صادرات تخیلی واکسن؛ اصرار ایران، انکار سوئیس!

روزنو:در حالی که مقام‌های ایران از تقاضای کشورهای مختلف از جمله سوئیس برای استفاده از واکسن ایرانی کرونا خبر می‌دهند، وزارت بهداشت سوئیس در پاسخ به سوال انصاف نیوز در این باره ادعای تقاضای این کشور برای خرید واکسن از ایران را تکذیب کرده است.

در هفته‌ی دوم بهمن ماه ۹۹ و همزمان با بالا گرفتن انتقادات از مسئولان کشور درباره‌ی تاخیر در خرید واکسن کرونا، صداوسیما در خبری اعلام کرد که سوئیس خواستار خرید واکسن کووایران برکت شده است.

در خبری با عنوان «وزارت بهداشت سوئیس؛ علاقمندی سوئیس برای گفتگو با ایران در زمینه واکسن کرونا» که هم‌اکنون نیز در خبرگزاری صداوسیما در دسترس است، نوشته شده بود: «وزارت بهداشت سوئیس اعلام کرد در حال گفت‌و‌گو با سازندگان واکسن غیر از کشورهای غربی از جمله ایران است…وزارت بهداشت سوئیس اکنون با بیست کشور سازنده واکسن از جمله ایران ارتباط برقرار کرده است. نورا کرونیگ از وزارت بهداشت سوییس در گفت و گو با روزنامه تجارت سوییس افزود تماس‌های ویژه‌ای با ایران در این زمینه برقرار شده است».

ساعتی بعد خبرگزاری روسی اسپوتنیک این خبر را به نقل از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بازنشر و روز بعد نیز روزنامه‌ی اصولگرای کیهان با تیتر «مهر تأیید دیگری به توانمندی‌های علمی ایران» به استقبال خبر تقاضای سوئیس برای خرید واکسن برکت رفت.

خبرگزاری اصولگرای مهر، رسانه‌ی وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی نیز در آن روزها این خبر را با عنوان «وزارت بهداشت سوئیس: سوئیس مشتری احتمالی واکسن کرونای ایرانی است» منتشر کرد، تیتری که ارتباطی به متن خبر منتشر شده در این خبرگزاری نداشت: «در حال حاضر سوئیس برای خرید واکسن محتاطانه عمل می‌کند اما نورا کرونیگ یکی از مقامات وزارت بهداشت این کشور اشاره کرد تحقیقات واکسن در مصر را تحت نظر دارد. علاوه بر آن این سازمان ارتباط خود با ایران را حفظ کرده است. کرونیگ در این باره می‌گوید: ما روابط خوبی با بخش بهداشت ایران داریم. سیستم آنها به طور متمرکز سازمان یافته و بنابراین برای انجام آزمایش‌های بالینی و جمع آوری اطلاعات مجهز است. ۵ مؤسسه ایرانی در فهرست واکسن‌های سازمان جهانی بهداشت قرار دارند».

«گروه علم و پیشرفت» خبرگزاری اصولگرای فارس هم این خبر را با عنوان «سوئیس مشتری واکسن کرونای ایرانی می‌شود» در همان روزها بازنشر کرد.

یک سال پس از اعلام این خبر و با وجود آنکه ادعای تقاضای سوئیس برای خرید واکسن کرونا بی سرانجام مانده است، بیژن نوباوه‌وطن، نماینده‌ی تهران در «مجلس انقلابی» گفت: «تولید واکسن کرونا در ایران غربی‌ها را ترساند؛ چراکه می‌دانند ایران توان تولید واکسن را دارد و این کار را می‌کند و برخی کشورها مثل سوئیس حتی از ما تقاضای واکسن برکت را می‌کردند».

خبرنگار انصاف نیوز پس از انتشار این اظهارنظر آقای نوباوه از مسئولان اداره فدرال بهداشت عمومی سوئیس درباره‌ی ادعای تقاضای این کشور برای خرید واکسن برکت پرسید که مسئولان این نهاد ذی‌ربط در کشور سوئیس در این باره پاسخ دادند:

«سوئیس برای حفاظت از مردم خود بر واکسن‌های کوئید۱۹ که تکنولوژی mRNA دارد تمرکز کرده است. تا این تاریخ دولت فدرال قراردادهایی با تولیدکنندگان گوناگون واکسن با این تکنولوژی برای تامین دزهای کافی واکسن تا سال ۲۰۲۲ منعقد کرده است»

گفتنی‌ست تکنولوژی ساخت واکسن برکت بر اساس «ویروس کشته‌شده» است که ارتباطی به تکنولوژی mRNA ندارد.

چند روز قبل رئیس دولت سیزدهم در جلسه‌ی ستاد ملی مقابله با کرونا به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دستور داد تا کشورهای هدف برای صادرات و یا اهدای واکسن ایرانی کرونا شناسایی شود.

سیدابراهیم رئیسی در جلسه‌ی ستاد کرونا خطاب به مسئولان وزارت بهداشت گفت: «با لحاظ و تأمین نیازمندی‌های داخلی نسبت به شناسایی بازار‌های هدف برای صادرات واکسن و نیز اهدای واکسن به کشور‌هایی که توانایی خرید واکسن ندارند، اقدام کنید».

وعده‌های دولت دوازدهم برای صادرات واکسن

تاکید مقام‌های دولتی به صادرات واکسن ایرانی کرونا به بیش از یک سال قبل بازمی‌گردد. سعید نمکی، وزیر وقت بهداشت در آغاز دهه‌ی فجر سال ۹۹ و همزمان با افزایش انتقادات از تعلل در خرید واکسن کرونا وعده داده بود که دو تا سه ماه دیگر صادرات واکسن کرونا را شاهد خواهیم بود.

نمکی گفته بود: «در دو تا سه ماه آینده ایران به یکی از قطب‌های بسیار مهم واکسن‌سازی کرونا در منطقه تبدیل خواهد شد و یکی از صادرکنندگان واکسن کرونا در جهان خواهیم بود».

با گذشت دو تا سه ماه از این وعده نه خبری از تبدیل ایران به قطب واکسن‌سازی شد و نه نشانه‌ای از تبدیل کشورمان به یکی از صادرکنندگان واکسن کرونا اما وزیر بهداشت دولت دوازدهم با وعده‌ای تازه بر صادرات واکسن ایرانی کرونا تاکید کرد. سعید نمکی این بار در خرداد ۱۴۰۰ گفت: «واکسن کرونای ایرانی را تا پایان پاییز ۱۴۰۰ می‌توانیم صادر کنیم».

وزیر وقت بهداشت در نخستین روزهای تابستان ۱۴۰۰ هم گفته بود: «در ماه‌های آینده نه تنها کمبود واکسن‌ نخواهیم داشت، بلکه ریل‌گذاری کردیم که در اقصی نقاط جهان که قلدران و زورگویان درها را بر تهی‌دستان جهان بستند، بتوانیم واکسن صادر و هدیه کنیم و این از افتخارات ناب جمهوری اسلامی است. من این دستاورد بزرگ را به ملت ایران و همه کسانی که دلشان برای این نظام می‌تپد، تبریک می‌گویم»

وعده‌ای که دو هفته مانده به پایان زمستان ۱۴۰۰ هم هنوز محقق نشده است و رئیس دولت سیزدهم نیز همچنان بر شناسایی بازارهای صادرات واکسن تاکید دارد.

وعده‌های بی سرانجام درباره‌ی صادرات واکسن با اعتراض نمایندگان مجلس نیز روبرو شده است.

امانقلیچ شادمهر نماینده گنبدکاووس در مجلس در تابستان ۱۴۰۰ گفته بود: «واکسیناسیون تاکنون به کندی پیش رفته است و صرفا شاهد سخن گفتن‌ها بوده ایم، مسئولان از این سخن گفتند که ما به خارج از کشور واکسن صادر خواهیم کرد، صادرات واکسن فعلا لازم نیست به همین واکسیناسیون مردم در داخل کشور توجه کنید».

معین الدین سعیدی نماینده‌ی چابهار، نیکشهر، کنارک و قصرقند در مجلس نیز گفته بود: «وزارت بهداشت به جای فرافکنی پیش‌بینی صادرات واکسن به کشورهای دیگر، واکسینه کردن هموطنان را در دستور کار قرار دهد. چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است».

وعده‌های نظامیان برای صادرات واکسن

اما به جز مسئولان بهداشت و درمان، برخی مقام‌های نظامی نیز از صادرات واکسن سخن گفته‌اند. برای نمونه، سردار علی فدوی جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران در تیر ماه ۱۴۰۰ و همزمان با روزهایی که وزیر بهداشت دولت دوازدهم «دستاورد بزرگ» صادرات واکسن را تبریک می‌گفت از در اختیار قرار دادن واکسن ایرانی کرونا به «مردم مستضعف» جهان خبر داده بود.

آقای فدوی گفته بود: «چون عمق‌بخشی خارجی یکی از مأموریت‌های سپاه است، با تولید واکسن کرونا از سوی دانشگاه بقیه‌الله (عج)، پس از بی‌نیازی کشورمان، این واکسن را در اختیار مردم مستضعف دیگر کشور‌ها خواهیم گذاشت».

هشت ماه پس از این اظهار نظر رئیس دانشگاه بقیه‌الله (عج) همچنان بر اعلام آمادگی برای اهدای واکسن ایرانی کرونا تاکید دارد و هنوز اقدامی عملی در زمینه‌ی صادرات یا هدیه‌ی واکسن ایرانی کرونا به سایر کشورها انجام نگرفته اشت.

وعده‌های دولت سیزدهم برای صادرات واکسن

با پایان یافتن دولت حسن روحانی و‌ آغاز به کار ابراهیم رئیسی و همکارانش در دولت سیزدهم تغییراتی در حوزه‌های مختلف انجام گرفت اما وعده‌ی صادرات واکسن بدون تغییر ماند و مسئولان این دولت نیز از صادرات واکسن ایرانی کرونا به کشورهای مختلف گفتند.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه دولت سیزدهم در آذر ماه ۱۴۰۰ گفت: «در آینده‌ی صادرات واکسن ایرانی به دیگر کشورها آغاز می‌شود».

معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در همان روزها از مجوز دولت برای صادرات واکسن‌های داخلی تا بیست درصد تولید هر تولیدکننده خبر داد و گفت: «ستاد سلامت وزارت بهداشت اجازه داده تولیدکنندگان داخلی فعلا تا ۲۰ درصد تولیدات خود را صادر کنند، اگر در آینده نیاز داخلی به واکسن مرتفع شد، این درصد افزایش می‌یابد».

این مجوز در حالی اعلام شده که با وجود گذشت قریب به سه ماه از آن، یک عدد واکسن داخلی نیز به کشوری صادر نشده است.

وعده‌های مسئولان درباره‌ی صادرات واکسن برکت نیز که یک سال قبل با اعلام خبر تقاضای سوئیس برای خرید آن بیشتر از سایر تولیدکنندگان به گوش می‌رسید همچنان ادامه دارد اما دیگر خبری از سوئیس نیست.

برای نمونه رئیس گروه دارویی برکت در روزهای آغازین پاییز ۱۴۰۰ از درخواست نیکاراگوئه، ونزوئلا، فیلیپین، تایلند و پاکستان برای خرید واکسن برکت خبر داده بود، یا مدیر گروه تولید واکسن برکت ستاد اجرایی فرمان امام در آذر ۱۴۰۰ گفته بود: «کشور‌هایی زیادی برای واردات واکسن برکت درخواست داشتند. کشور‌های زیادی از آسیا، چند بخش آفریقا و برخی کشور‌هایی آمریکای جنوبی از طریق وزارت امور خارجه برای واکسن برکت تماس گرفتند».

اما مشکل کجاست و چرا وعده‌های صادرات واکسن محقق نمی‌شود؟

بنا برآنچه حسین وطن‌پور، مشاور وزیر بهداشت دولت سیزدهم می‌گوید یکی از موانع پیش روی صادرات واکسن ایرانی کرونا به سایر کشورها موضوع دریافت مجوز از سازمان بهداشت جهانی است که هنوز مراحل آن به اتمام نرسیده است.

برای نمونه می‌توان تاکید چند روز قبل مدیر منطقه‌ای سازمان بهداشت جهانی را یادآور شد که گفته بود: «در صورت اخذ تاییدیه نهایی واکسن کووایران برکت، این سازمان می‌تواند مراحل انتقال آن را به کشورهایی که به واکسن نیاز دارند، انجام دهد».

از سوی دیگر تحریم نیز مانعی بزرگ بر سر راه صادرات احتمالی واکسن ایرانی است؛ کیانوش جهانپور، سخنگوی پیشین سازمان غذا و دارو در این باره می‌گوید: «تحریم به‌عنوان مهم‌ترین عامل مانع توسعه صادرات دارو در کشور مطرح بوده و اجازه نداده که ما یک خط مستمر صادراتی در حوزه دارو داشته باشیم».

علی کاشمری، دانش‌آموخته‌ی دکترای تخصصی اقتصاد مالی در همین ارتباط در گفت‌وگویی با خبرگزاری تسنیم گفت: ایران حتی اگر اصرار به صادرات واکسن کرونا داشته باشد در این مسیر با چند مشکل اساسی روبرو است؛ اول و مهمترین آنکه رقبای قدرتمندی در تولید واکسن کرونا در اروپا و آمریکا وجود دارند که به راحتی بازار را از دست نمی‌دهند و دوم بلاتکلیفی تبادلات مالی این موضوع برای بخش خصوصی است که تحت الشعاع تحریم‌ها قرار می‌گیرد.

محمدرضا محبوب‌فر، پژوهشگر حوزه سلامت نیز در گفتگو با جهان‌اقتصاد با بیان اینکه «پیش از این، تولید واکسن برکت ابتدا ۵۰ میلیون دوز تا پایان شهریور و سپس در آبان ماه تولید یکصد میلیون دوز واکسن برکت اعلام شد که اصلا تولید به ۱۶ میلیون دوز نرسید»، معتقد است که «در مورد صادرات واکسن‏‌های داخلی هم بیشتر بزرگنمایی و نمایش مشاهده می‌شود».