برجام سفره مردم را بزرگ کرد یا کوچک؟

روز سه‌شنبه ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ سرانجام 23 ماه مذاکرات فشرده و نفس‌گیر دولت یازدهم و 12سال مذاکره ایران با ۶ قدرت جهانی به پایان رسید و آمریکا، انگلیس، روسیه، چین، آلمان، فرانسه توافق کردند تا در قالب برجام حقوق هسته‌ای ایران را به رسمیت شناخته و تحریم‌های جهانی علیه ایران را ملغی کنند و در قالب قطعنامه 2231 شورای امنیت، 12 قطعنامه شورای حکام و شش قطعنامه شورای امنیت را لغو و بلااثر کنند.

به گزارش روز نو :ایران هم برای اعتمادسازی در سطح بین‌الملل اقدامات متقابلی انجام داده و سطح همکاری‌های خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گسترده‌تر دنبال کند. درنتیجه برجام به یکی از مهم‌ترین توافق‌های بین‌المللی تبدیل شد. دو ماه بعد یعنی ۲۳ مهرماه مجلس نهم اصولگرا در مدت کمتر از 30 دقیقه این توافق را به تصویب رساند و به‌این‌ترتیب نمایندگان مجلس هم در جریان مفاد این توافق‌نامه قرار گرفتند و با آن موافقت کرد. برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام سه ماه بعد در ۲6 دی‌ماه ۹۴ به مرحله اجرا درآمد و تا سال ۹۷ توانست در سایه رفع تحریم‌ها رشد اقتصادی کشور، صادرات نفت و میزان سرمایه‌گذاری را در کشور افزایش دهد. بنابراین با تبادل پول بین ایران و دنیا، درآمد مردم افزایش و سفره‌های آن‌ها که قبلاً کوچک‌شده بود، بزرگ شد. هرچند از روز ۱۸ اردیبهشت 97 به بعد «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا ادعاهای خود در زمینه برجام را جامه عمل پوشاند و از این توافق خارج شد و تحریم‌های سنگینی علیه ایران اعمال کرد که موجب مسدود شدن برخی راه‌های تعاملی میان ایران با دنیا شد. بااین‌حال مخالفان تندروی داخلی که هم‌صدا با آمریکایی‌ها از این موضوع خوشحال شده بودند، پیامدهای اقتصادی و سیاسی تحریم‌های آمریکا را همواره به برجام ربط داده‌اند تا از این آب گل‌آلود، ماهی خود را صید کنند و رفتارهای خود را پنهان کنند. گفتنی است روز گذشته روزنامه کیهان در گزارشی برای تیتر یک خود نوشت: «برجام سفره مردم را چگونه کوچک کرد؟». این در حالی است که پس از امضای توافق برجام، جهان هم قطعنامه‌های شش‌گانه علیه ایران را ملغی و هم نام ایران را از فصل هفت منشور ملل متحد به‌عنوان کشور تهدیدکننده صلح و امنیت جهانی خارج کرد. همچنین پس از رفع تحریم‌ها تولید ناخالص داخلی با رشد۱۷ درصدی در سال ۹۶ به رقم ۶۹۴ هزار میلیارد تومان رسید. بر اساس اعلام گمرک ایران تراز تجارت خارجی در فاصله سال‌های 90 تا 98 به میزان 16 میلیارد دلار رشد کرد. سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در ایران افزایش یافت و به افزایش نرخ اشتغال در کشور کمک کرد. در همین ارتباط ستاره صبح نظرات چند تحلیلگر و صاحب‌نظر علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در خصوص دستاوردهای برجام را بررسی کرده که در ادامه می‌خوانید.
‌ ‌دکتر یوسف مولایی: برخلاف نظر روزنامه کیهان، کوچک شدن سفره مردم به برجام ارتباط ندارد؛ به عدم اجرای برجام ارتباط دارد قاسم محبعلی: برجام توانست حیات دوباره‌ای به اقتصاد ایران بدهد و با افزایش تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی منفی را مثبت کند حسن بهشتی پور: برجام مدل موفقی از همکاری‌های دیپلماتیک برای حل مسئله از طریق گفت‌وگو، به جای درگیری و جنگ بود مهدی نجف زاده: کسانی در داخل که چوب لای چرخ برجام گذاشتند و دستاوردهای آن را هدر دادند، به مردم ایران خیانت کردند

محمدجواد ظریف روز سه‌شنبه در صفحه توییتر خود نوشت: امروز پنجمین سالروز برنامه جامع اقدام مشترک معروف به برجام به‌عنوان بزرگ‌ترین دستاورد دیپلماتیک دهه گذشته است و یادآور این نکته رفتار غیرقانونی آمریکا نباید معیار سنجش نرم‌های بین‌المللی قرار گیرد. ظریف نوشت: تحقیر قانون و دیپلماسی از جانب آمریکا، موجب بدنامی و رسوایی آن در جهان شده و امنیت آمریکا و نیز امنیت جهانی را تهدید می‌کند.

دستاوردهای نفتی برجام
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای برجام، صادرات نفت و بازگشت پول حاصل از فروش آن به خزانه کشور بود. به گزارش ایرنا به نقل از وزارت نفت، صادرات نفت ایران که در سال ۹۱ به پایین‌ترین سطح یعنی یک‌میلیون و ۱۳۰ هزار بشکه در روز رسید با اجرای برجام روندی افزایشی به خود گرفت و شرکت ملی نفت ایران در چهارمین ماه سال ۲۰۱۸ (فروردین - اردیبهشت‌ماه) ۲ میلیون و ۸۷۷ هزار بشکه نفت و میعانات گازی به کشورهای آسیایی و اروپایی صادر کرد. چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه و شرکت‌های توتال، شل، انی، ساراس و ... مشتریان نفت ایران بودند. آزادسازی تجهیزات به‌ویژه تجهیزات پارس جنوبی و پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس از دیگر دستاوردهای برجام است. همچنین برجام هزینه‌های مازاد را حذف کرد و حق دلالی را به صفر رساند. شرکت‌های نفتی که پیش از برجام ناچار بودند محصولات تولیدی خود را ارزان به فروش برسانند و تجهیزات موردنیاز را گران‌تر از قیمت‌های جهانی وارد کنند با اجرای برجام آن را حل‌شده دیدند و ناچار نبودند حق دلالی برای انتقال پول پرداخت کنند. ارتقای جایگاه ایران در اوپک را هم می‌توان دیگر دستاورد برجام دانست. گفتنی است تولید نفت ایران از ۲ میلیون و ۸۲۰ هزار بشکه در روز در سال ۹۲ به ۳ میلیون و ۸۲۳ هزار بشکه در روز در سال ۹۷ و پیش از خروج آمریکا از برجام رسید.

کوچک شدن سفره مردم؟
دکتر یوسف مولایی، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و تحلیلگر حقوق بین‌الملل در گفت‌وگوی اختصاصی با ستاره صبح در خصوص ادعای روزنامه کیهان گفت: «وقتی روزنامه کیهان درباره کوچک شدن سفره مردم پس از برجام صحبت می‌کند، باید دلایل کافی برای این ادعای خود مطرح و آن را ثابت کند. از طرفی به‌هرحال کارشناسان اقتصادی باید در این زمینه اظهارنظر کنند و با اعداد و ارقام نشان دهند که برجام تا چه میزان بر سفره مردم اثر گذاشته است. برجام به صورتی تنظیم‌شده که بخشی از مشکلاتی که ایران در حوزه تحریم‌های چندجانبه درگیر آن بوده، تعلیق شود یا به‌طورکلی از بین برود. آیا این‌که برجام تحریم‌هایی را که در قالب شش قطعنامه شورای امنیت، تحریم‌های آمریکا و تحریم‌های اتحادیه اروپا فعال بود حذف یا معلق کرده، باعث کوچک شدن سفره مردم شده است؟ من این‌طور فکر نمی‌کنم. اگر سفره مردم کوچک‌شده، نشان می‌دهد که آسیب‌پذیری ایران در تعاملات بین‌المللی در حوزه مالی بیشتر بوده و حتی اگر هیچ‌یک از طرفین مثل آمریکا از این توافق خارج نمی‌شدند، این عدم همکاری مالی ایران با دنیا به اقتصاد کشور زیان وارد کرده و به سفره مردم می‌رسد. دقیقاً برعکس استدلال کیهان باید این موضوع را دید؛ یعنی اگر برجام به‌طور کامل اجرا می‌شد، قطعاً وضعیت سفره‌های مردم مطلوب‌تر و بهتر می‌شد. درنتیجه «کوچک شدن سفره مردم» به برجام ارتباط دارد؛ اما نه به اجرای برجام، بلکه به عدم اجرای برجام! مشکل اینجاست که نقش آمریکا در اقتصاد جهانی چنان بزرگ است که وقتی آمریکا ایران را تحریم می‌کند، این تحریم در وضعیت اقتصاد ایران اثر می‌گذارد.»

تحول در اقتصاد ایران
قاسم محبعلی، دیپلمات و مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگوی اختصاصی با ستاره صبح گفت: «من با گزاره مطرح‌شده در روزنامه کیهان در خصوص کوچک شدن سفره مردم به دلیل تحریم‌ها مخالفم. به این دلیل که در سال 90 تا 92 اقتصاد ایران براثر تحریم‌ها حدود 40 درصد کوچک شد. یعنی تولید ناخالص داخلی ایران که در سال 90 حدود 550 میلیارد دلار بود، در پایان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد در سال 92 به حدود 350 میلیارد دلار رسید. در همان سال‌ها قیمت ارز بیش از چهار برابر بیشتر شد و به عبارتی ارزش پول ملی ایران به یک‌چهارم افت کرد. همین‌طور سایر پارامترها و شاخص‌های اقتصادی مانند نرخ بیکاری، نرخ تورم و... همگی افزایش داشت و به‌طورکلی اقتصاد ایران رو به سقوط بود. برجام توانست حیات دوباره‌ای به اقتصاد ایران بدهد؛ رشد اقتصادی را به کشور بازگرداند و تولید ناخالص داخلی ایران را به بالای 450 میلیارد دلار در سال برساند. اگر برجام ادامه پیدا می‌کرد، اکنون وضعیت اقتصاد ایران متفاوت‌تر از وضعیت کنونی بود. اما از سال 1397 اتفاقاتی افتاد که البته محدود به آمریکا و خروجش از برجام نبود؛ درواقع ترامپ نقطه اوج مخالفت‌ها با برجام بود، درحالی‌که پیش از آن‌هم اتفاقاتی افتاده بود و کسانی در داخل هم بر آتش اختلافات دمیدند تا برجام به وضعیت فعلی برسد. اما می‌توان گفت اگر برجام امضا نشده بود، ایران قطعاً دچار فروپاشی می‌شد.»

نگرش جدید؛ مدل موفق
حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل بین‌الملل، در یادداشتی نوشت: «واقعیت این است که برجام یک مدل موفق از همکاری‌های دیپلماتیک برای حل یک مسئله از طریق گفت‌وگو بود بدون اینکه به جنگ منتهی شود. منتقدان امروز برجام باید این واقعیت را در نظر بگیرند که در صورت فقدان این توافق چه شرایطی حاصل می‌شد. اگر برجام به دست نمی‌آمد، وضعیت ایران به‌مراتب از وضعیت سال ۹۱ بحرانی‌تر و پیچیده‌تر می‌شد؛ زیرا حتی دوستان امروز ایران یعنی چین و روسیه که به‌واسطه برجام در کنار آن قرارگرفته‌اند، عملاً در نقطه مقابل آن قرار می‌گرفتند. چه این دو کشور هنگامی‌که توافق حاصل نشده بود به قطعنامه‌هایی که ایران را تهدید صلح و امنیت بین‌الملل می‌دانست، رأی مثبت می‌دادند و در همه تصمیم‌گیری‌های ضد ایرانی غرب شراکت داشتند. بنابراین برجام باعث شد که نگرش جدیدی پیرامون ایران شکل گیرد. بخصوص گزارش‌های مثبتی که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از برجام ارائه داد، دقیقاً نشان داد که ایران به تعهدات خود در چارچوب این توافق و قوانین بین‌الملل احترام گذاشته و طرف مقابل یعنی امریکا که قبلاً ایران را متهم به بدعهدی می‌کرد، طرف رسوای این ماجرا و عامل برهم زدن توافقات بین‌المللی است.»

دستاورد خوب؛ تغییر نگاه
مهدی نجف زاده، استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگویی با ایرنا خاطرنشان کرد: «برجام سندی است که در فضای ملتهب اتفاق افتاد و خیلی خوب آغاز شد. برجام در شرایطی اتفاق افتاد که پرونده ایران در شورای امنیت مطرح بود و هرلحظه امکان داشت مسئله تحریم‌های گسترده بین‌المللی انجام شود اما برجام توانست آن فضا را تغییر دهد. برجام دستاوردهای بین‌المللی خوبی داشت اما آنچه در این سال‌ها اتفاق افتاد برجام را به بن‌بست رساند، اگر همدلی و نگاه مثبت‌تری به برجام در داخل وجود داشت، دستاوردهای بیشتری را شاهد ‌بودیم. در موضوع برجام در یک پروسه طولانی توانستیم نگاه‌های بین‌المللی را به ایران برگردانیم که هنوز هم این نگاه وجود دارد، بااینکه آمریکا از برجام خارج‌شده‌ است اما همچنان دنیا برجام را به رسمیت می‌شناسد و به شرایط پیش از برجام برنگشته‌ایم. از ابتدای تحقق برجام عده‌ای تیشه به دست برای ریشه‌کنی آن تلاش کردند، هم‌اینک نیز گروه‌هایی لفظ خیانت را برای برجام به کار می‌برند این درحالی است که هیچ معیاری برای این خیانت ندارند، خیانت را کسانی انجام دادند که چوب لای چرخ گذاشتند و این موفقیت بین‌المللی را که با مجاهدت و تلاش طاقت‌فرسا به‌دست‌آمده بود هدر دادند. برای رسیدن به توسعه باید نوع نگاهمان تغییر کند، در پروسه‌ای قرار داریم که دنیا را نه قابل‌درک و نه قابل‌فهم می‌دانیم و نمی‌خواهیم با آن مراوده کنیم و دنیا را نمی‌پذیریم لذا طبیعی است که با چالش‌های بزرگ مواجه باشیم. باید نگاه و رویکرد به سیاست خارجی تغییر کند، دنیا را باید همین‌گونه که هست بپذیریم تا از رشد و توسعه در جنبه‌های مختلف عقب نمانیم.»