احیای برجام، بدون تاریخ بدون امضا

خبر تشکر نخست وزیر اسرائیل از یابدن برای خارج نکردن سپاه پاسداران از لیست تحریم‌ها مشخص بود گه زلزله جدیدی در توافق ایجاد خواهد کرد.

مانند ماه‌های گذشته در بی تحرکی عجیب تیم رسانه‌ای مذاکرات هسته‌ای این رابرت مالی، مذاکره کننده ارشد آمریکا بود که در جلسه استماع کمیته روابط خارجی سنا گفت در صورت بدست آمدن توافق با ایران، آن را به کنگره جهت بررسی ارائه خواهیم کرد. وی افزوده بود: الان که با شما صحبت می‌کنم، ما هنوز به توافقی نرسیدیم و چشم انداز دستیابی به آن در بهترین حالت بسیار ضعیف است.

در ادامه این جلسه سناتور رند پال از رابرت مالی پرسید که اختلاف اصلی باقی مانده بحث حضور سپاه در لیست تروریسم است؟

رابرت مالی نیز گفت: «ما برای ایران روشن ساخته ایم که اگر امتیاز غیر هسته ای مانند بحث حذف سپاه از لیست تروریسم را می خواهید، باید چیزی در مقابل بدهید.فکر می کنم ایران تصمیم گرفته و آماده نیست که گام متقابلی (در برابر حذف سپاه از لیست تروریسم) بردارد. ایران باید الان تصمیم بگیرد، آیا برای دستیابی به توافقی بدون خواسته‌های فرابرجامی آماده اند؟»

روز بعد نوبت به امیرعبداللهیان رسید که در حاشیه اجلاس داووس به سخنان طرف آمریکایی ‍اسخ دهد. وزیر امورخارجه ایران گفت: «من هم مثل وزیر خارجه آمریکا و رابرت مالی در برابر پارلمان کشورم با فشارهای زیادی مواجهم. آنها طیف قوی در داخل دو کشور هستند که مخالف بازگشت به برجام هستند. پیام‌هایی از رابرت مالی و مقامات آمریکا و بایدن دریافت می‌‌کنیم که قدری متفاوت از مواضع رسانه‌ای آنهاست. برایم قابل درک است رابرت مالی در سنا و کنگره چگونه باید صحبت کند. پیام‌هایی را از طریق مورا و بورل و برخی وزرای خارجه در اروپا و منطقه بین ما و آمریکا تبادل می‌شود. از ابتدای دور جدید گفت‌وگوها ایران ابتکارات متعددی را روی میز گذاشته است و اخیرا یک ابتکار جدیدی را روی میز گذاشتیم ولی احساس می‌کنیم بایدن دچار بی تصمیمی شده است.

امیرعبداللهیان خاطرنشان کرد: امیدوارم طرف آمریکایی واقع بینانه برخورد کند. ما باید در بازگشت همه طرف‌ها به برجام از منافع اقتصادی برجام برخوردار شویم. باید عوامل فشار حداکثری ترامپ از میان برداشته شود. این از ابتدای رقابت‌های انتخاباتی بایدن به آن اشاره کرد. نمی‌شود به برجام برگشت ولی ایران از منافع اقتصادی محروم بماند و عوامل فشار حداکثری ترامپ باقی بماند. بایدن باید تصمیم بگیرد ما برای رسیدن به توافق خوب وپایدار متعهدیم. برنامه هسته‌ای ما صلح آمیز است. پنجره دیپلماسی را باز نگهداشتیم و امیدواریم در صورت نگاه واقع بینانه آمریکا به نقطه توافق برسیم. منافع ملی آمریکا توسط صهیونیست‌ها به گروگان گرفته شده و ادله زیادی در این زمینه هست.

به نظر می‌رسد ایران و ایالات متحده از نقطه بازگشت به توافق هسته‌ای مصوب 1394 دور و دورتر می‌شوند. بازیگران دیگر برجام چه چین و روسیه که بیشتر سمت ایران بودند و چه تروییکای اروپایی که بر سر میز آمریکا حضور داشتند، عملا عقب نشسته‌اند تا دوئل ایران و ایالات متحده به پایان برسد

البته وزیر خارجه ترجیح می‌دهد مساله س‍پاه را دلیل اصلی توقف مذاکرات معرفی نکند. او پیشتر هم گفته بود که فرماندهان سپاه به او گفته‌اند که برای منافع مردم حاضرند در لیست تحریم‌ها باقی بمانند که با واکنش تند جریان اصولگرا مواجه شده بود. این بار اما او پای منافع اقتصادی را به میان می‌کشد: «چه چیزی اکنون باعث مکث در مذاکرات شده است ما نسبت به تضمین‌های اقتصادی هنوز به نقطه اطمینان از سوی آمریکا نرسیدیم. نسبت به اینکه آیا عامل فشارهای حداکثری ترامپ برداشته می‌شود هنوز در عمل رفتار متفاوت از ترامپ از سوی بایدن ندیدیم. نباید مسائل را به یک موضوع تقلیل داد. موضوع FTO سطحی از مذاکرات ما با آمریکا بوده است. وقتی می‌گوییم بازگشت به برجام یعنی فعالیت اقتصادی و تجاری ایران در مسیر اقتصاد بین‌الملل و تجارت جهانی. متاسفانه موضوع FTO را اسرائیل بزرگ نمایی کرد و این موضوع به عنوان عامل اصلی مطرح می‌شود ولی عامل اصلی نفع ایران و مردم ایران از مزایای کامل اقتصادی برجام است.

مخالفان برجام در آمریکا هم دست از خبرسازی نکشیدند. شبکه خبری العربیه عربستان در خبری که به نقل از لیندسی گراهام سناتور جمهوریخواه آمریکا منتشر کرد و مدعی شد که توافق هسته‌ای به پایان رسیده است.در همین حال خبرگزاری دولت (ایرنا) به نقل از منابع مطلع ایرانی و غیرایرانی درگیر در مذاکرات در این خصوص نوشت که همگی به اتفاق این خبر را رد و تکذیب کردند.

واکنش طرف‌های برجامی: مثل همیشه

«وانگ ون بین» سخنگوی وزارت امورخارجه چین در واکنش به اظهارات رابرت مالی نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران گفت: «جای تعجب است که طرف آمریکایی به رغم اذعان به شکست سیاست فشار حداکثری علیه ایران، همچنان اشتباهات خود را تکرار می کند و به تشدید تحریم ها علیه ایران ادامه می دهد.»

او گفت که این امر نه تنها کمکی به خروج از بن بست مذاکرات هسته ای ایران نمی کند، بلکه روند مذاکرات را تضعیف کرده و اعتبار آمریکا را بیش از پیش مخدوش خواهد کرد.

اولیانوف روس هم در صفحه شخصی توئیتر خود نوشت: «مذاکرات وین درباره برجام ۲.۵ ماه است که متوقف باقی مانده است. بنظر می‌رسد آمریکا سعی دارد برخی تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ بر ایران را حفظ کند».

وی همچنین افزود: «اگر واشنگتن واقعا به عدم اشاعه اتمی پایبند است، باید رویکرد سازنده‌تر و حرفه‌ای [در قبال مذاکرات وین] داشته باشد».

فرانسه البته به عنوان پرچمدار تروئیکای اروپایی به تحکیم موقعیت آمریکا کمک می‌کند و در بیانیه وزارت خارجه این کشور آمده است: «اشتباه جدی و خطرناکی است که فکر کنیم می‌توانیم این توافق را به طور نامحدود روی میز باقی نگه داریم و این در حالی است که پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران با سرعت پایداری در حال تداوم است و خطر محرومیت از مزایای عدم اشاعه را به همراه دارد»

برجام، بدون جذابیت و بی‌فایده

ساسان کریمی، تحلیل‌گر مسائل سیاست خارجی معتقد است که امروز احیای برجام جذابیت خود را برای آمریکا، روسیه، چین و ایران از دست داده است. بایدن می‌خواست از طریق امضای برجام به عنوان دستاوردی در کارنامه کاری خود استفاده کند. به دلیل جنگی که در اوکراین درگرفته است، همگرایی بین غرب اروپا و آمریکا وجود دارد و آمریکا با توجه به انتخابات نوامبر نیازی ندارد تا با کارت خروج سپاه از لیست سیاه برای خود هزینه‌تراشی کند. چین به دلیل آنکه انرژی خود را به قیمت ارزان خریداری می‌کند و روسیه هم با توجه به آنکه انرژی خود را با قیمت بالا به فروش می‌رساند برجام برایشان دیگر محبوبیتی ندارد.

نشست شانزدهم خرداد شورای حکام ادامه مسیر مذاکرات برجامی را شفاف‌تر می‌کند. هرچند تعلل‌های دیپلماتیک و فرصت‌سوزی‌های بی‌شمار حالا برجام را به چکی بدون تاریخ و بدون امضا تبدیل کرده که حتی در صورت پاس شدن نفع زیادی عاید طرفین نخواهد کرد

شورای حکام، پیچ سرنوشت‌ساز

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است تا زمان آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس اتمی در تاریخ ششم ژوئن (۱۶ خرداد) به این نهاد درباره چگونگی پیشرفت مذاکرات درخصوص موضوعات حل نشده گزارش دهد.البته می‌توان رویکرد گروسی را در حرف‌های او پیدا کرد: «مذاکرات با ایران با هدف پایان دادن به بن‌بست طولانی در توضیح منشا ذرات اورانیوم یافت شده در سایت‌های ظاهرا قدیمی، اما اعلام‌نشده، در مقطع بسیار دشواری قرار دارد.» طبق این گزارش، گروسی مدعی شد تصور اینکه توافق برای احیای برجام اجرا شود، در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنوز پاسخ‌های رضایت‌بخشی در زمینه این موضوعات دریافت نکرده، دشوار است.

کوروش احمدی دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل هم معتقد است که «اولین گردنه‌ای که باید از آن عبور کنیم، نشست ۵ ژوئن شورای حکام است. باید دید با توجه به عدم پیشرفت در مذاکرات و ادعا‌های آژانس در مورد سه یا چهار سایت اعلام نشده، آژانس چگونه گزارشی خواهد داد و کشور‌های غربی چگونه واکنشی نشان خواهند داد. متاسفانه به رغم روابط تیره بین روسیه و غرب، به مسکو هم نمی‌توانیم زیاد متکی باشیم چرا که مسیر استفاده از مکانیسم ماشه در شورای امنیت همچنان برای غرب باز است.»

نشست شانزدهم خرداد شورای حکام ادامه مسیر مذاکرات برجامی را شفاف‌تر می‌کند. هرچند تعلل‌های دیپلماتیک و فرصت‌سوزی‌های بی‌شمار حالا برجام را به چکی بدون تاریخ و بدون امضا تبدیل کرده که حتی در صورت پاس شدن نفع زیادی عاید طرفین نخواهد کرد.