آخرين فرصت را از دست ندهيم؛ «انتخابات آمريكا - بحران اوكراين»

روز نو :مذاکرات وین به ایستگاه نهایی نزدیک شده است. اخبار منتشرشده نشان می‌دهد که احتمال به نتیجه رسیدن مذاکرات تا قبل از نوروز وجود دارد و احتمال دارد احیای برجام سورپرایز نوروزی دولت به مردم باشد. وزیر امور خارجه نیز با سفر به روسیه به دنبال مذاکره با مقامات این کشور است تا از برخی مواضع اخیر خود در راستای به نتیجه رسیدن مذاکرات عقب‌نشینی کنند.«آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی آخرین تحولات در مذاکرات وین با مرتضی مکی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. مکی در این زمینه معتقد است: « روسیه یکی از کشورهای اصلی مذاکره‌کننده در وین است. اقدامات روسیه در این زمینه از این‌جهت می‌تواند مشکل‌ باشد که هرگونه توافقی باید به‌صورت اجماع در کمیسیون مشترک برجام صورت بگیرد و روسیه نیز باید در این زمینه دیدگاه‌های خود را مطرح کند. با این‌وجود به نظرمی رسد چالش جدی در احیای برجام وجود ندارد و به‌زودی این توافق به نتیجه خواهد رسید. از سوی دیگر باید بپذیریم که بخشی از برجام نیز تاکنون احیا شده است. در شرایط کنونی ایران به‌صورت روزانه در حدود یک و نیم میلیون بشکه نفت صادر می‌کند که نسبت به گذشته افزایش قابل‌توجهی داشته است». در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

مهم‌ترین موانـــع توافق برجام چیست؟ چرا درحالی‌که عنوان می‌شود طرفین به توافق نزدیک شده‌اند اما نتیجه مذاکــرات همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؟

طولانی شدن روند مذاکرات باعث شد که مسائل حاشیه‌ای در روند مذاکرات اختلال ایجاد کند. این عوامل هم در درون ایران وجود داشت و هم در درون آمریکا و هم در بین برخی کشورهایی که مذاکره انجام می‌دادند وجود داشت. به همین دلیل نیز مذاکرات باید با سرعت بیشتری پیش می‌رفت تا نقش عوامل حاشیه‌ای در به تأخیر انداختن آن کاهش پیدا کند. وقفه‌ای که در هفته گذشته در روند مذاکرات صورت گرفت به دلیل درخواست روسیه برای مدت‌دار شدن روابط خود با ایران در شرایطی است که این کشور به دلیل بحــران اوکراین با تحریم‌های کشورهای اروپایی و آمریکا مواجه شده است. به همین دلیل وزیر امور خارجه ایران وارد مسکو شده است تا گفت‌وگوهای نهایی را با مقامات روسیه درباره نهایی شدن برجام انجام بدهد. موانع احیای مذاکرات برجام زیاد است اما باید روی چگونگی برخورد با این موانع کار شود تا بتوانیم از آنها بگذریم و به هدفــی که رفع تحریم‌های آمریکاست، برسیم. ولی برخی مواضع و جهت‌ها به‌گونه‌ای نیست که بخواهد به یک مصالحه و تعامل در جهت رفع تحریم‌ها منتهی شود. درحالی‌ که اگر ایران با شناخت و درک محدودیت‌ها، ظرفیت‌ها و فرصت‌ها به مذاکرات برجامی نگاه کند، مسیر، مسیری هست که می‌شود با رفع موانع به هدفی که می‌خواهد، برسد. تعامل و همکاری با آژانس انرژی اتمی می‌تواند یکی از این موضوعات باشد. اگر بخواهیم آمریکایی‌ها تحریم‌های خود را لغو کنند، باید به برخی اقداماتی که در چارچوب برجام انجام‌ گرفته، توجه کنیم. مجموعه مواضع و دیدگاه‌های آقای باقری کنی و دیگر دولتمردان چشم‌اندازی از روند مذاکرات هسته‌ای پیش روی ما گذاشته است. شاید سیاست، سیاستی نباشد که بخواهند یک جواب «نه» بدهند یا اینکه بخواهند رویکردی را در پیش بگیرند که برجام احیا بشود. شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور متعادل نیست و همگان با پوست و گوشت خود دارند این شرایط را تجربه می‌کنند. احیای برجام به رشد و رونق اقتصادی کشور کمک می‌کند. برجام یک توافقنامه بدون اشکال نیست و کسی منکر این نمی‌شود، اما به‌هرحال یک فرصت است و اگر از آن استفاده شود، پیامدهای مثبتی برای کشور به همراه خواهد داشت.

نقش روسیه در نتیجه مذاکرات چه بوده است؟

روسیه یکی از کشورهای اصلی مذاکره‌کننده در وین است. اقدامات روسیه در این زمینه از این‌ جهت می‌تواند مشکل‌ باشد که هرگونه توافقی باید به‌صورت اجماع در کمیسیون مشترک برجام صورت بگیرد و روسیه نیز باید در این زمینه دیدگاه‌های خود را مطرح کند. در چنین شرایطی اگر روسیه برجام را امضا کند شرایط برای توافق ایجاد خواهد شد. با این‌وجود به نظرمی‌رسد چالش جدی در احیای برجام وجود ندارد و به‌زودی این توافق به نتیجه خواهد رسید. از سوی دیگر باید بپذیریم که بخشی از برجام نیز تاکنون احیا شده است. در شرایط کنونی ایران به‌صورت روزانه در حدود یک و نیم میلیون بشکه نفت صادر می‌کند که نسبت به گذشته افزایش قابل‌توجهی داشته است.نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که با توجه به نزدیکی ایران و روسیه این احتمال که در صورت تحریم روسیه ایران جایگزین فروش نفت و گاز به کشورهای اروپایی باشد تا حدود زیادی کمرنگ شده و این اعتماد هنوز شکل نگرفته است. چین سالانه بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار با آمریکا مراودات تجاری دارد و روسیه نزدیک به ۴۰۰ هزار میلیارد دلار با آمریکا تعامل اقتصادی دارد و وقتی ببینند منافع‌شان در خطر قرار خواهد گرفــت، سیاستی در پیش می‌گیرند که تأمین‌کننده منافع شرکت‌هایشان باشد. همان‌طور که شرکت‌های چینی و روسی طی سال‌های گذشته با اینکه دوستان ما بودند اما از ایران خارج شدند. رویکرد نگاه به شرق در شرایط امروز نمی‌تواند کشور را از این وضعیت اقتصادی خارج کند. ما در جهانی زندگی می‌کنیم که روسیه و چین هم به غرب وابسته هستند و تلاش می‌کنند تنش با غرب را به‌نوعی مدیریت کنند که کمترین آسیب را ببینند. اگر روسیه و چین هم از ایران می‌خواهند که از نقطه‌ای که مذاکرات قطع‌شده مذاکرات ادامه پیدا کند، در همین راستاست. شاید موردی نباشد که چین و روسیه و مجموعه کشورهای اروپا و آمریکا در یک موضوع اشتراک نظر داشته باشند، اما در موضوع برجام اشتراک نظر دارند که آن‌هم به خاطر منافع و رویکردهایی است که دنبال می‌کنند. طرح و بیان مواضع و دیدگاه‌های برخی جریان‌ها با قدرت‌های جهانی هیچ سنخیتی ندارند که ناشی از این است که یا شناختی از آنها ندارند یا اگر هم دارند، نمی‌خواهند با توجه به رویکردها و دیدگاه‌هایی که در نظام بین‌الملل وجود دارد، بپذیرند که تحریم‌ها، تحریم‌های آمریکاست و نه تحریم‌های اروپا. نظام اقتصادی شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی کشورهای اروپایی بر مبنای منافع خودشان رفتار می‌کنند و با دیدن کمترین خطر و آسیب قطعا کنار می‌کشند. نه‌تنها اروپایی‌ها که چینی‌ها و روس‌ها هم به همین صورت است.

بر اساس اخبار منتشر شده یکی از گره‌های اصلی مذاکرات خارج شدن نام سپاه پاسداران از لیست گروه‌های نظامی تروریستی است. آیا درنهایت آمریکا به این درخواست ایران پاسخ مثبت خواهد داد؟

آمریکا در این زمینه انعطاف از خود نشان داده و به نظر می‌رسد درنهایت حاضر به خارج کردن نام سپاه پاسداران از لیست گروه‌های تروریستی وجود خواهد داشت. واکنشی که وندی شرمن نسبت به حمله موشکی ایران به پایگاه جاسوسی اسرائیل در اربیل عراق نشان داد بیانگر این است که آمریکایی‌ها نیز خواهان تنش بیشتر با ایران نیستند و این احتمال وجود دارد که درنهایت نام سپاه را از لیست گروه‌های تروریستی خارج کنند. البته مسائل در حد گمانه‌زنی باقی‌مانده است. با این‌ وجود نوع رفتار ایران با آمریکا نشان می‌دهد که این درخواست تحقق پیدا کرده یا در آینده پیدا خواهد کرد. در دو موضوع «لغو تحریم‌ها»، «ارائه تضمین توسط آمریکا» تقریباً طرفین به نتیجه رسیده‌اند؛ ایران پذیرفته است که آمریکا نمی‌تواند از جانب دولت آینده‌اش برای احیای برجام تضمینی ارائه دهد. هیچ تضمینی بزرگ‌تر از این نیست که ایران از فرصت ریاست جمهوری بایدن و تحولات اوکراین حداکثر استفاده را کند. ضمن اینکه ایران به پیشرفت‌های هسته‌ای دست‌یافته است که رئیس‌جمهـــور بعدی آمریکا نمی‌تواند این پیشرفت‌ها را از ایران بگیرد. اگر بخواهند مجددا خدشه‌‌ای بر برجام وارد کنند، مسیر بازگشت به عقب طــی خواهد شد و این خواسته آنها نیست. به نظرم بهترین فرصت و بهترین تصمیم برای ایران استفاده حداکثری از فرصت احیای برجام در جهت رشد و رونق اقتصادی و کسب بازار از دست‌رفته نفت و گاز جهانی است. به‌هرحال مهم‌ترین دغدغه آمریکا و شرکای اروپایی و حتی روسیه و چین همین مسأله پیشرفت در برنامه هسته‌ای ایران است، ازاین‌رو اذعان کرده‌اند که اگر این موضوع به مرحله‌ای برسد عملا مذاکرات برجام دیگر ویژگی خود را از دست می‌دهد. ما باید بپذیریم که تحریم‌هایی که علیه ایران صورت گرفته توسط آمریکا اعمال‌شده و نه سازمان ملل. حتی اگر بخواهیم با شرق و کشورهای همسایه‌مان روابط گسترده‌ای داشته باشیم، بدون رفع تحریم‌های آمریکا امکان‌پذیر نیست. چین و روسیه این را نشان داده‌اند که در مراودات اقتصادی‌شان با ایران قطعا منافع خود را در روابط آمریکا در نظر می‌گیرند، همان‌طور که طی سال‌های گذشته حاضر به کار با ایران نشدند ضمن اینکه تعدادی هم ایران را ترک کردند. اکنون باید منتظر چه اتفاقی باشیم که واقعیت‌های جهانی را نادیده بگیریم و مقوله‌ای را در پیش بگیریم که می‌تواند شرایط ایران را برای رسیدن به منافع برجام دشوارتر کند. باید تبعات شکست مذاکره برجام مدنظر همگان باشد. شاید با یک گام بتوان گام‌های روبه‌جلوی بیشتری برداشت که این مساله می‌تواند موجب کاهش فشارهای اقتصادی شود و در میان‌مدت و بلندمدت به منافع مطلوب دست پیدا کنیم.

ایران به پایگاه اسرائیل در اربیل عراق حمله کرد. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟

اقدام اخیر ایران به‌نوعی واکنش به اقدامات اخیر اسرائیل در ایران اعم از خرابکاری در مراکز نظامی و هسته‌ای ایران و همچنین حملات سایبری بوده است. در چنین شرایطی ایران احساس می‌کرد باید به اسرائیل یک‌ضرب‌شستی نشان بدهد که در عمل نیز چنین اتفاقی رخ داد. واکنش‌هایی که نسبت به این اتفاق وجود داشت نیز به شکلی نبود که بخواهد روند احیای برجام را تحت تأثیر قرار بدهد. در داخل کشور نیز باز برخلاف گذشته شاهد ابراز مواضع مثبت‌تری از سوی مخالفان برجام بودیم و به‌گونه‌ای اظهارنظرها صورت گرفته که به نظر می‌رسد مخالفان برجام نیز به این نتیجه رسیده‌اند که هرگونه تحول و گشایشــی در وضعیت اقتصادی کشور، با احیای برجام تحقق پیدا خواهد کرد. هرچند باز اما و اگرها و شــرط و شروطی گذاشتند که باز بــه یک نوعی با هدف طرح خواسته‌های حداکثری و اینکه آنها همچنان بر مواضع گذشته خود ایستاده‌اند نیز مطرح‌شده و بیشتر جنبه سیاسی دارد تا بخواهد جنبه تأثیرگذاری درروند مذاکرات برجام داشته باشد. تیم هسته‌ای ایران با یک فضای به نسبت مثبت‌تر نسبت به گذشته به وین رفته است و این مسئله باعث شده که عملا برخلاف گذشته و بیش از گذشته نسبت به احیای برجام خوش‌بین باشیم. هرچند مقامات آمریکایی همچنان بر برخی خواسته‌های حداکثری خودشان نسبت به برجام تأکید دارند ولی پشت میز مذاکرات قطعا آنها نیز اگر بخواهند برجام به سرانجام برسد، می‌داننـد که باید تعدیلی در مواضعشان انجام بشود. به نظر می‌رسد برخلاف گذشته می‌توان برای احیای برجام خوش‌بین‌تر بود. اگر تیم مذاکراتی آقای بایدن هم بخواهند مذاکرات را به سرانجام برسانند و با توجه به ضرورت‌هایی که در تغییرات سیاست خارجی و امنیتی خود در منطقه خاورمیانه دنبال می‌کنند و این تغییرات در صورت احیای برجام می‌تواند با موفقیت‌هایی همراه باشد. آنها هم شاید تحت این فشارها و ملاحظات تعدیلی در مواضع خودشان ایجاد کنند و مجموعه این تحولات می‌تواند به تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا و دولت‌های اروپایی در چگونگی روند مذاکرات احیای برجام بینجامد و تأثیرات مثبتی بر جای بگذارد.