«توافق موقت» راه رسيدن آمريكا به «مكانيسم ماشه» است

روزنو :گمانه‌زنی‌های موجود بیانگر این است که مذاکرات هسته‌ای به نقطه اوج خود رسیده و به همین دلیل نیز طرفین برای گرفتن تصمیمات کلیدی به کشورهای خود بازگشته‌اند تا به تصمیمات تعیین‌کننده دست پیدا کنند. این در حالی است که نیروهای نظامی روسیه در مرزهای اوکراین قرار دارند و تنش‌ها بین روسیه و اوکراین به بالاترین حد خود رسیده است. شرایطی که گمانه‌زنی‌های زیادی را پیرامون نقش ایران در این وضعیت ایجاد کرده است. «آرمان ملی» برای بررسی این موضوع با دکتر سید جلال ساداتیان سفیر سابق ایران در انگلیس و تحلیل‌گر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. ساداتیان معتقد است: « کشورهای اروپایی همراهی‌های خود را با آمریکا افزایش داده‌اند و از طرف دیگر نیز این احتمال وجود دارد که روسیه نیز بخواهد بر سر ایران معامله کند این احتمال وجود دارد که این کشور مانند همراهی‌هایی که درگذشته در قطعنامه‌ها کرده این بار نیز در صدور قطعنامه علیه ایران با کشورهای اروپایی و آمریکا همراهی کند و در قطعنامه‌های جدید از طرف روسیه «وتو» صورت نگیرد. همه این مسائلی است که در شرایط کنونی امکان‌پذیر خواهد بود.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

گمانه‌زنی‌ها حکایــت از این دارد که مذاکــرات هسته‌ای بین ایران و1+4 به نقطه اوج خود رسیده است. دو طرف دقیقا در چه وضعیتی قرار دارند که از تعبیر نقطه اوج درباره مذاکرات استفاده می‌شود؟

به نظر می‌رسد که طرفین به یک بن‌بستی رسیده‌اند که نیاز داشته‌اند فرصت بیشتری برای تصمیم‌گیری داشته باشند. به همین دلیل نیز به کشورهای خود بازگشته‌اند تا با کار کارشناسی شرایط را تحلیل کنند و به این نتیجه برسند که در چه زمینه‌هایی می‌توانند اهداف خود را جلو ببرند و از سوی دیگر در چه زمینه‌هایی باید در مقابل طرف مقابل کوتاه بیایند تا مذاکرات به نتیجه برسد. در شرایط کنونی دولت بایدن ازیک‌طرف تحت‌فشار اسرائیل و لابی‌های اسرائیلی در درون آمریکا است و از طرف دیگر با مخالفت‌ها و هجمه‌های جمهوری خواهان مواجه است. جمهوری خواهان خواستار این هستند که آمریکا در مذاکرات با ایران امتیازی ندهند و حتی عنوان‌شده که بیش از100 نماینده کنگره خواستار ترک مذاکرات هسته‌ای توســـط آمریکا شده‌اند. به نظــر می‌رسد نمایندگان جمهوری‌خواه نیز تحت‌فشار اسرائیل قــرار دارد. اسرائیل عنوان می‌کند ایــران در حال وقت‌کشی است و به دنــبال توافق نیست و تلاش می‌کند فاصله رسیدن به بمب هسته‌ای را کاهش بدهد. در این زمینه ایران از دو رویکرد استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته و افزایش سطح اورانیــوم غنی‌شده استفاده می‌کند. اسرائیل حتی مدعی است سطح اورانیوم غنی‌شده ایران حتی به90 درصد نیز نزدیک شده است. به همین دلیل نیز ایران در مذاکرات وقت‌کشی و بهانه‌تراشی می‌کند تا فرصت کافی در اختیار داشته باشد. در چنین شرایطی ایران اگر بخواهد مذاکره کند با دست بالا وارد مذاکرات خواهد شد. این ادعاهایی است که اسرائیل درباره وضعیت ایران در مذاکرات می‌کند.

آمریکا به چه میزان ادعاهای اسرائیل را در رونــد مذاکرات مورد استناد قرار داده است؟

آمریکا تحت‌فشار اسرائیـــل خطاب به ایران عنـــوان می‌کند ایران باید تولید اورانیوم غنی‌شده را متوقف کنــد و سانتریفیوژهایی که به کار گرفته را جمع کند و تحویل بدهــد و از کشور خارج شود تا دیگر ایران نتواند از آن استفاده کند. در مقابل ایران نیز عنوان می‌کند این آمریکا بوده که از برجام خارج‌شده و تعهدات خود را انجام نداده است. به همین دلیل باید همه تحریم‌ها علیه ایران را بردارد. این تحریم‌ها نیز شامل تحریم‌های سازمان ملل، تحریم‌های آمریکا اعم از کنگره و دولتی و تحریم‌هایی است که درگذشته در رابطه با حقوق بشر علیه ایران صورت گرفته است. ایران معتقد است همه این تحریم‌ها باید برداشته شود و از سوی دیگر باید به ایران فرصت داده شود تا در این زمینه راستی آزمایی صورت بگیرد. از همه مهم‌تر اینکه ایران خواستار ضمانت‌های لازم برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام است. ایران همچنین به دنبال این است که آمریکا و کشورهای اروپایی از مکانیسم ماشه استفاده نکنند. دولت بایدن عنوان می‌کند ما نمی‌توانیم چنین ضمانتی ‌به ایران بدهیم. این ضمانت‌ها مستلزم تصمیم کنگره است و به دلیل اینکه دموکرات‌ها در کنگره در اکثریت قاطع قرار ندارند و به دلیل اینکه به دوسوم آرای کنگره برای این مصوبه نیاز دارند امکان تحقق آن در شرایط موجود وجود ندارد.

چرا پیشنهاد توافق موقت در مذاکرات مطرح‌ شده است؟چنین توافــقی چه ویژگی‌هایی خواهد داشت؟
به دلیل اینکه رونــد مذاکرات طولانی شده است پیشنهاد توافق موقت مطرح‌ شده. در این توافق موقت قرار است دو طرف امتیازاتی را به هم بدهند. به‌عنوان‌مثال میزان صادرات نفــت ایران در روز افزایش پیدا کند و از طریــق مکانیسم‌هایی که در نظر گـــرفته می‌شود پول ایران نیـــز قابل‌دسترسی باشد. برای اینکه حسن نیت خود را نیز در این زمینه نشان بدهند به ژاپن گفته‌شده بخشی از دارایی‌های موجود در این کشور در زمینه دارو که برای خرید واکسن بوده را به ایران پرداخت کنند و از سوی دیگر از کره جنوبی نیز خواسته شد بدهی ایران در سازمان ملل را بپردازد تا حق رأی ایران در سازمان ملل دوباره بازگردانده شود. در چنین شرایطی آمریکا موضوع آزادسازی زندانیان در ایران را نیز مطرح کرده و عنوان کرده ایران باید این زندانیان که دارای تابعیت دوگانه هستند را آزاد کند. در چنین شرایطی دو طرف می‌توانند به سمت توافق موقت گام بردارند. ایران نیز معتقد است توافق موقت می‌تواند به معنای بازگشت آمریکا به برجام باشد و در چنین شرایطی می‌تواند با فعال کردن مکانیسم ماشه فشارهای جدیدی را به عمل بیاورد. در شرایط کنونی به دلیل اینکه آمریکا عضو برجام نیست نمی‌تواند از مکانیسم ماشه استفاده کند اما اگر بر اساس این توافق موقت آمریکا دوباره به برجام بازگردد استفاده از این مکانیسم برای این کشور میسر خواهد شد. در مقطع کنونی کشورهای اروپایی نیز از نظر فکری به آمریکا نزدیک شده‌اند. درنتیجه احتمال اینکه کشورهای اروپایی نیز از این مکانیسم استفاده کنند وجود دارد. حتی اگر کشورهای اروپایی نیز نخواهند از این مکانیسم استفاده کنند درصورتی‌که آمریکا با یک توافق موقت وارد برجام شود و پس‌از آن از این مکانیسم علیه ایران استفاده کند وجود دارد. در چنین شرایطی آمریکا می‌تواند قطعنامه‌های سازمان ملل را درباره ایران فعال کند. این وضعیت بن‌بستی است که در شرایط کنونی در مذاکرات ایجاد شده است. طرفین نیز برای اینکه تحلیل‌ها و بررسی‌های بیشتر و عمیق‌تری داشته باشند مذاکرات را تا اطلاع ثانوی تعطیل کرده‌اند. این به معنای این است که زمان مشخصی را برای مذاکرات آینده تعیین نکرده‌اند مگر اینکه دو طرف در آینده برای بازگشت به مذاکرات اعلام آمادگی کنند.

آیا توافــق موقت می‌تواند منافع طرفین را تأمین کند؟در شرایـــط موجود به چه میزان می‌توان نسبت به یک توافق دائم خوشبین بود؟

به نظر نمی‌رسد که توافـق دائم با وضعیت کنونی در دسترس باشد، بلکه شرایط بیشتر به سمت توافق موقت است. به همین دلیل آمریکا و کشورهای اروپایی مرتب عنوان می‌کنند فرصت آنها کم است. آمریکا گمان می‌کند در صورت حرکت به سمت توافق دائم این فرصت به ایران داده می‌شود که سطح فعالیت‌های هسته‌ای خود را افزایش بدهد و اورانیوم بیشتری غنی کند. به همین دلیل آمریکا و کشورهای اروپایی به طرح2 فکر می‌کنند. طرح2 بیانگر این است که مجموعا توافقی صورت بگیرد و قطعنامه جدیدی علیه ایران تصویب شود یا اینکه کشورهای اروپایی موفقت کنند و بدون حضور آمریکا مکانیسم ماشه را در برجــام فعال کنند. با فرض به‌کارگـــیری مکانیسم ماشه شرایط به شکلی رقم خواهد خورد که شش قطعنامه سازمان ملل دوباره علیه ایران فعال شود و اینکه توافق جدیدی صورت بگیرد و قطعنامه جدیدی علیه ایران به تصویب برسد. در این شرایط اگر ایران ذیل ماده41 سازمان ملل قرار بگیرد و فشارهای اقتصادی بیشتری علیه ایران اعمال شود این احتمال وجود دارد که زمینه فراهم شود که ایران در ذیل ماده42 نیز قرار بگیرد. اگر این اتفاق رخ بدهد همه کشورهای جهان که در شرایط کنونی تنها نسبت به مراودات اقتصادی با جهان ملاحظاتی را درباره ایران در نظر می‌گیرند این ملاحظات را کنار می‌گذارند و به‌صورت رسمی در تحریم علیه ایران مشارکت خواهند کرد. در چنین شرایطی کشورهای جهان به دلیل قطعنامه‌های سازمان ملل موظف به انجام تحریم علیه ایران هستند. اگر این اتفاق رخ بدهد حتی درصورتی‌که اقدام نظامی علیه ایران صورت بگیرد همه کشورهای جهان موظف هستند در این اقدام علیه ایران مشارکت داشته باشند. در این سناریو شرایط برای ایران سخت خواهد شد حتی اگر ایران بتواند لطماتی به هم‌پیمانان آمریکا در منطقه وارد کند اما شرایط ساده‌ای نخواهد بود. تصور و تحلیل ایران این است که طرف مقابل قادر نخواهد بود علیه ایران اقدام نظامی کند. در مقطع فعلی این کار را به دلیل اینکه همراهی‌ها و همگامی‌های لازم را با خود ندارند به این موضوع فکر نخواهند کرد. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که چند ماه دیگر انتخابات داخلی آمریکا برگزار خواهد شد و درصورتی‌که جمهوری خواهان پیروز انتخابات شوند که محتمل نیز به نظر می‌رسد دولت آمریکا فشارهای بیشتری را تحمل خواهد کرد. در چنین شرایطی وضعیت می‌تواند سخت‌تر نیز شود. کشورهای اروپایی نیز همراهی‌های خود را با آمریکا افزایش داده‌اند و از طرف دیگر نیز این احتمال وجود دارد که روسیه نیز بخواهد بر سر ایران معامله کند این احتمال وجود دارد که این کشور مانند همراهی‌هایی که درگذشته در قطعنامه‌ها کرده این بار نیز در صدور قطعنامه علیه ایران با کشورهای اروپایی و آمریکا همراهی کند و در قطعنامه‌های جدید از طرف روسیه «وتو» صورت نگیرد. همه این مسائلی است که در شرایط کنونی امکان‌پذیر خواهد بود.

روسیه با چه هدفی به دنبال معامله بر سر ایران است؟

در شرایط کنونی روسیه در حال حاضر به‌صورت همزمان در مذاکره هسته‌ای و اتحادیه اروپا و ناتو در حال مذاکره و رایزنی است. در ماجرای اوکراین ناتو به دنبال این بوده و هست که اوکراین را عضو ناتو کند و این کشور تحت پوشش ناتو قرار بگیــرد. روسیه این موضوع را به‌عنـــوان خط قرمز خود می‌داند و عنوان می‌کند اگر این اتفاق رخ بدهد ممکن است به اوکراین حمله نظامی کند. در مقــابل ناتو بر این باور است که این احتمال وجود دارد که روسیه به همان شکل که به بخش شرقی اوکراین حمله نظامی کرد ممکن است به بخش غربی این کشور نیز حمله نظامی کند. به همین دلیل ناتو باید از اوکراین حمایت کنند. این ادعایی است که دو طرف نسبت به اوکراین مطرح می‌کنند. در شرایط کنونی روسیه در حدود500 هزار نظامی را در مرز اوکراین مستقر کرده که این وضعیت نشان‌دهنده این است که احتمال دیگری نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است. اگر این درگیری رخ بدهد پیامدهای ناگوار زیادی خواهد داشت. به همین دلیل طرفین در حال مذاکره با هم هستند. روسیه در شرایط کنونی با اتحادیه اروپا و ناتو در حال مذاکره و رایزنی است تا درنهایت به یک نتیجه مشخص دست پیدا کنند. اگر به هر دلیلی درگیری بین روسیه و اوکراین صورت بگیرد این درگیری خسارت‌بار خواهد بود و به همین دلیل طرفین به دنبال این هستند که درگیری صورت نگیرد. اولیانوف که در مذاکرات هسته‌ای ایران حضور دارند جز تیمی است که در زمینه اوکراین با اتحادیه اروپا مذاکره می‌کند. به همین دلیل ممکن است توافقاتی صورت بگیرد که ایران نیز جزئی از این توافقات باشد. این مسائل همه در سطح تحلیل وجود دارد.