گزينه احياي برجام بدون مسكو

روز نو :یک تصمیم و توئیت کافی بود تا مذاکرات دور هشتم احیای برجام در هتل کوبورگ وین در جهت برداشته شدن تحریم‌ها و رسیدن به توافق متوقف شود و طرفین برای مدت کوتاهی عازم پایتخت‌های خود شوند. اظهارات جوزپ بورل مبنی بر تاثیر عامل خارجی بر توقف مذاکرات وین باعث شده تا هر کسی از ظن خود نسبت به این مساله اظهار نظر کند. اما غالب تحلیلگران بر این نظرند که این مذاکرات صرفا به دلیل درخواست اخیر روسیه مبنی بر ارائه تضمین کتبی از سوی آمریکا به تعلیق در آمده است و در همین خصوص نیز طرفین برجام به ویژه تروئیکای اروپایی موضع مخالف خود را نسبت به این درخواست روسیه مطرح کرده‌اند و حتی به این نکته تاکید کردند که اینگونه درخواست‌‌ها به جای احیای برجام این توافق را به سمت فروپاشی خواهد برد. چه اینکه اخیرا نیز آمریکایی‌ها بیان کردند که اگر روس‌ها درخواست خود را پس نگیرند به توافق بدون روسیه فکر خواهند کرد. حال باید دید که مذاکرات در چه زمانی و تحت چه شرایطی به نتیجه و توافق خواهد رسید. آنچه مسلم است فعلا باید منتظر بود و تحولات پیرامون احیای برجام را رصد کرد.

گره‌‌های مانع رسیدن به توافق

برخی از تحلیلگران سیاسی بر این باورند بن‌بست‌های موجود دیگر از طریق مذاکره و مباحثه شکسته نمی‌شود. به گفته برخی از منابع سیاسی تضمین در زمینه‌های اقتصادی به نحوه رفع برخی تحریم‌ها، درخواست ایران برای خارج ساختن سپاه از این لیست سیاه از مهم‌ترین خواسته‌های ایران است. در حال حاضر آمریکا به خواسته آخر جواب منفی داده است با این حال آمریکا تبصره تغییر رفتار منطقی سپاه را نیز در این زمینه مطرح کرده است. بن‌بست دوم درخواست روسیه برای مصونیت کامل از تحریم‌های آمریکا است. بن بست ایجاد شده به وسیله روسیه نیز به این راحتی قابل شکسته شدن نیست و به تحولات جنگ اوکراین گره خورده است و برخلاف اظهارنظرها این دو موضوع با یکدیگر کاملا مرتبط هستند. در شرایط فعلی احیای برجام به نفع مسکو نیست و بهانه دریافت تضمین‌های مکتوب از واشنگتن بجز برای تجارت ناچیز مسکو با تهران دلایل دیگری هم دارد. در حقیقت این راه گریز مهم برای روسیه از تحریم‌های بین‌المللی از کانال ایران خواهد بود و دوم اینکه گریزگاه منافع اقتصادی و فراتر از برجام آینده ایران خواهد کرد. ممکن است برخی تصور کنند که آمریکا و ایران طرف اصلی برجام هستند و بقیه حکم شهود را دارند اما ساز و کار برجام عملاً هرگونه تصمیم‌گیری را منوط به موافقت همه اعضا کرده و جدا از آن روسیه بخشی ازاجرای توافقات فنی از جمله ارسال تبدیل اورانیوم غنی شده است به همین علت از لحاظ فنی بدون موافقت روسیه این بن‌بست شکسته نمی‌شود مگر اینکه ایران و آمریکا روسیه را دور بزنند که این امری بعید در سیاست خارجی ایران است. آنچه مسلم است اگر روسیه تصمیم به توقف همکاری بگیرد دیگر امضاکنندگان کلیدی برجام باید کشور دیگر را پیدا کنند تا جای روسیه را بگیرد. روندی که می‌تواند توافق نهایی را تا حد زیادی به تاخیر اندازد. به نظر می‌رسد که اگر نیاز به نتیجه رسیدن مذاکرات است بایستی دیپلماسی بسیار خلاقانه به کار گرفته شود.

هنوز توافق نکرده‌ایم

سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در اظهاراتی با اشاره به تأکید ایران برای راستی آزمایی از این‌که آمریکا تحریم‌های ظالمانه خود علیه ایران را برداشته است، گفت: راستی آزمایی برای این است که ما مطمئن شویم که آمریکایی‌ها در عمل تحریم‌ها را برداشته‌اند و فقط روی کاغذ نبوده است. سعید خطیب‌زاده اظهار کرد: در همین چارچوب نمایندگانی از وزارت نفت، اقتصاد، بانک مرکزی نیز در جریان مذاکرات وین حضور داشتند که در مورد روند این موضوع مذاکره کنیم و اینکه هر بخشی از اقتصاد کشور راستی آزمایی در حوزه خود را تعریف کند. گفت‌وگوها و مباحث در موضوع راستی آزمایی رفت و برگشت‌هایی داشته و آن‌ها یک چیزهایی را قبول کردند، یک چیزهایش را ما دادیم و الان در نقطه‌ای هستیم که تقریبا مسائل‌مان در این حوزه حل شده است. این دیپلمات ارشد کشورمان همچنین با تأکید بر اینکه ایران در جریان مذاکرات وین به دنبال اخذ تضمین‌های سیاسی، حقوقی و اقتصادی بوده است، بیان کرد: این بُعدی است که تا به امروز نیز در حال بده بستان در مورد آن هستیم. خطیب‌زاده همچنین با بیان اینکه در مورد چگونگی اجرای تعهدات و اینکه آن‌ها باید اول این تعهدات را اجرا کنند بحث‌های مفصلی بین طرفین انجام شده است، افزود: یکی دیگر از مسائل مهم در جریان این مذاکرات تضامین هسته‌ای و حفظ دستاوردهای هسته‌ای است. خطیب‌زاده تصریح کرد: هنوز توافقی نکرده‌ایم که جزئیات آن را بگوییم. تا روزی که توافق شود. وقتی توافق شد متن آن را بر روی سایت می‌گذاریم تا همه آن را ببینند.

بیانیه مجلس

160نماینده مجلس در بیانیه‌ای از تیم مذاکره کننده خواستند که در مذاکرات جاری در وین خود را محدود به ضرب الاجل‌های ساختگی غرب نکند و با ایستادگی، حفظ منابع ملی و خطوط قرمز اعلامی را بدون فوت وقت پیگیری کنند. در این بیانیه آمده است: اکنون که بحران، نیاز غرب را به عرضه انرژی ایران افزایش داده، نباید بدون تامین خواسته‌های بحق ایران نیاز آمریکا به کاهش قیمت نفت تامین شود. از هیات مذاکره کننده محترم می‌خواهیم اخذ تضمین کافی اقتصادی، فنی و سیاسی از طرف آمریکایی بابت عدم تکرار خروج غیرقانونی این کشور از توافق را با جدیت پیگیری کند. حفظ عناصر اساسی برنامه هسته‌ای کشورمان در داخل، قوی‌ترین تضمین برای عدم تکرار خطای آمریکا در بدعهدی است و همچنین لازم است جبران خسارات آمریکا به معیشت مردم کشور نیز پیگیری شود. رفع تحریم‌ها باید جامع و موثر باشد، رفع بخشی یا صرفاً روی کاغذ تحریم‌ها، تامین کننده منافع ملی ما نیست. باید تضامین علاوه بر حقوقی بودن، حقیقی نیز باشند. مجلس ضمن تاکید بر اهداف و چارچوب‌های قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، هر توافقی را از منظر انتفاع اقتصادی ایران و احقاق حقوق از دست رفته ملت دنبال می‌کند و با اصرار به مکانیسم ماده ۷ این قانون، تکرار محدودیت در برنامه هسته‌ای و بومی کشورمان را بدون اثربخشی تحریم‌ها را رد می‌کند.

گفت‌وگو‌های برجامی

هر چند که مذاکرات وین فعلا متوقف شده و هیأت‌های مذاکره کننده به پایتخت‌ها بازگشته‌اند اما گفت‌وگو‌ها و رایزنی‌های برجامی حول محور مذاکرات وین همچنان ادامه دارد. در همین راستا شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، در تماس تلفنی با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان، در مورد آخرین تحولات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی و مذاکرات وین به گفت‌وگو و تبادل نظر پرداخت. طرفین در این تماس تلفنی بر ضرورت پیگیری جدی توافقات بعمل آمده در جریان سفر اخیر رئیس‌جمهور کشورمان و امیر قطر در مذاکرات دوحه تاکید کردند. امیرعبداللهیان در مورد مذاکرات وین، از طرح موضوعات جدید از سوی آمریکا انتقاد و تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران با جدیت برای حصول توافق خوب، قوی و پایدار تلاش می‌کند. همچنین امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین همتای روسی خود درباره برجام گفت و کرد. یک مقام ریاست جمهوری فرانسه گفت که مکرون در این گفت‌وگوی تلفنی به پوتین یادآور شد که برای ضمانت و تسهیل دستیابی به توافق در مذاکرات وین همکاری کند. این مقام کاخ الیزه در مورد اینکه پوتین چگونه پاسخ داده و یا اینکه یک چارچوب زمانی را برای مشخص کردن موضع روسیه ارائه کرده، پاسخی نداد. کاخ ریاست جمهوری فرانسه جزئیات بیشتری از گفت‌وگوی مکرون و پوتین منتشر نکرد. گفت‌وگو‌ها در وین همچنان ادامه دارد و در روزهای اخیر این مذاکرات به مراحل مهم و حساسی رسیده است. طرفین مذاکره می‌گویند که گفت‌وگوها در فرمت‌های مختلف ادامه دارد. طرف‌های غربی باور دارند که روسیه با استفاده از برخی اهرم‌ها هنوز تصمیم خود را در قبال برجام اخذ نکرده است درحالی‌که گفته می‌شود نتیجه نهایی به تصمیم سیاسی آمریکا وابسته است.

مهلت واشنگتن به مسکو

یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا اظهار داشت: واشنگتن درمورد معافیت‌های تحریم‌های مربوط به اوکراین علیه روسیه برای نجات برجام مذاکره نمی‌کند. این مقام آمریکایی گفته است که اگر کرملین از خواسته‌های دقیقه نودی خود عقب ننشیند، واشنگتن تلاش می‌کند به توافقی جایگزین بدون وجود روسیه، دست پیدا کند. این مقام ارشد آمریکایی بیان کرد که کرملین یک هفته فرصت دارد تا درخواست خود را برای ضمانت‌نامه کتبی، پس بگیرد. چنین تضمین‌هایی می‌تواند مجموعه‌ای از تحریم‌های غرب را که علیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین اعمال می‌کند، تضعیف کند. این مقام ارشد آمریکایی با اشاره به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که رسماً به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک شناخته می‌شود، گفت: «من فضایی برای بحث درمورد امور فراتر از آنچه در چارچوب برجام است نمی‌بینم. وی افزود: «من فکر می‌کنم که می‌توان گفت که هیچ جایی برای صدور معافیت‌های فراتر از برجام وجود ندارد.» این مقام درخواست‌های روسیه را «جدی‌ترین مانع برای دستیابی به توافق» خواند. این مقام آمریکایی تصریح کرد: اگر روسیه بر روی خواسته‌های تضمینی خود فشار بیاورد یا «در هفته آینده» پاسخی ندهد، واشنگتن باید «خیلی سریع یک مسیر جایگزین را در نظر بگیرد.»