه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ولایات ایران افتاد. کنت‌‌‌‌‌‌‌‌‌دوگوبینو که در این سال در تهران به سر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌برد، نوشت: «هر کس دو پا داشت و می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانست فرار نماید برای حفظ جان خود از پایتخت گریخت. مردم چنان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌مردند که گویی برگ از درخت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریزد، من تصور می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنم که بیش از یک‌سوم سکنه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ شهر تهران در اثر وبا مردند.» از تهران هم نوشتند: در شهر ما و شمیران به‌جز خبر ناخوشی وحشت خبری نیست…

در سال ۱۲۸۴ه‍.ق وبای شدیدی در همه شهرهای ایران همه‌گیر شد. طبق برآورد ژوزف دزیره تولوزان، پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه، حدود یکصدهزار نفر به خاطر ابتلا به وبا درگذشتند. سخت‌ترین وبا در دوره ۳۰ساله حضور ژوزف دزیره تولوزان در ایران، در ۱۳۰۹ه‍.ق از بادکوبه آغاز شد و روسیه را گرفت. شدت آن به‌اندازه‌ای بود که به مبالغه نوشتند: از شهرهای روسیه دیگر چیزی باقی نگذاشت. در ۱۲۸۷ وبا همراه قحطی آمد و روزی ۱۰۰ تا ۱۵۰نفر می‌مردند. در مورد فارس در کتاب‌ها آمده است: «بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌آذوقگی و قحطی در ولایات و بلوکات، حاصل شده و از کشتن و کشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن یکدیگر به جهت تحصیل روزی باک ندارند.»

در ۱۲۸۸ هنوز قحطی ادامه داشت؛ وبا هم مزید بر علت شد. در تهران به گواهی امین‌‌‌‌‌‌‌‌‌الضرب روزی ۲۰۰ تا ۴۰۰نفر در کوچه و بازار و محله‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها مردند.

وبای سال ۱۳۱۰ نیز تلفات زیادی داشت، به‌خصوص اینکه در ایام محرم شیوع پیدا کرد. در برخی از اسناد تاریخی آمده است از نیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ دوم محرم تا اوایل صفر بیماری بر شدت خود افزود و روزی ۶۰۰ تا ۷۰۰نفر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌مردند. در وصف تلفات وبا در آن سال نوشته‌اند: «مردگان را یا در گاری ریختند و به گودال‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و خندق شهر انداختند یا به گورستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بردند. در قبرستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها چنان مرده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌چیدند که گویا پارچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ سفیدی روی گورستان کشیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.»
در سال‌های ۴۴ و ۵۶خورشیدی و سال‌های بعدازآن نیز وبا گزارش‌شده است، اما به خاطر وجود امکانات بهداشتی و پیشرفت‌های پزشکی خطرآفرین نبوده است.

بیماری وبا در جهان

بیماری وبا که آن را «مرض موت» و مرگامرگی» نامیده‌اند، فقط در جغرافیای ایران شیوع پیدا نکرده است،
از قرن نوزدهم به بعد، بیماری وبا باعث مرگ ده‌ها میلیون نفر شده است. در روسیه به‌تنهایی بین سال‌های ۱۸۴۷ تا ۱۸۵۱، بیش از یک‌میلیون نفر به خاطر ابتلا به آن مردند.

در تاریخ این بیماری آمده است، طی همه‌گیری دوم ۱۵۰ هزار آمریکایی کشته شدند. بین سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۲۰، ۸میلیون هندی به خاطر وبا درگذشتند.

مبتلایان وبا مانند مبتلایان کرونا باید قرنطینه می‌شدند. در زمانی که هنوز عامل بیماری و شیوه پیشگیری و درمان بیماری مشخص نبود، کشتی‌هایی که در آن‌ها یکی از سرنشینان مبتلا به بیماری بود، پرچم قرنطینه که زردرنگ بود روی عرضه خود برمی‌افراشتند. هیچ یکی از سرنشینان نمی‌توانست تا زمان به سر آمدن قرنطینه که معمولاً بین ۳۰ تا ۴۰روز بود، وارد خشکی شود. بیماری وبا نیز مانند بیماری‌های دیگر در مقابل علم سر تسلیم فرود آورد. رابرت کخ-پزشک آلمانی- برای اولین بار در سال ۱۸۸۳میلادی باکتری وبا را جداسازی و شناسایی کرد. اما اولین واکسن وبا توسط لوئی پاستور (رقیب کخ) تولید شد که از آن روی مرغ و سایر حیوانات استفاده شد. واکسن‌های متعددی از وبا کشف و ساخته شد و نهایتاً واکسن خوراکی وبا اولین بار در دهه 1990 معرفی شد. کشف و ساخته‌شدن واکسن وبا به کابوس وبا پایان داد.

قربانیان معروف وبا

وبا قربانیان معروف هم داشته است، چایکوفسکی یک هفته پس از آغاز سمفونی شماره۶، به دلیل بیماری وبا درگذشت. هگل نیز در ۱۴نوامبر سال ۱۸۳۱ به سبب شیوع وبا فوت کرد. البته با وجود پیشرفت‌های پزشکی وبا هنوز قربانی می‌گیرد، اما آنچه این روزها باعث نگرانی شده، ترس از اپیدمی شدن آن است. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO)، کارشناسان برآورد کرده‌اند که سالانه بین ۱.۳ تا چهار میلیون مورد ابتلا به بیماری وبا در جهان ثبت می‌شود که به مرگ ۲۱ تا ۱۴۳هزار نفر می‌انجامد. لازم به یادآوری است بیماری‌ وبا از طریق آب آلوده به بدن انسان منتقل و منجر به اسهال شدید و کم‌آبی در بدن می‌شود. در موارد شدید، درمان فوری ضروری است؛ زیرا ممکن است مرگ طی چند ساعت اتفاق بیفتد. شست‌وشوی مرتب دست‌ها، خودداری از مصرف غذای خام و میوه و سبزیجات خوب شسته‌نشده راهکارهای ابتدایی جلوگیری از انتقال این آلودگی عنوان می‌شود.